Stanisława Sady z d. Kotas (ur. 1925, Czchów) – jej ojciec Andrzej Kotas był burmistrzem Czchowa. Podczas okupacji niemieckiej Stanisława działała w ruchu oporu, kolportując ulotki Armii Krajowej. Po wojnie wyszła za mąż za jednego z partyzantów i razem z mężem wyjechała do Wałbrzycha. Tam pracowała w przedsiębiorstwie handlu dywanami. Następnie przeprowadziła się z mężem do Krynicy, gdzie pracowała w spółdzielni.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1925 r. w Czchowie.
[00:00:20] Prezentacja rodziców: Julii i Andrzeja Kotasów. Ojciec był inwalidą wojennym, pracownikiem Kasy Stefczyka i burmistrzem Czchowa. Rodzice mieli niewielki gospodarstwo, matka zajmowała się domem i dziećmi. Zimą ojciec torował dzieciom drogę do szkoły, którą zbudowano dzięki jego staraniom.
[00:04:05] Ludzie z okolicy, a także najstarszy brat Stanisław, pracowali przy budowie zapory wodnej w Czchowie. W czasie okupacji Niemcy chcieli kontynuować budowę, ale partyzanci im przeszkadzali. W domu boh. mieszkał Niemiec.
[00:06:28] Przez całą okupację w domu ukrywał się polski oficer, znajomy brata Michała, inżyniera-hutnika po studiach w Krakowie. Brat słuchał rozgłośni londyńskiej i redagował gazetkę z wiadomościami, przepisywał ją na maszynie, a boh. rozdawała odpowiednim osobom po niedzielnej mszy. Jednym z odbiorców gazetki był Stanisław Skarżyński. Radio mieściło się w małej skrzynce, którą można było łatwo schować. [+]
[00:11:10] Alianckie zrzuty dla akowców przyjmowano w Okocimiu koło Brzeska. Informacje o zrzutach odbierano przez radio.
[00:12:55] Rodzina mieszkała na Machulu, trzy kilometry od Czchowa. Dom był początkowo kryty strzechą. Była tam duża kuchnia i pokój, w oborze trzymano krowy i świnie. Na rynku w Czchowie odbywały się targi.
[00:15:42] Boh. miała trzech braci: Stanisława, Tadeusza i Michała oraz siostrę Janinę, która wyszła za oficera Bolesława Przewłockiego, najmłodsza była siostra Marysia.
[00:16:40] Kierownikiem szkoły był Franciszek Kądziela. Początkowo uczono się w domach, ponieważ stara szkoła spłonęła. Potem dzięki staraniom ojca wybudowano nową szkołę. Boh. uczył Edward Wolski, religii ksiądz Kolebok. Proboszczem parafii był ksiądz Jan Skalski. Powody bicia uczniów. Rodzice lubili czytać i w domu były książki, które czasem pożyczano sąsiadom.
[00:19:30] Pierwsza komunia – po uroczystości w kościele odbyło się przyjęcie w szkole. Wspomnienie powodzi w 1934 r., rodzina miała ziemię nad brzegiem Dunajca i pole zostało zalane. Podobno kościółek św. Anny został przyniesiony do Czchowa przez wodę. Ludzie byli zadowoleni z budowy zapory, ponieważ mieli pracę.
[00:21:53] Przed wojną czasem jeżdżono autobusem do Krakowa. Furmanką wyjeżdżano na jarmarki do Brzeska i Zakliczyna. W Czchowie mieszkało wielu Żydów – ich wygląd. Żydzi mieli sklepy, w święta częstowali Polaków macą. Z boh. do klasy chodził Izaak Silberstein, na przeciwko szkoły była bożnica. Żydowskie dzieci nie przychodziły do szkoły w soboty – podglądanie ludzi modlących się w bożnicy. W czasie okupacji Izaak Silberstein ukrywał się u sąsiadki Marii Lorkowej na Machulu, boh. nocą nosiła mu jedzenie. Ryzyko podczas kolportażu tajnej gazetki. [+]
[00:28:48] Reakcje po śmierci Józefa Piłsudskiego, jego portret wisiał w klasie obok portretu Ignacego Mościckiego i Edwarda Śmigłego-Rydza. Katechetą był ksiądz Kolebok.
[00:31:13] Do Czchowa przychodzili Cyganie, którzy czasem pomagali okolicznym rolnikom. Przychodzili także żebracy.
[00:32:00] W domu było radio na słuchawki – reakcja na wiadomość o wybuchu wojny. We wrześniu 1939 boh. miała iść do siódmej klasy. Samoloty nad Czchowem, kopanie okopów. Po wejściu Niemców mężczyzn, w tym księży, zamknięto w kościele.
[00:35:05] W czasie okupacji jeden z Niemców pilnujących zapory przychodził do domu boh. Odbywały się tam też spotkania akowców, w czasie których pilnowano domu. Brat Michał skończył studia i był organizatorem partyzantki w okolicy. Boh. szyła dla partyzantów biało-czerwone opaski. Lekarz Władysław Mossoczy, który ją operował, zginął podczas akcji. Brat Tadeusz dostał się do niemieckiej niewoli i całą wojnę spędził w obozie jenieckim.
[00:42:30] Oficer, który ukrywał się w domu, był znajomym brata Michała. Po wojnie odnalazła się jego rodzina. W czasie okupacji Kasa Stefczyka działała. Przed wojną po szkole boh. chodziła z koleżankami do biura ojca ponieważ były tam cukierki.
[00:46:00] W ramach kontyngentów zabierano bydło, krowy kolczykowano. W rynku były sklepy, piekarnia, bar. W Czchowie byli ludzie współpracujący z Niemcami. Niemcy mieszkali także w prywatnych domach. Choroby w czasie okupacji.
[00:50:33] Żydzi pracowali przy budowie zapory, ale boh. ich nie widziała. Pomoc Żydom w getcie. U sąsiadów była żydowska dziewczynka, której przefarbowano włosy. Wiedziano o tym, ale nikt nie doniósł. W czasie okupacji boh. nie jeździła do Krakowa.
[00:54:15] Niemcy zabierali ludzi do kopania okopów. Mężczyzn zamknięto w kościele, potem zabrano ich do okopów. Brat Stanisław został wywieziony na roboty do Niemiec i pracował w polu, Tadeusz był w obozie jenieckim.
[00:56:32] Sąsiad Rudolf Śliz, który pracował w Krakowie, przywoził broń dla partyzantów, którą chowano w wykopanym dole. Niemieccy dezerterzy „Turcy” nawiązali kontakt z akowcami i uciekli do partyzantki [chodzi o grupę 50 Azerów]. Brat akowiec nocami słuchał radia i redagował gazetkę z wiadomościami. Boh. wiedziała o wybuchu powstania w Warszawie, partyzanci szli na pomoc powstańcom. Polacy nie mieli aut, gdy jechał jakiś samochód wiadomo było, że to Niemcy.
[01:02:04] Reakcja po wkroczeniu Rosjan, rekwizycje. Żołnierze kwaterowali w domach. Akowcy musieli oddać broń. [Boh. spogląda na zdjęcie akowców wiszące poza kadrem i mówi, że wszyscy mieli wyższe wykształcenie]. Po wojnie wielu partyzantów uciekło na zachód. Rosjanie aresztowali i zamordowali Eugeniusza Biłyka [aresztowany i zamordowany przez gestapo w 1943]. Boh. nie miała do czynienia z Urzędem Bezpieczeństwa, stosunek do komunistów.
[01:07:10] Przyszły mąż Stefan Sady pochodził z Czchowa, jego ojciec był kościelnym. Chłopak był uczniem gimnazjum w Tarnowie, w czasie okupacji należał do partyzantki i odwiedzał brata. Stefan Sady po wojnie pracował w Wałbrzychu i po ślubie boh. tam wyjechała. Mąż był kasjerem w banku, a boh. pracowała w biurze firmy handlującej dywanami – wyjazd służbowy do Łodzi, w czasie którego boh. musiała mieszkać w melinie. Nie rozważano powrotu do Czchowa, ponieważ nie było tam pracy. W Wałbrzychu mieszkano w poniemieckiej kamienicy, w mieście było wielu przesiedleńców ze wschodu.
[01:14:37] Powody powrotu w rodzinne strony – przeprowadzka do Krynicy-Zdroju. Boh. pracowała w spółdzielni.
[01:16:45] Boh. nie pamięta śmierci Stalina. W czasie wyboru papieża Polaka była w Rzymie – radość ludzi zgromadzonych na placu. Spotkanie z papieżem.
[01:20:13] W czasie stanu wojennego na ulicach byli żołnierze. Reakcje ludzi po powstaniu Solidarności. Boh. bywając w Rzymie chodziła słuchać papieża, jego choroba.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.