Edmund Zart (ur. 1925, Milcz) od lipca 1943 roku do stycznia 1945 roku prze-bywał na robotach przymusowych na terenie III Rzeszy. W 1946 roku został powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej, służył w 55 pułku artylerii lekkiej. Po zakończeniu służby podjął pracę w Polskich Kolejach Państwowych w Szczecinie. Jest członkiem Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Poli-tycznych w Szczecinie.
[00:00:07] W Toporowie boh. mieszkał z bratem w czworakach majątku, w których po ucieczce Niemców mieszkali czerwonoarmiści. Czworaki były blisko stacji, więc po odejściu Rosjan zajęli je kolejarze. Na drzewie przed domem wisiał dzwon-sygnaturka. Niemcy zabrali wszystkie dzwony z kościoła w Gołańczy, więc brat Józef zawiózł dzwon proboszczowi. Na dzwonie był napis, że pochodzi z parafii w Kutnie.
[00:03:18] W lipcu 1946 boh. został powołany do wojska i służył w 15 Dywizji Piechoty w Olsztynie, byli tam jeszcze żołnierze frontowi z 2 Armii WP, którzy życzliwie odnosili się do poborowych. Jeden z kolegów opowiadał o walkach w okrążeniu w okolicach Drezna, incydent z haubicą.
[00:08:46] Początkowo żołnierze chodzili do kościoła – zmiany po objęciu funkcji marszałka przez Rokossowskiego. Boh. oddelegowano do plutonu ochrony przy sztabie dywizji, której dowódcą został gen. Kuropieska, który wrócił z Zachodu. Kawały robione przez starszych kolegów – kipisz w sali. Boh. służył w 3 baterii – prowokacja dowódcy 2 baterii i ukaranie żołnierzy.
[00:14:45] Umundurowanie żołnierzy – sztuka używania owijaczy. W okresie rekruckim boh. był na poligonie artyleryjskim w Orzyszu. Starsi żołnierzy strzelali z haubic, a rekruci się przyglądali. Pogadanki na zajęciach polityczno-wychowawczych – jeden z kolegów z plutonu rozpoznał w oficerze politycznym znajomego z tej samej wsi.
[00:20:02] Przed wyborami zimą w 1947 r. żołnierze ochraniali punkty wyborcze. Boh. trafił do Mrągowa – patrole na ulicach w dniu wyborów. Jedna z wysłanych w teren drużyn została zakwaterowana na posterunku milicji, nocą przyszli partyzanci z WiN, którzy rozbroili żołnierzy. Po incydencie wartownika i porucznika aresztowano, po amnestii zwolniono ich z więzienia i jednocześnie wyrzucono z wojska. [+]
[00:24:48] Część żołnierzy z pułku wyznaczono do udziału w Akcji „Wisła”. Boh. służył w plutonie ochrony sztabu dywizji i nie wyjechał w Bieszczady. Boh. słyszał od kolegi pochodzącego z Wołynia o zbrodniach dokonywanych przez UPA. Pluton ochrony pełnił służbę wartowniczą.
[00:27:55] Jeden ze znajomych, Świergiel, był w eskorcie gen. Świerczewskiego i opowiadał potem o zasadzce, walce i śmierci generała. [+]
[00:31:15] Zniszczenia Olsztyna w 1946 r. Pluton ochraniał budynek, w którym mieściła się żandarmeria, prokuratura i informacja wojskowa. W czasie przepustek boh. jeździł do domu. W święta podawano żołnierzom lepsze jedzenie, na co dzień podstawą wyżywienia była kasza.
[00:34:16] W lipcu 1948 boh. powinien odejść do cywila, ale przedłużono mu służbę do września. Dwa dodatkowe miesiące miały być odjęte z ewentualnych ćwiczeń dla rezerwistów. Boh. został wezwany na ćwiczenia, ale był w tym czasie uczniem klasy maturalnej liceum dla pracujących i zwolniono go z nich.
[00:37:00] Boh. nie miał kontaktu z kolegami, którzy pojechali na Akcję „Wisła”. Przyszłą żonę poznał w październiku 1953 r. w stołówce – okoliczności spotkania, ślub wzięto w czerwcu następnego roku. Najpierw wzięto ślub cywilny u USC w Szczecinie, potem kościelny w Poznaniu, skąd pochodziła żona. Wesele odbyło się w mieszkaniu teściowej.
[00:42:32] Sekretarka naczelnika zarządu handlowego była Rosjanką. W ubikacji używano gazet, w jednej z nich było zdjęcie Stalina w żałobnej obwódce. Sekretarka Rosjanka znalazła gazetę i urządziła awanturę z powodu braku szacunku dla zmarłego.
[00:44:20] Boh. nie namawiano do wstąpienia do partii. Zmiany na kolei na przestrzeni lat – odbudowa infrastruktury, rozbudowa struktur. Wyższe stanowiska w Dyrekcji Kolei zajmowali przedwojenni kolejarze. Boh. poszedł do pracy 1 czerwca 1945, a dwa tygodnie później zdawał egzamin na kasjera biletowego. Ze zniżek mogli korzystać pracownicy państwowi: pocztowcy, leśnicy, nauczyciele, kolejarze, którzy także dostawali 12 bezpłatnych biletów na rok.
[00:49:05] Wydarzenia w Szczecinie w grudniu 1970 – podpalenie Komitetu Wojewódzkiego PZPR. W czasie protestów robotniczych zginęło 16 osób, w tym nastolatka, która wyglądała przez okno i syn jednego z pracowników kolei. W mieście obowiązywała godzina policyjna, boh. wychodził nad ranem do pracy i musiał mieć przepustkę.
[00:52:50] Sytuacja w sierpniu 1980 – kolejarze nie mogli strajkować. W 1981 syn został powołany do wojska i służył w Dęblinie. W styczniu 1982 przyjechano na przysięgę – przesiadka w Warszawie, spotkanie z patrolami na ulicy miasta. W Dęblinie teściowa skręciła nogę i skutki wypadku odczuwała do końca życia.
[00:58:38] Boh. chodził na mecze piłkarskie. Z powodu bójki kibiców na meczu Pogoni z Cracovią boh. przestał chodzić na imprezy na stadionie Pogoni. W mieście był także klub Arkonii. Boh. zamieszkał w Szczecinie w 1949 r. i nie miał styczności z Niemcami, w mieście było wielu repatriantów z dawnych Kresów, głównie z Wileńszczyzny. Reakcja na przemiany ustrojowe w 1989 r.
[01:03:00] W drugiej połowie lat 40. część mieszkańców miasta obawiała się ponownego przyłączenia Szczecina do Niemiec, ale boh. nie bał się powrotu Niemców. Przesiedleńcy z Kresów nie mieli złudzeń co do możliwości powrotu do domów na wschodzie. Do Szczecina przyjeżdżali ludzie z Polski centralnej i Wielkopolski. Niektórzy przyjeżdżali do miasta z nakazu pracy.
[01:06:12] Boh. brał udział w odgruzowywaniu Szczecina – wybieranie cegieł na odbudowę Warszawy. Najbardziej zniszczone było Stare Miasto zbombardowane przez aliantów wiosną 1944 r. Część domów zniszczyli kwaterujący w nich czerwonoarmiści. Boh. słyszał o wypadku, w którym samochód z czerwonoarmistami wjechał w wóz strażacki, w wypadku zginął strażak Teofil Firlik. Pochowano go koło kościoła przy ul. Bogurodzicy. Obok był grób zmarłego na tyfus strażnika kolejowego, brata kobiety, u której boh. mieszkał na stancji. Po jakimś czasie zwłoki ekshumowano i przeniesiono na Cmentarz Centralny.
[01:11:15] 1 Maja odbywały się pochody – wspomnienie manifestacji w upalny dzień w 1954 r. Trybuna była na Wałach Chrobrego, kolejarze czekali na swoją kolej w Parku Żeromskiego. Udział w pochodzie nie był przymusowy.
[01:13:30] Poprawa zaopatrzenia w sklepach w czasach Gierka. Boh. nie pamięta wypadków na kolei, nie śnią mu się czasy okupacji, ponieważ podczas pobytu na robotach był dobrze traktowany.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.