Józefa Leśniewicz (ur. 1930, Fałków) opisuje czasy przedwojenne, bombardowanie Fałkowa we wrześniu 1939, okres okupacji niemieckiej oraz wkroczenie Armii Czerwonej. Po wojnie trudniła się chałupnictwem.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1932 r. w Fałkowie.
[00:00:40] Przed wojną boh. chodziła z matka na targi i do dziedzica. Ojciec Antoni Skoczylas był murarzem, matka, Weronika, zajmowała się domem i gospodarstwem. Boh. była najmłodsza z siedmiorga dzieci.
[00:01:30] 1 września 1939 boh. była na dworze, widziała lecące samoloty, które zrzuciły bomby na pole – ocalenie córki stryja, dwuletniej Basi Skoczylas i babci. W czasie bombardowania boh. leżała koło ojca i widziała, że się bał, choć jej dodawał otuchy. [+]
[00:03:21] Pożary po zbombardowaniu wsi. Bomba spadła na kościół, zniszczony dach naprawiono słomą. Dopiero po wojnie ksiądz Ścisłowski przeprowadził remont. W czasie bombardowania zniszczono plebanię.
[00:05:50] Bieda w czasie okupacji. Nielegalne mielenie zboża. Sołtys zabrał rodzinie jedyną krowę. Rodzina miała 3 morgi pola, hodowano drób, ojciec dorabiał jako murarz. Niemcy mieszkający w starym dworze przychodzili do sąsiada. Po wojnie w gospodarstwie Głąba został głuchy żołnierz rosyjski, którego zabrano po roku. Rosjanin przychodził do sąsiada Ostrowskiego, który mówił po rosyjsku. Rodzice chodzili przez jakiś czas do rosyjskiej szkoły i także znali język.
[00:08:50] Zachowanie Niemców – rada, by sąsiad nie chował się za stodołą, bo zostanie uznany za szpiega. Jedna z mieszkanek wsi, Urbańska, doniosła na męża żandarmom i wtedy zaczęły się łapanki we wsi. Urbańską partyzanci zabrali do lasu i prała im odzież, nie zabito jej, bo miała dziecko. Po wojnie ubecy zamordowali partyzanta Plutę.
[00:13:54] We wsi Rudzisko nocowali partyzanci, doniósł o tym Niemcom kolaborant pracujący na poczcie. Niemcy zabili 10 partyzantów, zginął też donosiciel. Boh. idąc ze szkoły widziała przewożone zwłoki zabitych partyzantów. Dowódcą oddziału był „Top” pochodzący z Radomska. [+]
[00:16:03] Boh. rozpoczęła naukę w 1940 r., kierownikiem szkoły był pan Szyjka, pracowała tam też jego żona. Potem Szyjkowie wyjechali do Końskich, a w szkole podjęli pracę państwo Zawilińscy. Boh. uczył pan Szaran. Do szkoły chodzono boso, zimą zakładano trepy. Nauczyciele mieli ogródek warzywny. Nauczyciel Jędrych, folksdojcz, miał pięcioletnią córkę, którą bił. Gdy w szkole zbił dziecko pani Wojciechowskiej, matka, uciekinierka z Warszawy, poszła do szkoły i pobiła nauczyciela gumowcem. Po wyzwoleniu uciekinierzy z Warszawy wyjechali ze wsi.
[00:20:18] W Fałkowie ukrywali się dwaj Żydzi, którzy przeżyli wojnę. Jeden z nich był krawcem z Kielc. Przed wojną na targi w czwartki zjeżdżało się wielu Żydów. W okolicy nie było niemieckich osadników. Folksdojcz Jędrych przyjechał do wsi w czasie okupacji. Boh. uczył pan Szaran, którego Niemcy złapali w czasie łapanki. Innego z nauczycieli Niemcy zastrzelili.
[00:23:48] Po zabiciu partyzantów [w Rudzisku] zwłoki zwieziono i złożono koło szopy. Potem pochowano w jednym dole przyrzucając tylko płaszczami. Trumny zrobiono na Greszczynie i przywieziono do gospodarstwa Gruszki, który mieszkał koło cmentarza. Nocą ciała wykopano i złożono do trumien. Matka partyzanta „Topa” przyjeżdżała na cmentarz. W oddziale była kobieta [Emilia Natkańska ps. „Władek”], która zginęła podczas walki. [+]
[00:26:30] Nikt z rodziny boh. nie był w partyzantce. Dwaj bracia byli w Warszawie, ale po wybuchu wojny wrócili do domu.
[00:27:00] Z Niemcami, którzy wkroczyli do Fałkowa była ekipa filmowa – boh. ogląda archiwalne zdjęcia pokazane przez prowadzącego, ale nie rozpoznaje osób.
[00:36:35] Rosjanie po zajęciu wsi dokonywali kradzieży. Rodzina uciekła do lasu, boh. wróciła z siostrą do domu, meble były wyniesione, a na podłodze leżała słoma, na której spali żołnierze. Wspomnienie ucieczki Niemców. Rozmowa matki z czerwonoarmistą, który okazał się Polakiem.
[00:38:50] Do domu sołtysa Lipskiego przyszedł nieznajomy mężczyzna i poprosił o derkę, by przespać się w stodole – mężczyzna okazał się szpiegiem i po jego donosie zastrzelono Zdzisława Lipskiego, siedemnastoletniego syna sołtysa, a jego samego postrzelono.
[00:40:13] Kradzieże dokonywane przez czerwonoarmistów – obrona kufra z bielizną. Porównanie żołnierzy niemieckich i sowieckich.
[00:41:44] Po wojnie boh. poszła do szkoły. Jedna z dorosłych sióstr woziła żywność na handel do Warszawy. Jeden z braci wyjechał do stolicy, drugi był murarzem i pracował razem z ojcem. Brat Tadeusz został wywieziony na roboty do Niemiec, stamtąd trafił do obozu w Dachau, doczekał do wyzwolenia przez Amerykanów – śmierć z przejedzenia. Brat po obozie ważył 45 kg. Drugi brat Wacław był w partyzantce, udało mu się uciec z kolegą do Anglii, wiele lat po wojnie przyjechał z wizytą do Fałkowa. Paczka z lekarstwami od Wacława – reakcja ojca. Brata pochowano w Fałkowie.
[00:46:35] Boh. skończyła siedem klas, rodzina nie miała pieniędzy by się dalej kształciła, więc uczyła się krawiectwa u pani Stachurskiej. Jej mąż był w obozie w Oświęcimiu. Boh. trochę szyła, ale głównie zajmowała się gospodarstwem. Okoliczności poznana przyszłego męża, który także pochodził z Fałkowa. Ślub wzięła po dwóch latach znajomości, małżeństwo trwa od 70. lat. Boh. trochę pracowała chałupniczo, robiła czapki i swetry.
[00:50:22] Porównanie zachowania żołnierzy niemieckich i radzieckich. Boh. poszła za ojca do kopania okopów, zaminowane pola były ogrodzone drutem. Boh. weszła za drut, by zbierać patyki na opał – reakcja Czecha Zawady. Chwilę później mina rozerwała zająca. Niemcy budowali bunkry i kazali kopać okopy przed frontem, ale Rosjanie przeszli z innej strony.
[00:52:50] Wspomnienie pacyfikacji wsi Skłoby, jeden z mieszkańców przeżył, bo zakopał się w gnoju. Proboszczem w Fałkowie w czasie okupacji był ksiądz Wacław Wypyski. Po wojnie przyszedł ksiądz Wilkowski, potem Ścisłowski, który wyremontował kościół i postawił plebanię.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.