Sady Stanisława
Stanisława Sady z d. Kotas (ur. 1925, Czchów) – jej ojciec Andrzej Kotas był burmistrzem Czchowa. Podczas okupacji niemieckiej Stanisława działała w ruchu oporu, kolportując ulotki Armii Krajowej. Po wojnie wyszła za mąż za jednego z partyzantów i razem z mężem wyjechała do Wałbrzycha. Tam pracowała w przedsiębiorstwie handlu dywanami. Następnie przeprowadziła się z mężem do Krynicy, gdzie pracowała w spółdzielni.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1925 r. w Czchowie.
[00:00:20] Prezentacja rodziców: Julii i Andrzeja Kotasów. Ojciec był inwalidą wojennym, pracownikiem Kasy Stefczyka i burmistrzem Czchowa. Rodzice mieli niewielki gospodarstwo, matka zajmowała się domem i dziećmi. Zimą ojciec torował dzieciom drogę do szkoły, którą zbudowano dzięki jego staraniom.
[00:04:05] Ludzie z okolicy, a także najstarszy brat Stanisław, pracowali przy budowie zapory wodnej w Czchowie. W czasie okupacji Niemcy chcieli kontynuować budowę, ale partyzanci im przeszkadzali. W domu boh. mieszkał Niemiec.
[00:06:28] Przez całą okupację w domu ukrywał się polski oficer, znajomy brata Michała, inżyniera-hutnika po studiach w Krakowie. Brat słuchał rozgłośni londyńskiej i redagował gazetkę z wiadomościami, przepisywał ją na maszynie, a boh. rozdawała odpowiednim osobom po niedzielnej mszy. Jednym z odbiorców gazetki był Stanisław Skarżyński. Radio mieściło się w małej skrzynce, którą można było łatwo schować. [+]
[00:11:10] Alianckie zrzuty dla akowców przyjmowano w Okocimiu koło Brzeska. Informacje o zrzutach odbierano przez radio.
[00:12:55] Rodzina mieszkała na Machulu, trzy kilometry od Czchowa. Dom był początkowo kryty strzechą. Była tam duża kuchnia i pokój, w oborze trzymano krowy i świnie. Na rynku w Czchowie odbywały się targi.
[00:15:42] Boh. miała trzech braci: Stanisława, Tadeusza i Michała oraz siostrę Janinę, która wyszła za oficera Bolesława Przewłockiego, najmłodsza była siostra Marysia.
[00:16:40] Kierownikiem szkoły był Franciszek Kądziela. Początkowo uczono się w domach, ponieważ stara szkoła spłonęła. Potem dzięki staraniom ojca wybudowano nową szkołę. Boh. uczył Edward Wolski, religii ksiądz Kolebok. Proboszczem parafii był ksiądz Jan Skalski. Powody bicia uczniów. Rodzice lubili czytać i w domu były książki, które czasem pożyczano sąsiadom.
[00:19:30] Pierwsza komunia – po uroczystości w kościele odbyło się przyjęcie w szkole. Wspomnienie powodzi w 1934 r., rodzina miała ziemię nad brzegiem Dunajca i pole zostało zalane. Podobno kościółek św. Anny został przyniesiony do Czchowa przez wodę. Ludzie byli zadowoleni z budowy zapory, ponieważ mieli pracę.
[00:21:53] Przed wojną czasem jeżdżono autobusem do Krakowa. Furmanką wyjeżdżano na jarmarki do Brzeska i Zakliczyna. W Czchowie mieszkało wielu Żydów – ich wygląd. Żydzi mieli sklepy, w święta częstowali Polaków macą. Z boh. do klasy chodził Izaak Silberstein, na przeciwko szkoły była bożnica. Żydowskie dzieci nie przychodziły do szkoły w soboty – podglądanie ludzi modlących się w bożnicy. W czasie okupacji Izaak Silberstein ukrywał się u sąsiadki Marii Lorkowej na Machulu, boh. nocą nosiła mu jedzenie. Ryzyko podczas kolportażu tajnej gazetki. [+]
[00:28:48] Reakcje po śmierci Józefa Piłsudskiego, jego portret wisiał w klasie obok portretu Ignacego Mościckiego i Edwarda Śmigłego-Rydza. Katechetą był ksiądz Kolebok.
[00:31:13] Do Czchowa przychodzili Cyganie, którzy czasem pomagali okolicznym rolnikom. Przychodzili także żebracy.
[00:32:00] W domu było radio na słuchawki – reakcja na wiadomość o wybuchu wojny. We wrześniu 1939 boh. miała iść do siódmej klasy. Samoloty nad Czchowem, kopanie okopów. Po wejściu Niemców mężczyzn, w tym księży, zamknięto w kościele.
[00:35:05] W czasie okupacji jeden z Niemców pilnujących zapory przychodził do domu boh. Odbywały się tam też spotkania akowców, w czasie których pilnowano domu. Brat Michał skończył studia i był organizatorem partyzantki w okolicy. Boh. szyła dla partyzantów biało-czerwone opaski. Lekarz Władysław Mossoczy, który ją operował, zginął podczas akcji. Brat Tadeusz dostał się do niemieckiej niewoli i całą wojnę spędził w obozie jenieckim.
[00:42:30] Oficer, który ukrywał się w domu, był znajomym brata Michała. Po wojnie odnalazła się jego rodzina. W czasie okupacji Kasa Stefczyka działała. Przed wojną po szkole boh. chodziła z koleżankami do biura ojca ponieważ były tam cukierki.
[00:46:00] W ramach kontyngentów zabierano bydło, krowy kolczykowano. W rynku były sklepy, piekarnia, bar. W Czchowie byli ludzie współpracujący z Niemcami. Niemcy mieszkali także w prywatnych domach. Choroby w czasie okupacji.
[00:50:33] Żydzi pracowali przy budowie zapory, ale boh. ich nie widziała. Pomoc Żydom w getcie. U sąsiadów była żydowska dziewczynka, której przefarbowano włosy. Wiedziano o tym, ale nikt nie doniósł. W czasie okupacji boh. nie jeździła do Krakowa.
[00:54:15] Niemcy zabierali ludzi do kopania okopów. Mężczyzn zamknięto w kościele, potem zabrano ich do okopów. Brat Stanisław został wywieziony na roboty do Niemiec i pracował w polu, Tadeusz był w obozie jenieckim.
[00:56:32] Sąsiad Rudolf Śliz, który pracował w Krakowie, przywoził broń dla partyzantów, którą chowano w wykopanym dole. Niemieccy dezerterzy „Turcy” nawiązali kontakt z akowcami i uciekli do partyzantki [chodzi o grupę 50 Azerów]. Brat akowiec nocami słuchał radia i redagował gazetkę z wiadomościami. Boh. wiedziała o wybuchu powstania w Warszawie, partyzanci szli na pomoc powstańcom. Polacy nie mieli aut, gdy jechał jakiś samochód wiadomo było, że to Niemcy.
[01:02:04] Reakcja po wkroczeniu Rosjan, rekwizycje. Żołnierze kwaterowali w domach. Akowcy musieli oddać broń. [Boh. spogląda na zdjęcie akowców wiszące poza kadrem i mówi, że wszyscy mieli wyższe wykształcenie]. Po wojnie wielu partyzantów uciekło na zachód. Rosjanie aresztowali i zamordowali Eugeniusza Biłyka [aresztowany i zamordowany przez gestapo w 1943]. Boh. nie miała do czynienia z Urzędem Bezpieczeństwa, stosunek do komunistów.
[01:07:10] Przyszły mąż Stefan Sady pochodził z Czchowa, jego ojciec był kościelnym. Chłopak był uczniem gimnazjum w Tarnowie, w czasie okupacji należał do partyzantki i odwiedzał brata. Stefan Sady po wojnie pracował w Wałbrzychu i po ślubie boh. tam wyjechała. Mąż był kasjerem w banku, a boh. pracowała w biurze firmy handlującej dywanami – wyjazd służbowy do Łodzi, w czasie którego boh. musiała mieszkać w melinie. Nie rozważano powrotu do Czchowa, ponieważ nie było tam pracy. W Wałbrzychu mieszkano w poniemieckiej kamienicy, w mieście było wielu przesiedleńców ze wschodu.
[01:14:37] Powody powrotu w rodzinne strony – przeprowadzka do Krynicy-Zdroju. Boh. pracowała w spółdzielni.
[01:16:45] Boh. nie pamięta śmierci Stalina. W czasie wyboru papieża Polaka była w Rzymie – radość ludzi zgromadzonych na placu. Spotkanie z papieżem.
[01:20:13] W czasie stanu wojennego na ulicach byli żołnierze. Reakcje ludzi po powstaniu Solidarności. Boh. bywając w Rzymie chodziła słuchać papieża, jego choroba.
more...
less