Władysław Małek (ur. 1924, Przydonica) pochodzi z rodziny rolniczej. W czasie niemieckiej okupacji działał, podobnie jak ojciec, w Batalionach Chłopskich. Aresztowany przez Niemców, przebywał w więzieniu w Nowym Sączu, z którego udało mu się uciec. Po wojnie współpracował z WiN, za co został aresztowany przez UB i brutalnie przesłuchiwany. Po opuszczeniu więzienia wrócił do rodzinnej wsi, gdzie był długoletnim sołtysem.
[00:00:07] Ur. 24 stycznia 1924 r., rodzice Maria, Adam byli rolnikami, gospodarstwo 12 mórg, koń, 5 sztuk bydła. Ojciec był na wojnie polsko-bolszewickiej. W czasie okupacji nauka w prywatnych domach – 7 klasa.
[00:05:20] Po śmierci Piłsudskiego śpiewano pieśń pogrzebową „W mogile ciemnej śpisz na wieki”. Nie było budynku szkolnego, dopiero szkołę „tysiąclatkę” zbudowali mieszkańcy w czynie społecznym, boh. organizował budowę, był sołtysem przez 32 lata.
[00:08:20] Zaangażowanie mieszkańców w budowę szkoły. Pomoc znajomego inspektora oświaty w Nowym Sączu. Rezygnacja z funkcji sołtysa – budowa własnego domu. Elektryfikacja wsi – zobowiązanie w czynie społecznym, słupy przewożone Nowego Sącza, „ogromny zapał”. Wcześniej używano lamp naftowych. Przed wojną tylko niektórzy mieli radio.
[00:13:40] Zabytkowy kościół w Przydonicy. W domu pomaganie rodzicom, skromne życie, połatane spodnie, małe dzieci chodziły w koszulach, bez spodni. Ludzie umieli sami wyprawiać skóry korą dębową i szyć buty, szewc samouk. Chodzenie do kościoła boso. Prywatny sklepik przy domu właściciela.
[00:17:30] Wyprawy do miasta pieszo lub wozem – rodzice sprzedawali prosiaki na jarmarku. Przed wojną działała karczma prowadzona przez Żyda, zapisywał „na zeszyt” – niektórzy chłopi w ten sposób potracili gospodarstwa.
[00:20:40] Sąsiad Żyd zajmował się handlem, elegancko się ubierał. Koledzy szkolni Żydzi – wychodzili z klasy podczas lekcji religii. „Dziady” chodzili od domu do domu: biedni, brudni, zarobaczeni, zabijali wszy kijami. Do lekarza jeździło się do Nowego Sącza, diagnoza na podstawie badania moczu. „Lepsi lekarze”. Zapłata za poradę lekarza: ze sprzedaży prosiąt, cieląt, owoców.
[00:27:24] Świnie w gospodarstwie. Żniwa ‒ zboże ścinane kosą albo sierpem, stawiane w snopkach. „Młocka szła tygodniami” cepami, dużo ciężkiej pracy ręcznej. Siła pociągowa: krowy, woły i konie.
[00:30:30] Wkroczenie Niemców: jechali, strzelali, przymusowa praca przy wyrębie lasu. Zabieranie kontyngentu przez Niemców – zaatakowani przez partyzantów, spalone auta i wozy z prowiantem. Po 3 dniach niemiecka ekspedycja karna, obława, zebranie ludzi koło kościoła, wyznaczono kilka domów do spalenia, 10 osób wybranych do ukarania. Aresztowany boh. z ojcem.
[00:33:20] Odsiadka w więzieniu w Nowym Sączu, spanie na gołej glinie, bicie przez strażników. Więźniowie leżeli w wodzie płynącej po posadzce. Kobieta opiekująca się psami dawała czasem więźniom do jedzenia resztki po oficerach. [+]
[00:38:02] Gestapowcy „bili o byle co”. Praca w pralni, gotowanie bielizny w kotłach – ochlapywanie więźniów wrzątkiem. Strażnicy z karabinami maszynowymi i wilczurami.
[00:41:24] Po miesiącu boh. udało się uciec z więzienia polnymi drogami, pogoń Niemców, ukrywanie się uciekinierów poza domem – w samotnych domach i budynkach gospodarskich na uboczu, w słomie. Przemrożone nogi. Dokarmianie po kryjomu przez mieszkańców, zjednoczenie wobec wspólnego wroga.
[00:47:06] Przewiezienie 10 mieszkańców wsi z łapanki do więzienia autem. Łapanki organizowane według lokalnego zapotrzebowania na siłę roboczą. Kontyngenty zbierane z pomocą mieszkańców wsi: zboże, można było mieć krowę. Solidarność mieszkańców w czasie okupacji.
[00:51:30] Karanie donosicieli przez partyzantów, ojciec boh. był „sędzią w partyzantce”, kara: „25 batów na tyłek”. Niedostatki żywności, brak ziarna pod zasiew.
[00:55:20] W okolicy działały silne Bataliony Chłopskie, ojciec boh. tam działał, ukrywał się w lesie. Akcja w Gródku, gdzie stacjonowali oficerowie niemieccy, m.in. gubernator Hans Frank. Akcja połączonych sił partyzanckich kilku obwodów: dostali się do willi Franka i zmusili go do telefonu do gubernatorstwa w Nowym Sączu i zarządzenia uwolnienia aresztowanych mieszkańców Przydonicy. Przebieg uwolnienia. Ucieczka polnymi drogami przez Piątkowo, drogi obstawione przez Niemców. [+]
[01:02:50] Współpracowanie mieszkańców. Akcja w Jamnej – w proteście przeciwko kontyngentowi. Przybyły w okolicę ksiądz [Walenty Górecki] – nie nocował na plebanii, tylko „po domach”. Proboszcz z Przydonicy Ignacy Konieczny. Ks. Górecki przekonał Niemców, że w Przydonicy „nie ma żadnej partyzantki”.
[01:07:20] Zobowiązanie księdza do odstawy kontyngentu, gwarancja bezpieczeństwa dla mieszkańców kopiących okopy. Przebieg obławy w Jamnej, partyzanci schowani w ziemiance, „bunkrze”. Spalenie cywilów w stodole przez Niemców. [+]
[01:10:00] Wypuszczenie rakiety, zbiórka oddziałów niemieckich – zasadzka partyzantów, wymordowanie Niemców. Kopanie okopów w Rożnowie „na Zagórzu”, plany Niemców wysadzenia zapory na Dunajcu. Pracujący otrzymywali jedzenie z kuchni polowej, nikt nie protestował przeciwko tej pracy.
[01:17:40] Wejście Rosjan. Utrwalanie się władzy: PSL. Odsiadka w więzieniu za przynależność do partyzantki antykomunistycznej: „oskarżyli o wyzwolenie narodowe”.
[01:19:20] Służba wojskowa po wojnie, jednostka w Ostródzie. Przeniesienie boh. do UB bez żołdu. Przynależność boh. do Polskiego Stronnictwa Ludowego PSL, „mieli mnie na oku”.
[02:23:47] Franciszek Kobylański pracował jako strażnik więzienny, „klucznik”. Ostrzegł boh. o nadchodzących aresztowaniach członków „wyzwolenia narodowego”. Represje wobec działaczy podziemia, współpraca PSL z WiN.
[01:26:30] Aresztowanie boh., pilnowanie przed kontaktami z ojcem, ostrzeżenie przez śledczego [+]. Pojedyncza cela bez okna, „goła posadzka” z kamienia, prymitywne warunki sanitarne. Bicie pasem, szykanowanie.
[01:31:30] Przesłuchania, oskarżenie o „współpracę z podziemiem”. Dwaj „najemcy z Siedlec” do torturowania więźniów, śledczy Stefczyk: „ściągaj spodnie”, zerwanie medalika. Bicie, tortury, „jak strasznie bili”. [++]
[01:39:10] Kolejne przesłuchania i bicie. Tortury: zawieszenie na haku z wykręconymi rękami, kopanie. Torturowanie przez wiele dni. Okrzyk boh. „Jezus Maria, ratuj!”, przesłuchujący: „ja jestem bóg, mogę cię zabić”. Porzucenie boh. w celi bez jedzenia. Wątpliwości boh. wobec własnej nieugiętej postawy. [++]
[01:44:07] Dalsze losy w więzieniu. Unikanie kontaktów z władzą i „lewicowcami”. Bezowocna walka boh. o uznanie przez ZBOWiD cierpień i działalności boh., „nic z tego nie mam, tylko utrata słuchu i dziura w głowie” [+].
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.