Czaputowicz Jacek cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1769

21 września 2022, Warszawa

1:40

Jacek Czaputowicz (ur. 1956, Warszawa) – od końca lat 70 był współpracownikiem KOR, w latach 1980-81 jednym z liderów NZS, w 1985 roku współtwórcą WiP, w 1986 więziony przez kilka miesięcy. Po 1989 roku pracownik MSZ, w latach 1999-2006 zastępca szefa Służby Cywilnej, w latach 2008-12 dyrektor Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, od 2017 wiceminister spraw zagranicznych, a w latach 2018-20 minister spraw zagranicznych.

[00:00:15] Droga życiowa Barbary Sadowskiej – pochodziła z Mińska, ojciec Henryk Rewkiewicz ur. w 1887 r. w Mohylewie, ekonomista i księgowy, uczestnik strajku szkolnego w 1905 r. Pracował w monopolu zapałczanym, wpływowa osobistość. Ojciec czterech córek z [Józefą] dd. Karolkiewicz: Haliny (ur. 1913), Danuty, Barbary (ur. 1921), [Teresy]. Zamożny dom w Alei Róż (drugi w Klarysewie), zagraniczne guwernantki, znajomość języków obcych. Barbara ukończyła szkołę Platerek w 1938 r. Zdolności muzyczne i przywódcze Barbary.
[00:04:06] Otwarty dom Rewkiewiczów, wkład finansowy Rewkiewicza w Konkurs Chopinowski w połowie lat 20. XX w. (15 tys. zł). Przyjaźń Rewkiewicza z Żurawlewem i Zieleniewskim.
[00:06:17] Studia Sadowskiej na SGH, bujne życie towarzyskie w tym czasie. Przygotowanie rodziny do wojny. Odsprzedanie monopolu zapałczanego szwedzkiej firmie Kruger, Rewkiewicz („utalentowany działacz gospodarczy”) był tam dyrektorem. Miał poglądy propaństwowe, „raczej sanacja”.
[00:09:40] Wyjazdy wakacyjne za granicę (Francja, Włochy, Szwajcaria), otwartość Sadowskiej na inne kultury. Po wybuchu wojny opuszczenie mieszkania, przeprowadzka do Klarysewa. Pobyt u stryja Władysława Rewkiewicza przy ul. Wilczej 5, zbombardowany budynek zawalił się we wrześniu 1939 r., rodzina uratowana w piwnicy. Starsza siostra Halina Włodarczyk – jej mąż walczył przez całą wojnę w armii angielskiej.
[00:13:50] Utracony kontakt z narzeczonym (Staś Muśnicki), poznanie Michała Sadowskiego. Przystąpienie „od razu” do konspiracji, roznosiła listy po Warszawie, następnie woziła listy jako kurierka dalekobieżna BIP ZWZ, „szukała ryzyka i wyzwań”, kursy do Lublina, Krakowa (1942-43). Kryptonim „Biała Basia”.
[00:17:10] Kuzyn Michał Sadowski – łącznik WW72 (Wywiad Wschód) – przyjechał do Klarysewa, „miłość od pierwszego wejrzenia”. Przynależność członków rodziny do konspiracji. Bliskie kontakty Barbary ze stryjecznymi braćmi (Zbigniew, Jacek). Ojciec Henryk Rewkiewicz został kurierem wywiadu do Wilna, ps. „Cybulski”.
[00:21:00] Spotkania elity warszawskiej młodzieży w Klarysewie. Wyznaczenie Sadowskiej na kurierkę wywiadu do Wilna, szefowa kurierów Halina Zakrzewska „Beda”. Czterokrotne aresztowanie Sadowskiego, uciekł sprzed plutonu egzekucyjnego ostrzeżony przez kolegę. Po przesłuchaniach na Pawiaku uciekł z transportu do Auschwitz. 15 sierpnia 1944 r. aresztowany przez NKWD – trafił na 4 lata do Archangielska.
[00:24:17] Spotkanie Sadowskiej z Żukiem wiosną 1944 r. w „Pralni”. Pierwsza trasa Sadowskiej do Mińska, aresztowana przez gestapo w melinie handlarzy. Potwierdzenie tożsamości Sadowskiej wymuszone przez Sadowskiego od pracowników paramilitarnej organizacji Todt. Ślub po powrocie Sadowskiej z więzienia. [+]
[00:28:05] Poznanie Żuka w ekipie „Wschód”. Żuk pochodził z Lidy, był zdolnym oficerem artylerii, aresztowany przez Litwinów, trafił do obozu Soldau w Działdowie, a następnie na roboty do Niemiec jako rzeźnik. Stamtąd uciekł do Lidy, odnaleziony przez Franciszka Miszczaka. Jako wywiadowca obserwował transporty niemieckie jadące na front. Współpracownica Zofia Kozodój, salowa w niemieckim szpitalu.
[00:33:13] Badanie nastrojów dzięki czytaniu listów do chorych w szpitalu. Szczegółowe zadania wywiadowców, zbiorczy meldunek przygotowywany w Warszawie na temat rozmieszczenia sił niemieckich – przekazywany za pomocą Brytyjczyków Rosjanom. Przeniesienie Żuka do Wilna, w połowie 1943 r. został szefem placówki. Cichociemni Koprowski „Dąb” i Jurkiewicz „Mysz” w Wilnie.
[00:35:52] Wpadka Koprowskiego, ewakuacja wywiadowców, stracenie m.in. Jurkiewicza, ewakuacja Żuka do Warszawy z pomocą Sadowskiego drogą przez Mińsk i Brześć. Ryzykowna droga kurierska przez Małkinię – stracone łączniczki „Dziunia”, Stroińska.
[00:38:18] Po zdradzie Kalksteina-Kaczorowskiej-Świerczewskiego duże aresztowania w Warszawie. Uratowanie Zakrzewskiej. Dalsza działalność Żuka po straceniu Drobika.
[00:41:05] Nowy szef wywiadu: Iranek-Osmecki „Makary”, nowa struktura, powołanie „Pralni”. Nowe pseudonimy dowództwa na literę „B”, kurierzy na literę „C”.
[00:43:30] W ekipie „Wschód” dwaj cichociemni: Kobyliński „Hiena”, Józef Lipiński „Bryk”, „Lawina”. Sadowski był zastępcą Żuka, nieznane losy po aresztowaniu, wrócił po 4 latach. Odwiedzał Sadowską w więzieniu w Fordonie (Bydgoszcz).
[00:45:24] Ślub Żuka z Teresą Rewkiewicz. Siostra Danuta Niemirska zamieszkała z mężem w Klarysewie. Sprzedaż domu w latach 70. Przyjaźń Magdaleny, córki Sadowskiej, z Beatą, córką Żuka. Bezkompromisowość Żuka, pracowali na obrzeżach rynku pracy. Żuk był wybitnym szachistą, spędził połowę 6-letniego wyroku więzienia w izolatce – rysował mydłem szachownicę, rozwiązywał kombinacje i kompozycje szachowe (mistrz świata za kompozycję mat w dwóch ruchach).
[00:49:45] Postawa Sadowskiego w PRL, próby złamania Sadowskich i skłócenia środowiska „Liceum” przez SB. Dyskredytowanie Sadowskiej przez lata – nie miała procesu rehabilitacyjnego. Odpowiedzialność Sadowskiej za kontynuowanie działalności wywiadowczej i za los aresztowanych współpracowników. „Z tym musiała żyć”.
[00:55:00] Manipulacje i kłamstwa Różańskiego. Wspomnienie rozterek Sadowskiej przeżywanych w rodzinie, „rodzina tym żyła”. Wspieranie „Solidarności” i NZS przez Sadowską, przygotowanie do sesji marcowej na UW w 1981 r. w domu Sadowskiej. Projekt okładki „Czasu przyszłego” przez Żuka. Wspieranie studentów, w tym boh., „dla nich było oczywiste, że się siedzi”. [+]
[00:58:22] Sadowska jako babcia. Zaprzyjaźniona z rodziną Maria Hattowska. Mieszkania Sadowskich w Warszawie w al. Wyzwolenia, Żuków przy ul. Rutkowskiego (Chmielna).
[01:00:20] Nieporównywalna sytuacja pokoleń AK i „S”, milczenie jako strategia podczas przesłuchań, „odmawiam odpowiedzi”. W latach 40.-50. stosowano brutalne metody przesłuchań, tortury. Równoległe celowe wprowadzanie w błąd ubeków przez Sadowską i Żuka: fałszywe tożsamości, gubienie tropów. Nazwiska Żuka: Kowalski, Barański, Jasiński, Błachowski. [+]
[01:04:07] WiP prowadził działalność bez przemocy i pod nazwiskiem, bez konspiracji, nazwiska i adresy redaktorów nielegalnej prasy podane w stopce redakcyjnej. „Wszyscy z AK mówili” podczas przesłuchań. Weryfikowanie prawdy o przesłuchiwaniach przez gestapo na podstawie akt niemieckich (Jurkiewicz „Mysz”).
[01:06:55] Raport Sadowskiej z lat 90. Album wydany przez ABW „Dziewczyna z «Liceum»”, zawierający m.in. fotografie rodzinne – opis osób na zdjęciach.
[01:11:15] Po powrocie od Andersa (przez Pilzno, Katowice) do Krakowa (ul. Kossaka) Barbara uniknęła aresztowania przebrana za starszą siostrę Danutę (Danę). Rewkiewicz po wojnie kierował Monopolem Zapałczanym w Krakowie, potem został zdegradowany do zwykłego urzędnika. Aresztowany, osadzony w obozie w Mielęcinie.
[01:14:33] Wysoki poziom życia rodziny przed wojną (kort tenisowy, samochód), Sadowska umiała prowadzić.
[01:17:02] Fotografie z czasu wojny, ślub Sadowskich w kościele jezuitów przy ul. Rakowieckiej 28 stycznia 1944 r., „po powrocie z aresztu z gestapo”.
[01:19:40] Zdjęcie okładkowe albumu – w mundurze 2 Korpusu, przydzielonym we Włoszech. Równolegle z warszawskim procesem grupy „Liceum” odbywał się proces w Wilnie (ZSRR), 70 osób: wysokie wyroki, powyżej 10 lat zesłania. Grupa „Cegielnia” (dowódcy Światłowicz „Pazur” i Sikora „Wichura”) miała rozszerzać działalność wywiadowczą na wschód (Smoleńsk). Zmiana nazwy na „Auszre” (po litewsku jutrzenka)
[01:23:29] Książka Łukasza Żuka „Henryk Rewkiewicz. Opowieść rodzinna”, Nagroda im. Henryka Rewkiewicza przyznawana na Konkursie Chopinowskim. Sylwetka Bolesława Zieleniewskiego, kuriera „Pralni” i „Liceum” do Paryża, jeździł przebrany za oficera niemieckiego, anegdota o nim „Agatona”.
[01:27:04] Wyrok Zieleniewskiego, półroczne przepustki w 1948, 1950, 1951 r. Silna pozycja Sadowskiej w wywiadzie AK i w rodzinie, „była duszą i sprężyną napędową”, „to wszyscy wiedzieli”.
[01:29:10] Wyjazd Sadowskiej i Żuka do Włoch drogą „Konrada” (Katowice, Pilzno, Regensburg). Rozważania o uprawnieniach Rzepeckiego po wojnie. Kobyliński „Hiena”, cichociemny, przedwojenny policjant, szkolił wywiadowców z zachowania podczas przesłuchań. Kontakty w Regensburgu: Jerzy Kozarzewski „Konrad”, mjr Bogdan Biernacki „Mikołaj” z Brygady Świętokrzyskiej. Porozumienie Brygady Świętokrzyskiej z Andersem o współpracy wywiadowczej. [+]
[01:34:17] Droga samochodem przez Alpy (Sadowska za kierownicą), przyjazd Sadowskiej i Żuka do Ankony, mijane po drodze obozy dla polskich żołnierzy, podejrzany osobnik widziany wcześniej w Klarysewie.
[01:36:50] Powrót w połowie października [1945] z dyspozycją dalszej działalności wywiadowczej od Bąkiewicza i Kijaka. Spotkanie z Andersem. Przeszkolenie z szyfrów, obsługi radiostacji, przewożenia rzeczy, otrzymane 4 tys. dolarów na miesiąc działalności.
[01:39:00] Droga powrotna: zawieziona do Regensburga radiostacja, dokumenty repatriacyjne, wrócili jako repatrianci. Odwiedziny Jakubisiaka, powrót przez Kraków do Warszawy. Spotkanie wznawiające działalność. [+]
more...
less

Śmiłowicz Piotr

Saramonowicz Wojciech

Instytut Pileckiego

Film