Marek Andrzej Gwoździński (ur. 1948, Łódź) pochodzi z rodziny rzemieślniczej. Szkołę podstawową i liceum kończył w dzielnicy Chojny. Studiował chemię ogólną w Politechnice Łódzkiej. Był delegatem studenckim w tej uczelni podczas Marca ’68. Po studiach pracował jako chemik w instytucie przemysłowym. Związał się z opozycją w r. 1975, potem wspomagał działalność KOR, co SB obserwowała w sprawie operacyjnej o kryptonimie „Świetlica”. Z tego powodu zrezygnował z pracy w zawodzie i studiów doktoranckich, został rzemieślnikiem, tapicerem w firmie ojca. Pracował tam do emerytury. Od 10 lat jest aktorem i autorem scenariuszy Teatru Małego w Łodzi.
[00:00:08] Ur. w 1948 r. w Łodzi w rodzinie kupiecko-rzemieślniczej. Dziadek ze strony ojca pochodził z Przedborza, w Łodzi założył pierwsze kino i zakład tapicerski, piłsudczyk z przekonań. Dziadek ze strony mamy pochodził z Radomia, w Łodzi od lat 20. XX w., narodowiec.
[00:03:20] Pierwsze wspomnienie z 2 roku życia. Rozmowy z dziadkiem – „wojna na Korei”. Młodsza siostra ur. w 1952 r. Śmierć Stalina – wrażenia z domu. [+]
[00:06:30] Mieszkanie na osiedlu przy ul. Cieszyńskiej, budowa bloków przy al. Politechniki. Rozpoczęcie nauki w 1955 r. w szkole XI TPD (dziś im. Staszica) przy ul. Przyszkole 42. Brak religii.
[00:09:00] Nowe mieszkanie za łapówkę, w bloku przy ul. Przybyszewskiego. [+] Skok cywilizacyjny: łazienka i toaleta w domu, telefon, „jak w raju”. Szkoła przy ul. Stockiej. Pasja muzyczna, propagator muzyki poważnej Janusz Cegiełła – koncerty w szkole.
[00:12:43] Zainteresowania muzyczne, poznawanie nieoficjalnej historii Polski (Radio Luxemburg, Radio Wolna Europa), ministrantura, kształtowanie się światopoglądu.
[00:17:09] Ważni nauczyciele: polonista Witold Kowalski, wychowawczyni historyczka Płoszaj, doktor Sorbony. Liceum przy ul. Podmiejskiej: polonistka Goniowa, fizyk Urbański, matematyk Twardy. Fascynacja nauczycielką historii (Jadwiga Jażdżyńska). Matura w 1966 r.
[00:21:50] Zainteresowanie polityką: list biskupów polskich do niemieckich [+], obchody milenijne. Studia chemiczne na Politechnice Łódzkiej.
[00:25:46] 1967 rok, 50-lecie rewolucji październikowej. Redaktorzy Wolnej Europy: Wiktor Trościanko, Lucjan Perzanowski, Jadwiga Mieczkowska, Kazimierz Sowiński, Marian Hemar. Hemar Polak z wyboru, wiersz „Trzy powody”.
[00:28:40] Obchody 50-lecia rewolucji październikowej, „coś nie do przeżycia” [+]. Praska wiosna – „oddech wolności”. Marzec ’68: zaangażowanie młodzieży, „żal do klasy robotniczej”.
[00:32:40] Skutki zaangażowania w wypadki marcowe, wielokrotny egzamin z ekonomii politycznej u Henryka Wysmyka. [+]
[00:34:08] Specjalizacja: technologia celulozy i papieru. Wybitna kadra uniwersytecka, prof. Szwarcsztajn, prof. Włodzimierz Surewicz. Praca przez 7 lat w biurze projektów ZUGIL-u (Zakłady Urządzeń Galwanicznych i Lakierniczych): utylizacja wysoko toksycznych ścieków pogalwanicznych i lakierniczych.
[00:38:40] Protesty przeciwko nowelizacji konstytucji w 1974 r. (wierność ZSRR i przewodnia rola PZPR). „Dałem się nabrać na tow. Gierka”, pobudzenie gospodarki, wstąpienie do Stronnictwa Demokratycznego.
[00:41:10] List protestacyjny pracowników ZUGIL-u do Sejmu. Represje wobec boh. (utrata zaufania fabryki broni Predom Mesko, zniszczenie wkładek paszportowych przez milicję).
[00:44:37] W 1977 r. zorganizowanie spotkania z Jackiem Kuroniem u boh. – Radosław Tatarowski. „Już nie miałem życia”, odejście z pracy, handlowanie warzywami na Widzewie. 4-letnia praktyka w zakładzie tapicerskim ojca, gręplowanie trawy morskiej, egzamin czeladniczy i mistrzowski. Prowadzenie zakładu przez 30 lat do 2004 r.
[00:48:40] Wieloletnia śmiertelna choroba żony, załamanie psychiczne boh., bankructwo i likwidacja zakładu w wyniku reformy Balcerowicza. Praca w szpitalu jako ochroniarz.
[00:51:50] Przejście na emeryturę. Choroba syna, wyleczenie. [+] Siostra lekarka.
[00:54:50] Śmierć kolejnej żony w 2012 r. Sztuka „Dał ci Bóg koniec wojny w prezencie…” wg Okudżawy w Teatrze Małym, występ boh., piosenka „Dziesiąty nasz batalion”, nagranie płyty z zespołem teatru.
[01:01:10] Propozycja dyrektora Pilawskiego zagrania w „Zemście” – trzy role. Dalsze propozycje: „Balladyna”, „Skąpiec”. Paweł Boski, kółko socjologiczne.
[01:05:16] Działalność opozycyjna na uczelni: Maciej Gazicki, Książek, Górski. Nazwisko Gazicki-Lipman. Dyscyplinarne zawieszenie z uczelni i powołanie do wojska Macieja Gazickiego, interwencja prof. Dorabialskiej. Piętno „marcowego warchoła”, kariera naukowa Gazickiego (Janina Milewska), stypendium w Stanach Zjednoczonych w 1981 r.
[01:10:05] Prof. Dorabialska była uczennicą Marii Skłodowskiej Curie. Wprowadzenie stanu wojennego, pozostanie Gazickiego w Ameryce, doktorat Uniwersytetu w Missouri. Powrót do Polski w 1986 r., dorabianie pracami wysokościowymi. Habilitacja na AGH, profesura na AGH i PŁ.
[01:14:15] Niewielkie wsparcie łódzkiej profesury dla protestujących w marcu 1968 studentów. Prof. Dorabialska, prof. Edward Józefowicz, prorektor prof. Chrzanowski. Asystent Bolanowski.
[01:16:10] Losy dr Jana Kapuścińskiego, który wstawił się w obronie Gazickiego – „wilczy bilet” na wiele lat. Partyjne rekomendacje dla kadry naukowej. Wyjazdy Żydów z Polski w 1968 r.
[01:19:36] Rezygnacja boh. z pisania doktoratu po wizycie Kuronia i liście protestacyjnym. Zastraszanie boh. – podpalenie drzwi do mieszkania, „przegonienie” z ZUGiL-u.
[01:25:20] Zainteresowania historyczne i literackie boh., „Czarodziejska Góra” Manna, Stefan Türschmid. Scenariusz wystawienia „Pana Tadeusza” autorstwa boh. – skrót do 1800 wersów. Scenariusze narodowego czytania dzieł literackich (Trylogia, Lalka, Quo vadis).
[01:32:30] Nieufność wobec wykształcenia ogólnego współczesnej młodzieży, teleturniej „Milionerzy”. Miszalski – guru boh., przyjaciel z ławki, pochodził z inteligenckiej rodziny.
[01:38:20] Mama boh. nie posiadała wykształcenia, musiała pracować w czasie wojny jako pokojówka niemieckiego generała arystokraty przy ul. Pryncypalnej. „Połykała książki”. Ojciec absolwent szkoły kupieckiej przy ul. Narutowicza, pracował w firmie ojca. Działalność firmy tapicerskiej w czasie wojny – dziadek produkował rolety do zaciemnień – „produkcja na całą Europę”. Wuj wykupił się z gestapo w grudniu 1944 r. „walizką pieniędzy”.
[01:42:02] Represje wobec boh. w fabryce w połowie lat 70., kolega z ZUGiL-u Kędzierski. Podziw dla Kuronia, przekonanie boh. o jego związkach z aparatem władzy w celu zmiany w Polsce.
[01:47:22] Wprowadzenie stanu wojennego – powrót z imienin u przyjaciół. Założenie NSZZ „Solidarność” w Cechu Rzemiosł Drzewnych i Mineralnych, odejście z SD w 1976 r.
[01:50:06] Wspomnienia z 13 grudnia 1981 r., strach. Aresztowanie Miszalskiego – wyniesiony z krzesłem. Słabe dochody firmy tapicerskiej ojca. Załamanie boh. po śmierci Jerzego Popiełuszki.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.