Wanda Bilnik-Różycka (ur. 1938, Starachowice) – córka Czesława Bilnika, więźnia KL Gross-Rosen i KL Neuengamme, który zginął na statku SS Cap Arcona razem z innymi więźniami ewakuowanymi obozu koncentracyjnego. Po wojnie wraz z matką przeniosła się ze Starachowic do Wrocławia, stworzyła sobie nowy życiorys, w który wpisała chłopskie pochodzenie, i rozpoczęła nowe życie. Ukończyła Technikum Finansowe, a w 1974 roku prawo na Uniwersytecie Wrocławskim, zrobiła aplikację radcowską, w latach 70. i 80 pracowała jako radca prawny m.in. w kopalni odkrywkowej oraz w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Po sierpniu 1980 wspomagała NSZZ „Solidarność”, w stanie wojennym uczestniczyła w mszach za ojczyznę, demonstracjach niezależnych, kolportowała bibułę, zatrzymywana i przesłuchiwana przez SB.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. w 1938 r. w Starachowicach.
[00:00:28] Przedstawienie rodziców: Marianny i Czesława Bilników. Ojciec pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiej z Zawiercia. Dziadek dostał las za udział w wojnie 1920 r. Ojciec miał motor i brał udział w motocrossach. Gdy poznał matkę zatrudnił się w zakładach samochodowych w Starachowicach i był kierowcą ciężarówki „Star 20”, w czasie okupacji współpracował z podziemiem. Matka urodziła trójkę dzieci, najstarsza córka zmarła jako dziecko.
[00:04:45] Po wybuchu wojny ojciec zaangażował się w działalność w ruchu oporu i był łącznikiem, woził broń, przywoził do domu rannych partyzantów. Ojca aresztowano po donosie sąsiadów 8 maja 1943, w tym czasie w mieszkaniu był ranny partyzant, który leżał w łóżku pod pierzyną i nie znaleziono go. Po odejściu gestapowców partyzant uciekł i potem matka podejrzewała, że zginął. Ojciec był więźniem obozów koncentracyjnych, m.in. w Neuengamme, po latach boh. odnalazła jego zegarek. [+]
[00:09:40] Matka poszukiwała ojca i dostała informację z Czerwonego Krzyża, że jako więzień obozu w Neuengamme zginął w katastrofie zbombardowanego przez aliantów statku „Cap Arcona” 3 maja 1945 r. Po latach boh. dowiedziała się o okolicznościach śmierci ojca i odzyskała jego zegarek. W latach 60. kupiła książkę – wspomnienia byłego więźnia, który ocalał z katastrofy. Zwłoki wyrzucane przez morze pochowano we wspólnym grobie. [+]
[00:19:22] Boh. nawiązała kontakt z instytucją w Niemczech [Międzynarodowa Służba Poszukiwań (International Tracing Service - ITS) w Bad Arolsen] zwracającą rodzinom rzeczy więźniów obozów koncentracyjnych. IPN zorganizował wyjazd do Niemiec, na spotkaniu z boh. i przedstawicielami IPN pojawiło się wielu dziennikarzy – odzyskanie zegarka należącego do ojca, różnica między określeniem nazista a Niemiec. Skutki zdrowotne wizyty w Niemczech. Losy zegarka. Traktowanie więźniów w obozie. [+]
[00:26:10] Ojciec był łącznikiem Armii Krajowej. W dniu aresztowania w domu był ranny partyzant, którego nie znaleziono. Po wyprowadzeniu ojca partyzant uciekł, w okolicznych lasach działał oddział Jana Piwnika „Ponurego” i być może do niego dotarł. Ostatnie chwile z ojcem.
[00:29:46] Po aresztowaniu ojca matce pomagała jej siostra z mężem, niedługo potem wuj trafił do obozu pracy, ale udało mu się przeżyć. Po zakończeniu wojny wujostwo namówiło matkę na wyjazd ze Starachowic na Ziemie Odzyskane – przyjazd do Wrocławia w styczniu 1946. Powody, dla których matka chciała mieszkać w dużym mieście. Wyjeżdżając ze Starachowic zabrano m.in. portret Piłsudskiego i ślubny komplet filiżanek – droga do dzielnicy Sępolno, gdzie zamieszkano razem z wujostwem w trzypokojowym mieszkaniu przy ul. Kosynierów Gdyńskich. W mieście działali szabrownicy okradający mieszkania. Boh. widziała kobietę wyrzucającą z mieszkania Niemkę.
[00:38:10] Po latach matka wyprowadziła się od rodziny wuja do willi na Biskupinie – wyrzucenie z mieszkania, oczekiwanie na mieszkanie w spółdzielni. Wspomnienie zdolnego siostrzeńca, który ukończył Cambridge, a po powrocie do kraju popełnił samobójstwo.
[00:42:50] Zajęcie mieszkania należało zalegalizować w urzędzie. Boh. zapisała się do spółdzielni mieszkaniowej i czekała na swoje mieszkanie 10 lat.
[00:44:08] W styczniu 1946 w mieście było jeszcze wielu Niemców. Rodzina zajęła puste mieszkanie, ale sąsiadka z dołu wyrzuciła z domu Niemkę. Ludzie koczowali na dworcu. Matka podjęła pracę w przedszkolu sióstr zakonnych, niewiele zarabiała, ale rodzina miała co jeść. W 1964 Służba Bezpieczeństwa szukała mieszkań dla funkcjonariuszy i rodzinę wyrzucono z willi. Boh. i matka poszły do Urzędu Miejskiego z dokumentami poświadczającymi działalność w AK – reakcja urzędnika, powrót na piechotę do domu. Powody wyjazdu ze Starachowic – rozmowa z akowcem o kształcie Polski po wyzwoleniu. [00:52:05] Boh. była dobrą uczennicą, ukończyła Technikum Finansowe i za namową matki wybrała studia prawnicze na Uniwersytecie Wrocławskim im. Bolesława Bieruta. Sfałszowała życiorys pisząc o chłopskim pochodzeniu rodziców. W czasie okupacji matka chodziła na wieś po jedzenie, znała okolicę i mieszkające tam rodziny. Dwa razy zdawała egzaminy, ale nie przyjęto jej z braku miejsc, dostała się na studia zaoczne za trzecim razem. Boh. w czasie studiów pomagała koleżance, która pochodziła ze wsi i była dobrą studentką.
[00:58:20] Boh. zrobiła aplikację radcowską, do pracy w kopalni odkrywkowej poszła ze sfałszowanym życiorysem. Nie należała do partii i omijały ją podwyżki – naciski, by wstąpiła do PZPR. Zakładowy sekretarz partii kazał zwolnić boh. z pracy, ale dyrektor tego nie zrobił.
[01:01:35] Gdy wprowadzono stan wojenny, boh. pracowała w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej – przynoszenie i rozprowadzanie ulotek. Jeden z pracowników był donosicielem i przeszukiwał biurka kolegów. Naciski, by boh. wstąpiła do partii – próby zwolnienia z pracy w kopalni.
[01:05:22] Boh. wstąpiła do Solidarności w Instytucie Meteorologii – sytuacja w PRL-u, szykany z powodu odmowy wstąpienia do partii. Traktowanie działalności opozycyjnej jak partyzantki – tradycje rodzinne.
[01:09:34] Działalność w Solidarności – kolportaż ulotek, udział w nielegalnych spotkaniach. Boh. rozdawała ulotki na ulicy, w mieszkaniu przechowywała wydawnictwa podziemne – rozmowa z żołnierzami, którzy mieli pałki. W miesięcznice wprowadzenia stanu wojennego początkowo spotykano się koło katedry, a potem w kościele u księdza Orzechowskiego – ucieczki przed ZOMO po czwartkowych mszach za ojczyznę. Pewnego dnia boh. uciekła przed zomowcami na cmentarz i biegła po grobach, potem powiększyła dziurę w ogrodzeniu, by mieć drogę ucieczki na przyszłość. Koło domu Frasyniuka, późniejszego „zdrajcy”, śpiewano pieśni.
[01:18:10] Pewnego dnia w ucieczce przed zomowcami została wciągnięta do mieszkania i ukryta w zimnej komórce – reakcja żony właściciela mieszkania. Propozycja mieszkania i pracy w Paryżu – postawa boh.
[01:21:18] Działalność w pierwszych tygodniach stanu wojennego. Znajoma po stanie wojennym wstąpiła do klasztoru w Łagiewnikach i była na misjach w Japonii.
[01:23:42] Działalność Solidarności w Instytucie Meteorologii, boh. przynosiła ulotki z Klubu Inteligencji Katolickiej oraz z kościoła przy ul. Bujwida. Aktywność księdza z kościoła w Alei Pracy. Boh. przechowywała w domu ulotki – zdobywanie papieru do druku. Nielegalna drukarnia była przy ul. Wita Stwosza, pracowała w niej koleżanka, która potem została zakonnicą. Koleżanka mieszkała w wynajętym pokoju, właścicielka mieszkania pracowała w milicji. Rozdawanie ulotek na ulicy i przed kościołem.
[01:28:27] Boh. trzymała ulotki w Polanicy i przywoziła je stamtąd raz w tygodniu. W Polanicy pracował kolega ze studiów, sierota, któremu boh. pomagała. Pewnego dnia usiadł koło niej młody człowiek – podejrzewała, że to funkcjonariusz SB i nie poszła po ulotki.
[01:31:28] Boh. zatrzymano koło katedry przed wyruszeniem na marsz z okazji miesięcznicy wprowadzenia stanu wojennego. Zaprowadzono ją do Nysy, siedzący tam esbek podpuszczał boh., która nie dała się sprowokować. Zawieziono ja na komendę wojewódzką – incydent w ubikacji [+]. Boh. podejrzewa, że jej kolega prawnik i działacz opozycji został uśmiercony przez służby PRL-u.
[01:37:44] Koleżanka Maria Kaczyńska po stanie wojennym wstąpiła do klasztoru, była na misjach w Japonii.
[01:38:43] W czasie zatrzymania boh. podsunięto oświadczenie, że zgadza się na współpracę. Komendant posterunku, który ją przesłuchiwał, proponował awans i znaczącą podwyżkę. Po 24 godzinach zwolniono ją [+]. Boh. uważa, że do dziś jest prześladowana.
[01:42:17] Boh. zachowała wiele ulotek ze stanu wojennego, po stanie wojennym pojechała na pielgrzymkę i w Paryżu rozkładała ulotki koło wieży Eiffla.
[01:44:10] Wyjazd działaczy opozycji do Warszawy na spotkanie z księdzem Popiełuszko. Boh. spotkała w pociągu Kornela Morawieckiego. Była umówiona ze znajomym na Dworcu Centralnym, ale na wiadomość, że tam czeka ZOMO, nikt nie wysiadł. Atmosfera podczas mszy odprawianej przez księdza Popiełuszko – jego charyzma, tematyka kazań.
[01:51:06] Informacje o porwaniu księdza Popiełuszko – ulotki i gazetka Solidarności Walczącej. Spotykano się koło kościołów na ul. Bujwida i w Alei Pracy. Reakcja na śmierć księdza. Powody odejścia z Klubu Inteligencji Katolickiej. Apel do Polaków, by byli czujni i pamiętali hasło „Bóg, honor, ojczyzna”.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.