Barbara Żytkowicz z d. Szczęśniak (ur. 1931, Piwniczna-Zdrój) pochodzi z ubogiej rodziny chłopskiej. Podczas II wojny św. straciła ojca i brata, którzy zmarli na panującą epidemię czerwonki. Po wojnie została wysłana na służbę, a następnie podejmowała zatrudnienie m.in. w sanatoriach Piwnicznej oraz prowadziła własne gospodarstwo.
[00:00:10] Ur. 3 grudnia 1931 r., rodzice Tomasz, Katarzyna dd. Michalak, zajmowali się rolnictwem. Ojciec był sierotą od 6 roku życia, utrzymywał się z własnej pracy we wsi. Mama też osierocona. Babcia, mama mamy kupiła kawałek ziemi w Piwnicznej. Najmowali się do prac dorywczych. Niewielkie gospodarstwo rodziców. Babcia dzierżawiła pole „od prezydium” [urzędu miasta] i uprawiała swoją ziemię.
[00:04:47] Starszy brat i dwie siostry. Ojciec „dobry, ale nerwowy”, w gospodarstwie 2 krowy. Dom drewniany z 1914 r. rozebrany w miejscowości Kače i przeniesiony przez Poprad do Piwnicznej, rozbudowany w 1926 r. Niewiele domów w czasie wojny, intensywna rozbudowa od ok. 30 lat. Rodzeństwo mamy.
[00:09:05] Praca mamy boh. jako nastolatki przy budowie linii kolejowej. W czasie wojny zawalenie mostu, zniszczenie stajni – krowa w mieszkaniu z ludźmi. Most wysadzony przez Polaków [w 1939], odbudowany przez Niemców, ponownie zaminowany przez wycofujących się Niemców. Wysadzenie wagonów z niemiecką bronią. Wybuch, wypadnięcie okien (dom uszczelniany mchem), uszkodzone szyny.
[00:12:32] Wyjazdy zarobkowe do Ameryki przed wojną, wujek nie wrócił. Rodzice nie umieli pisać, radość ojca z edukacji córki, „naucz mnie pisać”. Analfabetyzm w okolicy. Boh. początkowo chodziła do szkoły w kierpcach, tata umiał szyć kierpce ze świńskiej skóry.
[00:15:25] 43 Śmierć ojca i brata boh. podczas epidemii czerwonki – krwawa biegunka, boh. wyzdrowiała. Obowiązkowe szczepienia w czasie okupacji. Pogrzeb ojca, trumna na furmance. Orszak furmanek z trumnami we wsi „pokropionych” przy drodze przez księdza. Brat Jan zmarł pierwszy.
[00:19:18] Skóra świńska kupowana w żydowskich sklepach, wyjścia z mamą na jarmark w Rynku. Żydzi ciągle mówili „zaraz”. Łemkowie, Rusini, Cyganie „całe tabuny”, obozowiska cygańskie nad Popradem. Rusini uprawiali rolę m.in. na Wierchomli i Małej Wierchomli.
[00:22:40] Dzień targowy w poniedziałki. Początkowo szkoła w domu kultury koło mostu, w latach 60. budowa nowej szkoły. Wokół rynku stały wyłącznie żydowskie domy i sklepy. Elegancki, szczupły sąsiad Chaim częstował cukierkami w zamian za ryby łapane gołymi rękami przez dzieci w dużym dole zalewanym wodą – wyrzucano do niego śmieci z domów wczasowych. Zabawy z żydowskimi dziećmi. Niewiele czasu na zabawę, pomoc w domu: obieranie ziemniaków, pasanie kur, gęsi.
[00:27:57] Opuszczona bożnica i łaźnia, w czasie okupacji spędzano tam dzieci do kąpieli, odwszawianie, niszczenie zawszonych ubrań. Mydło z piaskiem, powszechne wszy.
[00:30:02] Częste wylewanie Popradu, powodzie – zalewanie gospodarstwa rodziców. Powodzie w 1970, 1958, 1960. Przed wojną mięso jedzone dwa razy do roku: na Wielkanoc i Boże Narodzenie, świniobicie na święta. Sposoby przechowywania mięsa w soli, suszenie „w szafie”. [+]
[00:33:02] Początek edukacji przed wojną w 1938 r. Brak książek, nauka czytania z czasopisma „Ster”. Świadectwa szkolne po polsku i niemiecku. Nauka religii w szkole. Tata robił boh. drewniaki.
[00:35:39] Pierwsza komunia, śniadanie na plebanii: kakao z rogalami. Kłopoty z nauką rachunków. Chodzenie na bosaka w śniegu, opuszczanie szkoły, zakrwawione nogi od biegania na mrozie, łzy wychowawczyni. [+]
[00:40:02] Kłótnia w domu o wielką choinkę i ozdoby kupione u Żyda na kredyt – spłacanie przez cały rok. W czasie okupacji Żyd odbierający zapłatę w naturze – zabite cielę. Przyjazd Niemców do Piwnicznej, zakwaterowanie w domu wczasowym i w szkole, kuchnia polowa przed szkołą. Ucieczka mieszkańców do lasu na kilka godzin.
[00:43:40] Nauka w prywatnych domach: na werandzie domu pp. Lebdowiczów albo na wikarówce, ok. 100 dzieci. Brak problemów z Niemcami. Boh. z siostrą zbierała chrust po wycince drzew przez Niemców. Uszczelnianie ścian mchem, po wybuchu mostu w oknach nie została ani jedna szyba.
[00:47:24] Stacjonowanie Niemców w strażnicy, w domu sąsiadów – wyrzucali ludzi z domów. Obowiązkowe kontyngenty dla Niemców: ziemniaki i zboże. Głód w czasie okupacji, oszczędzanie ziarna do obsiewu. Nauczyciele: Mieczysław Żytkowicz, Zofia Chwalibóg, [Tadeusz] Kler. Kary cielesne – bicie linijką po rękach za patrzenie przez okno.
[00:51:55] Niskie loty dwuskrzydłowych samolotów nad Piwniczną. Mama i boh. pracowały przy kopaniu okopów w Piwnicznej, zapłata za pracę w naturze: cukier, wódka, marmolada. Pilnowanie przez Niemców, odrzucanie kamieni.
[00:56:20] Pożegnania Żydów (Chaim) – zgłaszali się na strażnicę. Liczne transporty z Żydami, wagony towarowe, jęki, brak możliwości podania wody, pilnowanie przez Niemców. „Codziennie transport”. [++]
[01:00:15] Przechodzenie na Słowację po lodzie, odwiedzanie znajomych mamy. Wejście żołnierzy radzieckich do Piwnicznej, zamieszkiwali w domu sąsiada. [Wcześniej] stacjonowali tam Niemcy, kolaborujący z nimi „Tatarzy” w namiotach na podwórku. Pomoc od Niemców dla mamy, siostry i boh. Krowa żywicielka rodziny.
[01:05:02] Boh. skończyła trzy klasy szkoły podstawowej, potem poszła na służbę do sąsiadki, po wojnie - jako pomoc do dzieci w Nowym Sączu, potem sprzątała aptekę i sanatorium. Praca w gospodarstwie rolnym w Zawadzie: wstawanie ok. 4 rano, o 18 chodziła spać, opieka nad 1,5-rocznym dzieckiem, sprzątanie domu, zmywanie, pranie, przynoszenie wody ze studni. Gospodarz pracował w cegielni. Wypadek przy studni. Odmrożone ręce od noszenia wody, wożenie wody w baniaku i wiadrach na sankach. [+]
[01:10:49] „Służba” przez 6 lat przy rodzinie Kucharskich w Zawadzie (Nowy Sącz). Nauka prania. Wysiedleni w domu wczasowym „Stefanka”. Droga do Zawady pociągiem.
[01:14:09] Zwolnienie z pracy w sanatorium, wyjazd do Katowic do pomocy przy dzieciach – strach przed miastem, zgubienie dziecka, powrót po dwóch miesiącach. Zabranie dowodu osobistego – zameldowanie z dala od pracy. List do sąsiadki, by wrócić opiekować się mamą, głuchoniema siostra straciła słuch po zapaleniu opon mózgowych. Boh. uczyła siostrę mówić, dzieci dokuczały im w szkole. [+]
[01:19:25] Dostęp do elektryczności w 1960 r., wcześniej lampy karbidowe. Pierwszy seans filmowy, prześmiewcze zdjęcia propagandy hitlerowskiej z Polski. Sąsiad Abloser (Abloeser) miał tartak. Praca w sanatorium wojskowym, potem ośrodku PPU (Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe) przez 6 lat, towarzyskie życie sanatoryjne.
[01:24:40] Wybór Karola Wojtyły na papieża – wiadomość w pracy w tartaku. „Solidarność” w tartaku, strajki inwalidów. Praca w tartaku: sprzątanie biura, przygotowywanie kawy, rozdawanie zupy regeneracyjnej.
[01:28:09] Stan najedzenia pierwszy raz w życiu – w Zawadzie. W czasie wojny szukanie jedzenia w lesie (grzyby). Podstawowe potrawy: pęczak z grochem, kapusta, pierogi, kluski ziemniaczane, mleko. Głód po wojnie, zupa z chwastów. Ogród w nadleśnictwie, marchewka wysiewana w zbożu. Ukradziony z podwórka garnek z zupą z mąki gotowaną przez mamę.
[01:31:48] Chodzenie na bosaka przez cały rok, w kuchni piec na dwie fajerki– grzanie stóp na płycie. Nazwisko panieńskie mamy Michalak, boh. – Szczęśniak.
[01:32:53] Wysadzenie mostu przez Niemców – leżał w Popradzie, ludzie po nim wciąż chodzili. Gruby lód na rzece przesunął zwalony most.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.