Marian Kupczałojć (ur. 1933, Nowopole) został w lutym 1940 wywieziony wraz z rodziną w okolice Irkucka na Syberii. Ewakuowany wraz z armią Andersa, przez Iran i Pakistan trafił do Afryki, gdzie w osiedlach uchodźców polskich w Kenii i Ugandzie spędził cztery lata. W 1947 roku wrócił do Polski. Jego najstarszy brat, który był w armii Andersa, pozostał w Holandii.
[00:00:00] Ojciec rolnik, w czasie wojny obronnej w 1920 r. zgłosił się do wojska z własnym koniem, otrzymał ziemię 10 ha – osadnik wojskowy. Żona zmarła, został syn Tadeusz, ojciec ożenił się drugi raz ze Stefanią z d. Markiewicz. Do 1939 roku dokupił 12 hektarów.
[00:03:00] W rodzinie sześcioro dzieci. Pomoc na roli, pasienie krów.
[00:04:00] Wkroczenie Rosjan w 1939 r. – ojciec słyszał o prześladowaniu osadników wojskowych już wcześniej. W lutym 1940 r. przyjechał oddział NKWD, ojciec nocował u sąsiadów myśląc, że przyjdą tylko po niego. O 5 nad ranem przyszli do domu, kazali się zbierać do wyjazdu. Najstarszy brat miał 13 lat, najmłodszy nie skończył 2 lat, rewizja, płacz.
[00:07:00] Przejazd rodziny sańmi na stację kolejowa do Mołodeczna – wagony bydlęce. Ojciec nie przyszedł, został u sąsiada, ukrywał się przez 18 miesięcy, kiedy byli Rosjanie. Przesyłał rodzinie paczki na zesłanie – do 8 kg.
[00:13:00] Kiedy nadszedł front wschodni, ojciec wrócił na gospodarstwo, urwał się kontakt z rodziną na Syberii. Do Wilna doszli kościuszkowcy – ojciec wstąpił do armii. Dostał CKM, dowodził 7-osobową drużyną piechoty, doszedł do Łaby.
[00:15:00] Droga na Syberię: w wagonach ścisk, prycze piętrowe, Mińsk, Ufa, dojazd do irkuckiej obłasti. Matka w szóstym miesiącu ciąży. Pociąg nie zatrzymywał się na stacjach, tylko w polu albo w lesie, wynoszono na pobocza zmarłych. Wielu zmarło, mróz i głód. Na miejscu ziemianki: na środku piec, po bokach prycze. Dojechali do miejscowości Zołotaja Gorka [Złatogorka?] w Kazachstanie. Matka urodziła martwą dziewczynkę, potem długo chorowała. Praca przy wyrębie tajgi – pracował tylko najstarszy brat, po wyzdrowieniu także mama. Przeżyli dzięki paczkom z Polski. Raz dostali 8 kg masła w puszce.
[00:20:00] Piętnastoletni kołchoźnik przywiózł im chleb, matka mu dała w zamian marynarkę ojca. Enkawudziści złapali go i pobili, a matka dostała za karę zmniejszenie racji żywnościowych na miesiąc. Dwa lata na zesłaniu.
[00:22:00] Warunki mieszkaniowe: wszy, pluskwy, zimno, nikt nie chciał spać przy ścianie – ludzie zamarzali, dwupoziomowe prycze z siennikami.
[00:23:00] Powstanie armii Andersa – najstarszy brat był jeszcze za młody do walki, wstąpił do korpusu junaków, wyjechał do Teheranu. Reszta rodziny w ramach amnestii namawiana przez władze do pozostania. Sąsiad z Nowopola – Józef Sielatycki – wstąpił do armii Berlinga, przemarsz do Niemiec, tam spotkał ojca.
[00:25:00] Matka uważała, że nie ma po co wracać do Oszmiany [do domu]. Wolała przedostać się „bliżej Europy”. Umówiła się z sąsiadem Sielatyckim, że spotkają się w Semipałatyńsku – on jechał następnym transportem. Na miejscu okazało się, że jest niebezpiecznie, nikt nie wysiadł. Z powodu brata junaka traktowali ich jak rodzinę wojskową. Z Sielatyckim się nie spotkali. Podróżowało pięcioro dzieci i mama.
[00:28:00] W Teheranie spędzili trzy miesiące – odwszenie, nowe ubrania, opieka UNNRR-y i polskiego rządu. Międzynarodowy Czerwony Krzyż poinformował wuja przebywającego na robotach w Niemczech, że Wojciech, najmłodsze dziecko, znajduje się w Teheranie. Wuj uznał (i reszta rodziny na Wileńszczyźnie), że pozostali zginęli. Droga z Syberii (w 1941): Taszkient, Iran, Pakistan, Mombasa, Nairobi, Uganda, Masindi (przyjazd w 1942).
[00:32:00] Z Pakistanu do Mombasy w Kenii przypłynęli statkiem pod eskortą wojskową. Stamtąd ciężarówką do Ugandy. W Iranie mieszkali w obozie – ośrodku polskiej ambasady. Posiłki – paczki z UNRR-y (suchary), daktyle.
[00:35:00] Warunki w Ugandzie: domki z trzciny, bez okien. Łóżka, niezbędne moskitiery, podłoga klepisko. Osiedle nr 2 – byli tam tylko Polacy, głównie dzieci polskie. Nie było zimy, tylko pora deszczowa i sucha. Mama hodowała banany w ogródku. Pomarańcze, cytryny. Małpy, żmije.
[00:38:00] W osiedlu [Masindi] mieszkało ok. 2 tys. ludzi, wybudowano tam szkołę, kościół rzymsko-katolicki. Boh. skończył I klasę. Zabawy z małpami, jeden z chłopców ugryziony przez małpę w głowę.
[00:40:00] Kontakty z Murzynami. Czteroletni pobyt w osiedlu, przebyta malaria. Paczki z UNRR-y. Tęsknota za ojcem i braćmi. Brat Tadeusz był w wojsku/szkole, średni brat też wyjechał.
[00:44:00] Spotkanie ojca z [Józefem] Sielatyckim. Ojciec był piechurem z ckm-em. Wiedzieli tylko, ze rodzina wyjechała z Syberii.
[00:46:00] Koniec wojny. Wielu Polaków wyjeżdżało do Kanady, Australii. Matka przekazała kontakt do brata i męża. Odnaleźli ojca w miejscowości Świątek k. Olsztyna, ojciec napisał do Afryki. Najstarszy brat Tadeusz odsłużył wojsko w Anglii, przejechał do Holandii i tam osiedlił się. Pracował w kopalni w Sittard, założył rodzinę, tam zmarł.
[00:49:00] Średni brat, który dołączył do armii Andersa w Teheranie, trafił do junaków w Anglii. Chciał się uczyć w szkole zawodowej, ale nakazano mu przyjąć obywatelstwo brytyjskie. Ojciec kazał mu wrócić do Polski, brat przyjechał do kraju w grudniu 1947.
[00:50:00] Ojciec pisał: „Wracajcie do Polski, Polska jest, jaka jest, ale jest. Wracajcie”.
[00:51:00] W 1947 roku boh., dwóch braci (Julian i najmłodszy), siostra i mama wrócili statkiem z Mombasy do Włoch, stąd pociągiem do Olsztyna.
[00:52:00] Spotkanie z ojcem w Olsztynie. Ojciec miał gospodarstwo rolne, po Niemcach – prawie 20 ha ziemi z budynkami i maszynami rolniczymi. Kiedy wyjeżdżał z Wileńszczyzny, dostał spis inwentarza – dzięki temu mógł się ubiegać o podobne w Światkach.
[00:55:00] Dzieci ukończyły szkoły i nie chciały prowadzić gospodarstwa. Starszy brat został kierowcą i wyjechał do Zgorzelca, siostra też tam zamieszkała. Boh. po skończeniu liceum pracował w Olsztynie w warsztatach szkoły mechaniczno-energetycznej. Młodszy brat skończył szkołę łąkarską w Lidzbarku, zamieszkał w Radomiu. Uprawiał trawy na nasiona.
[00:58:00] Służba wojskowa w lotnictwie. Ojciec pisał wnioski o metryki urodzenia, bo dokumenty zaginęły i zmienił boh. rok urodzenia z 1932 na 1933. Po wojsku boh. ożenił się, zamieszkał w Olsztynie przy szkole.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..