Mirosław Ikonowicz (ur. 1931, Wilno) przeżył II wojnę światową w rodzinnym mieście. W latach 50. skończył historię na Uniwersytecie Warszawskim. W pierwszej połowie lat 50 podjął pracę w PAP, był korespondentem PAP w Bułgarii (1955-56), na Kubie (1963-69), w Hiszpanii (1974-78) i w Watykanie (lata 80), jednocześnie publikował w „Polityce”. Autor książek, przyjaciel Ryszarda Kapuścińskiego, na przełomie lat 60. i 70. szef „Biuletynu Specjalnego” PAP, do dziś aktywny zawodowo w Redakcji Zagranicznej PAP, zajmuje się Ameryką Łacińską, ojciec Magdy Gessler i Piotra Ikonowicza.
[00:00:10] Ur. w Wilnie, otoczenie wielonarodowościowe i wielojęzyczne. Sąsiedzi Litwini, Tatarzy, Białorusini. We wrześniu 1939 r. II klasa szkoły jezuitów, rok szkolny nie rozpoczął się. Ojciec sportowiec, mistrz szachowy Wilna na studiach prawniczych, mistrz w skoku z mostu do rzeki Wilii, taternik. Wejście z ojcem na Orlą Perć w wieku 6 lat, strach.
[00:02:21] Ojciec pracował w PKP jako naczelny prokurator kolejowy, dobre zarobki. Pożar domu boh. w lipcu 1944 r., przeprowadzka do willi przyjaciela ojca, maszynisty. Droga salonką z Zakopanego do Wilna, przejazd z Warszawy do Wilna luxtorpedą 1 września 1939. Pożegnania poborowych na dworcu.
[00:04:12] Łagodna okupacja litewska, szkoła litewska. Praca ojca na torfowisku. Po zajęciu Wilna przez Niemców działalność opozycyjna, ojciec był dowódcą oddziału wileńskiego Kedywu, wpadka przy zdobywaniu butów dla partyzantów z magazynu GHK Grosshandlung Komando. Rodzina mieszkała na przedmieściu dzielnicy Nowostrojka. Ojciec grywał w szachy ze starostą Mačiulisem, ostrzeżenie od Mačiulisa.
[00:07:00] Ucieczka ojca do partyzantki, przewodniczył sądowi polowemu. Złożone stosunki polsko-litewskie. Ulotki antykomunistyczne czytane przez gestapowców. Oficjalna praca ojca: palacz w cegielni. Ofensywa Armii Czerwonej pod Wilnem, zamieszkanie w pokoju u drużynowego Mieczysława Rogalewicza. Ziemianka w jarze leśnym.
[00:09:55] Niemieckie i radzieckie bombardowania miasta. Przynoszenie wiadrami wody z wioski Gudele 8 km. Bombardowanie wioski – mieszkańcy modlący się w stodole, zbombardowanie stodoły. Niezbędne „szczęście na wojnie”.
[00:11:58] Ojciec został dowódcą taboru w Puszczy Rudnickiej – otoczeni przez Rosjan przebrali się za kolejarzy, cały oddział wrócił do Wilna. [+]
[00:13:54] Zarabianie pieniędzy podczas wojny: boh. był konikiem pod kinami. Nowe kino niemieckie „Tirol” – spekulacja biletami, aresztowanie przez żandarma, uratowany przez dziewczynę poznaną na wsi. [+]
[00:16:21] Sprzedaż naręczna po wsiach, wymiana na żywność, sprzedaż kiełbasy, sadła i słoniny na targu „Drewnianka”. Poznanie litewskiej dziewczyny z Weibsdienstu, jej brat w Wehrmachcie „zwiedzał zachodnią Europę” – uratowała boh. podczas zatrzymania. [+] Wyjazd transportem repatriacyjnym, wyłapywanie akowców na dworcu. Zabieranie akowców z VI Brygady Wileńskiej AK mjra „Konara” po drodze – polscy kolejarze. Wszechobecne wszy.
[00:18:48] Zatrzymanie się w Świerczynie na Kujawach w majątku u kolegi ojca ze studiów (prof. Wysłouch). Automat do wzywania służby w pałacu. Poznanie por. „Szarego”, boh. został łącznikiem oddziału, woził meldunki rowerem. Namawianie przez ojca do rozwiązania oddziału pod koniec wojny, oddział złapany, rozprawa na sesji wyjazdowej we Włocławku, kary śmierci – wszyscy powieszeni we Włocławku. Odejście z oddziału dwóch studentów architektury.
[00:22:51] Pobyt u ciotki w Sieradzu, nauka w gimnazjum, gdzie ojciec uczył matematyki. Przyjazd do Słupska do mamy. Matura w Słupsku, gazeta „repolonizacyjna”„Kurier słupski”. Niebezpieczny zawód dziennikarza, kolega dziennikarz Jerzy Graczyk śmiertelnie zaatakowany nożem podczas pracy w Porcie Szczecińskim. Koledzy Janusz Chudzyński i Zbigniew Szydłowski. Zaproponowanie pisania korespondencji lokalnych wszystkim gazetom wychodzącym w 1946 r., boh. pisał do Mikołajczykowskiej „Gazety ludowej”.
[00:25:04] Wybór zawodu dziennikarza. Nauka niemieckiego z pisma Wehrmachtu „Der Signal”, śledzenie doniesień z frontów II wojny. Stały felieton w „Dzienniku Bałtyckim” w czasie liceum, udawanie dorosłych, pseudonim literacki „Igor”. Zerwanie współpracy po wyjściu na jaw wieku autora (15 lat). [+] Ojciec był sędzią w Słupsku, mama boh. prowadziła cukiernię „Pionierka” przy głównej ulicy. Pomaganie mamie. Matura, usamodzielnianie się.
[00:28:00] Wyjazd „na podbój Warszawy”. Zdany egzamin na historię, odmowa przyjęcia na studia („matka kapitalistka”), rozmowa z prorektorem: „wy oszukaliście Polskę Ludową”. Zamieszkanie u wuja w Milanówku, firma budowlano-inżynieryjna Wol-Wis, Spotkanie w barze „Kongo” u zbiegu Nowogrodzkiej i Marszałkowskiej dziennikarza Polskiego Radia, bruderszaft. Praca w Polskim Radiu jako reporter. Szefowa „towarzyszka”, reportaże z odbudowy Warszawy, potem pisanie z cyklu „Nasi korespondenci piszą”.
[00:32:20] Marzenia o studiach (1950 r.), sugestywny sen: telegram wzywający do dziekana Włodarskiego z Torunia. Przyjęcie na studia na Wydział Historyczny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika [w Toruniu], wileńscy profesorowie. Wykład z historii Starożytnego Rzymu. Po roku przeniesienie na Uniwersytet Warszawski.
[00:34:44] Na I roku rozpoczęcie pracy dla PAP, red. naczelny lwowiak Michał Hoffman, Mincowa była dyrektorem administracyjnym – płaciła wierszówkę. W czasie wyjazdów do Moskwy Minca oboje nosili przy sobie truciznę. Połowa wierszówki spłacała domiar „dla prywaciarzy” narzucony mamie boh. przez Hilarego Minca. Rezygnacja mamy z prowadzenia cukierni. [+]
[00:37:00] Śmierć mamy w młodym wieku, silne przeżycia wojenne. Żydzi prowadzeni na rozstrzelanie, wciągnięcie mamy przez szaulisa do kolumny idącej do lasu przy Ponarach. Pediatra litewski, który leczył boh., został osobistym lekarzem gubernatora Wilna – uratowanie mamy (motocykl zundapp) na rozkaz gubernatora pod bramą lasu. [++]
[00:41:34] Współpraca Litwinów z Niemcami, walka o niepodległość. Korespondencje w Wilna dla PAP. Moment zmiany godła ZSRR na Pogoń litewską w seimasie. Wojna w Gruzji w 2008 r., artykuł w gazecie „Izwiestia” o śmierci aktora Algimantasa Mačiulisa, syna starosty, grywał hitlerowskich generałów. [+]
[00:45:04] Mama Algimantasa Mačiulisa był kasjerką w polskim Teatrze Pohulanka. Próba uratowania młodego żydowskiego mężczyzny postrzelonego przez żandarma litewskiego. Książka boh. „Pohulanka”, spotkanie autorskie na uniwersytecie w Wilnie prowadzone przez rektora. [+]
[00:47:27] PRL po śmierci Stalina, opiekun w PAP Zygmunt Bogucki, przedwojenny korespondent agencyjny w Berlinie. Depesze Reutersa, AFP, TASS. „Nieprzetłumaczalny język rosyjski”. Przedwojenna kadra w PAP (z PAT), maszynistka Zofia Dobrowolska pisała depeszę, czytając powieść. [+] Pracowali w PAP m.in. Michał Kelles-Krauz. Korespondent Czesław Nowicki, choroba w Szwecji.
[00:51:42] Niewielkie zarobki w PAP, korespondencje wojenne w Afryce obok Ryszarda Kapuścińskiego (Angola, Mozambik, Gwinei Bissau). Opłatek u szefa redakcji zagranicznej Michała Czarneckiego, informacja o braku ubezpieczenia na życie dla korespondentów wojennych. Poznanie Kapuścińskiego, wprowadzenie go do PAP, która dawała możliwości wyjazdów.
[00:54:10] Pierwsza książka Kapuścińskiego „Busz po polsku”, ocena w biurze politycznym KC PZPR, decyzja o wysłaniu do Afryki. Reportaż Kapuścińskiego z Nowej Huty w „Sztandarze Młodych”, ukrywanie się autora. Technika pracy reportera: dyktowanie maszynistkom, przesyłanie dalekopisem. Wszechobecna cenzura. Zatrzymanie przez cenzurę nakładu „Biuletynu specjalnego PAP” z artykułem boh. „Fiasko wizyty Breżniewa w NRF”. [+]
[00:57:50] Biuletyn specjalny PAP przeznaczony głównie do użytku wewnętrznego, czasem można było przedrukować. Marian Turski w „Sztandarze Młodych” przedrukowywał większość biuletynu, zakazanego w ZSRR i większości krajów demoludu. Po odwilży gomułkowskiej ograniczenie swobody druku. PRL: „najweselszy barak w obozie socjalistycznym”.
[00:59:55] Gruźlica żony, sanatorium w Otwocku, przeniesienie do pojedynczego pokoju. Zastąpienie w Sofii Krystyny Zielińskiej, usuniętej korespondentki. Wyjazd boh. po 2,5 roku (także usunięcie jako persona non grata). Studenci bułgarscy, zwolennicy Gomułki, powrót do Warszawy. [+]
[01:03:40] Zastąpienie korespondenta Leopolda Ungera podczas kryzysu rakietowego na Kubie. „Miałem nieopisane wprost szczęście”, pierwszy dygnitarz Enrique Oltuski, minister planowania, znajomy z dzieciństwa. Wyprawa ze stryjem Mikołajem Ikonowiczem, dziekanem sanktuarium w Lachowiczach, do Kobrynia na spotkanie z rabinem. Gra w serso z żydowskimi chłopcami, wśród nich niebieskooki Enrique Oltuski. Był zastępcą Che Guevary. Pozbawiony funkcji przez Fidela Castro i karnie zesłany na wyspę Pinos – świetne źródło informacji.
[01:08:42] Plan wywiadu z Che Guevarą (ministrem przemysłu) podczas zbioru trzciny cukrowej. Rozmowa w kombajnie. Ambasador PRL na Kubie nie mówił po hiszpańsku. Podarowanie boh. maczety Guevary. [++]
[01:11:47] Wielokrotne kontakty z Fidelem Castro. Organizowanie przez Castro tygodniowych wypraw na zakończenie roku akademickiego – wejście z absolwentami wydziału medycyny na Pico Turquino w górach Sierra Maestra. Wręczenie dyplomów lekarskich na szczycie. Niespodzianka od Fidela: piątego dnia wspinaczki trzy kolorowe kioski z lodami przetransportowane na górę helikopterami.
[01:14:00] Spanie w hamakach, przygotowanie do rozdania dyplomów – układanie fryzur absolwentkom na szczycie góry przez fryzjerów przetransportowanych helikopterami. Informacja o ostrzale Hawany z okrętu. Bomby spadły w pobliżu domu boh. (żona i dzieci). Interwencyjna rozmowa telefoniczna z żoną. [++]
[01:16:45] Konflikt indywidualności między Che Guevarą a Castro. Guevara był traktowany jako obcy przez Indian boliwijskich, nie miał szans zrobić tam rewolucji. Ocena intencji Guevary i Castro. Pobyt na Kubie do 1969 r.
[01:18:46] Korespondent w Brazylii w czasie rządów junty wojskowej w 1983 r. Niebezpieczna wiza kubańska. Kipisz w pokoju hotelowym, zamieszkanie u pracownika ambasady.
[01:21:05] Niebezpieczne momenty. W czasie pobytu w Brazylii boh. opowiadał o rewolucji kubańskiej na prywatnym spotkaniu z młodzieżą. Relacje z akcji ratunkowej w czasie powodzi spowodowanej cyklonem. Reakcja władz Brazylii – wykład na uniwersytecie w Belo Horizonte. Żona syna płk Lepeckiego, adiutanta Piłsudskiego.
[01:23:45] Powrót przez Chile, Damian Silski (przedstawiciel handlowy) w Santiago de Chile. Dziesięciogodzinne oczekiwanie na wywiad z Salwadorem Allende. Przebadanie boh. przez Allende, lekarz z Warszawy Samuel Hartmann: „wyczerpanie organizmu”. Przyjaźń z Allende, spotkania na Kubie, „szlachetny, uczciwy człowiek”. Podróż na Biegun Południowy.
[01:27:03] Korespondent w Madrycie za czasów gen. Franco, „rodziła się nowa Europa”. Franco i Salazar „przedstawiciele faszyzmów”. Schronienie dla polskich Żydów w Hiszpanii i Portugalii. Wyjazd do Castelldefels pod Barceloną z urzędnikiem polskiej ambasady, wiza dziennikarska, dziennikarze zagraniczni w Hiszpanii. Przyjaźń z ministrem edukacji, odmowa akredytacji. Krytyczne przyjęcie w Polsce i Hiszpanii książki boh. „Hiszpania bez kastanietów”. Otrzymanie akredytacji od nowego ministra – placówka przez 7 lat – obsługa także Portugalii i krajów afrykańskich. [+]
[01:34:13] Nasłuch portugalskiego radia podczas golenia w Madrycie – wyjazd z Walterem Haubrichem, korespondentem „Frankfurter Allgemeine Zeitung” do Lizbony. Zatrzymanie boh. na granicy, przybycie żołnierzy „w czerwonych beretach”. Wiza wjazdowa wypisana własnoręcznie przez boh. Obrazy z rewolucji goździków. [+]
[01:36:59] Liczna armia portugalska, bodźcem do zmian były ruchy wyzwoleńcze w Afryce. Bezkrwawa rewolucja antyfaszystowska w Portugalii. W Angoli i Mozambiku boh. chodził w mundurze wojskowego. Przyjaciel Ryszard Kapuściński – pracowali razem, wymieniali się delegacjami. Boh. relacjonował rewolucje wyzwoleńcze w Mozambiku, Gwinei Bissau, na Wyspach Zielonego Przylądka i Angoli. Wpływy ZSRR w koloniach afrykańskich, silny nurt komunistyczny.
[01:37:45] „Angolski Lenin” – poparcie w Moskwie. Umiarkowanie lewicowy poeta Agostino Neto. Zaangażowanie Kuby w konflikt w Angoli – desant wojska kubańskiego, eliminacja prosowieckiego ruchu. Wykorzystanie sytuacji na Kubie (kryzys atomowy) przez Chruszczowa. Stosunki Kuba−ZSRR.
[01:44:17] Boh. ur. 5 listopada 1931 r. Mirosław Kazimierz Ikonowicz. Ostatni pozostały przy życiu z klasy maturalnej liceum w Słupsku.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.