Maria Ludwiniak z d. Czubaczyńska (ur. 1928, Warszawa) – niedługo po jej urodzinach cała rodzina przeniosła się do Kamieńczyka nad Bugiem. Miała piątkę rodzeństwa: Cyrylę, Zofię, Jerzego, Henryka i Jana. Cyryla wyszła za mąż za Bolesława Kowalskiego, syna Jana Kowalskiego, podsołtysa Helenowa w czasie wojny. Jan Kowalski 11 lipca 1943 r. został zamordowany przez Niemców razem z Józefem i Józefą Dmochami, którzy ukrywali w swoim gospodarstwie Żydów. Historia ta została upamiętniona przez Instytut Pileckiego w programie Zawołani po Imieniu 14 czerwca 2022 r. Maria Ludwiniak w 1937 r. rozpoczęła naukę w Szkole Powszechnej w Kamieńczyku, a jej rodzina utrzymywała ożywione kontakty z miejscową społecznością żydowską. W czasie niemieckiej okupacji uczyła się na tajnych kompletach. Była świadkiem Zagłady, widziała egzekucję dwóch kobiet żydowskich nad Bugiem, a w 1943 r. likwidację warszawskiego getta. Rodzina na jakiś czas przeniosła się z Kamieńczyka do Loretto, a wiosną 1944 r. mama Marii Ludwiniak wysłała ją do Warszawy na praktykę krawiecką do Jana Kamińskiego przy ul. Marszałkowskiej. Tam zastał ją wybuch Powstania Warszawskiego. Po jego zakończeniu razem z ludnością cywilną był pędzona do Pruszkowa. Uciekła z marszu i dostała się do Milanówka, gdzie Kamińscy mieli dom letniskowy. Zamieszkała tam i zajęła się handlem materiałami odzieżowymi. Po wejściu Armii Czerwonej poszła na piechotę do Warszawy, a stamtąd przypadkowo spotkany Rosjanin zawiózł ją furmanką do rodzinnego Kamieńczyka, gdzie po raz pierwszy od wybuchu Powstania Warszawskiego spotkała się z rodziną. W 1945 r. rozpoczęła naukę w Liceum Pedagogicznym w Wołominie (dawne Seminarium Nauczycielskie, w czasie wojny szpital polowy). Zdała maturę w 1948 r. i rozpoczęła pracę nauczycielki w szkole, która mieściła się w pałacyku Heleny Paderewskiej w Julinie (gmina Łochów), następnie została kierownikiem Biblioteki Publicznej w Radzyminie. Po godzinach na zasadzie wolontariatu pracowała w miejscowym szpitalu. W 1952 r. wyszła za mąż za Janusza Ludwiniaka (również nauczyciela) i przeniosła się do pracy w Szkole Powszechnej w Poświętnem. W 1959 r. razem z mężem przeniosła się do Szkoły Podstawowej w Krubkach, a w 1972 r. rozpoczęli pracę w Szkole Podstawowej w Nowych Ręczajach. W 1978 r. przeszła na emeryturę po 30 latach pracy, ale uczyła jeszcze religii w niepełnym wymiarze godzin. Jest poetką, wydała tomik wierszy. Ma dwóch synów: Macieja (ur. 1953) oraz Jacka (ur. 1956). Wychowała także syna męża z jego pierwszego małżeństwa (Krzysztof, ur. 1951).
więcej...
mniej
[00:00:07] W 1944 r. matka przywiozła boh. do Warszawy na praktykę u krawca pana Kamińskiego, który mieszkał przy ul. Marszałkowskiej, jego żona zaproponowała, by u nich zamieszkała. Kamińscy mieli dwóch synów: Wiesława i Zbigniewa. W kamienicy był zakład fotograficzny oraz zakład pana Kamińskiego, gdzie szyto garnitury na miarę. Latem matka nie przyjechała do boh. z powodu sytuacji na froncie. Państwo Kamińscy wyjeżdżali w niedzielę do Milanówka i wtedy do synów przychodzili koledzy.
[00:05:35] 1 sierpnia 1944 r. chłopców nie było w domu – pierwsze strzały, budowa barykady. W maglu, który prowadziła koleżanka matki, rozlokował się powstańczy sztab. Pan Kamiński został ranny i leżał w piwnicy, gdzie się przeniesiono. Boh. rozmawiała z powstańcem „Anzelmem”, który namawiał ją, by walczyła. Niedaleko była barykada i boh. zobaczyła kobietę przebiegającą z dzieckiem, do której strzelano – pod wpływem emocji boh. napisała wiersz, inny napisała po wybuchu powstania [boh. czyta swoje utwory]. [+]
[00:13:54] Synowie państwa Kamińskich poszli do powstania. Państwo Kamińscy zeszli do piwnicy – gotowanie w mieszkaniu. W kamienicy mieszkał lekarz, którego synem Arkiem boh. się opiekowała. Powstaniec „Anzelm” namawiał ją, by poszła z łączniczką na Plac Trzech Krzyży, dziewczyna została zastrzelona przez gołębiarza i boh. widziała jej zwłoki. [+]
[00:20:55] 2 października boh. wyszła z Warszawy wraz z grupą powstańców – rozbrojenie i droga w kierunku Pruszkowa. Boh. szła z „Anzelmem” – ucieczka z kolumny, pomoc w napotkanym gospodarstwie, przyjazd do Milanówka, gdzie mieli dom państwo Kamińscy. [+]
[00:29:35] Pomoc RGO. W domu Kamińskich byli inni uciekinierzy, ale dozorczyni pani Wojdynowa zaopiekowała się boh., która sprzedawała wyroby dziewiarskie – wyjazdy na targ do Grodziska. W kościele w Milanówku boh. spotkała kobietę z Brańszczyka, która jej pomagała.
[00:37:10] Łapanki na targowiskach – ucieczka w czasie łapanki w Grodzisku. Wyjazdy po nici do Żyrardowa – podczas jednej z podróży pociąg zatrzymał się przed stacją i ludzie uciekali z wagonów oknami, ale boh. zatrzymał niemiecki żołnierz [+]. Uniknięcie łapanki na targu w Milanówku.
[00:45:35] Wyparcie Niemców z Milanówka. Boh. spotkała w kościele znajomą z Brańszczyka i postanowiły wracać w rodzinne strony. Droga torami kolejowymi do Warszawy – widok ruin miasta. Boh. dotarła na ul. Sienną, gdzie znajoma mieszkała przed powstaniem – nocleg w zniszczonym mieszkaniu. Boh. dostała na pamiątkę książeczkę do nabożeństwa należącą do księdza. [+]
[00:55:13] Żołnierze nie chcieli przepuścić kobiet przez most pontonowy – pomoc polskiego oficera. Zachowanie mieszkańców Pragi. Na drodze do Radzymina boh. i znajoma zatrzymały sanie – podwiezienie przez czerwonoarmistę do Kamieńczyka – radość spotkania z rodzicami. [+]
[01:03:00] Boh. dowiedziała się, że zostaje otwarte dawne Seminarium Nauczycielskie w Radzyminie – roczny kurs przygotowawczy, jednym z nauczycieli był prof. Sztifel, uciekinier z dawnych Kresów. Młodzież sprzątała budynek zakopując w ogrodzie zużyte bandaże.
[01:05:56] [Boh. czyta swój wiersz o powstaniu warszawskim].
[01:06:50] Młodzież sprzątała budynek szkoły, w którym podczas wojny mieścił się szpital polowy. Po roku boh. zdała małą maturę i rozpoczęła naukę w Liceum Pedagogicznym, jednym ze szkolnych kolegów był przyszły mąż. Młodzież odwiedzała miejsca egzekucji z czasów okupacji. Prof. Sztifel, nauczyciel biologii, pochodził ze Lwowa. Jego córka Irena, koleżanka boh., została podczas zabawy uderzona piłką w głowę i zmarła. Po jej śmierci prof. Sztifel wyjechał z Radzymina.
[01:11:50] Boh. była gospodynią klasy, do jej obowiązków należało oświetlanie budynku wieczorem – wydawanie lamp naftowych dyżurnym. Boh. jako uczennica szkoły prowadziła kurs dla milicjantów. Niektórzy koledzy byli sierotami. Wspomnienie nauczyciela historii i jego opinii na temat tego przedmiotu.
[01:14:40] Po maturze boh. została skierowana do szkoły w Julinie i początkowo była jedyną nauczycielką, potem przyjechali państwo Iłowieccy. Sytuacja w pierwszych latach po wojnie. Po wizytacji w szkole boh. zaproponowano pracę w bibliotece powiatowej w Radzyminie i do zamążpójścia była bibliotekarką. Podwładnymi były: żona sekretarza powiatowego partii oraz żona inspektora szkolnego. Boh. była na kursie bibliotekarskim w Jarocinie, którego kierownikiem był lwowianin, prof. Sedlaczek. Zakładanie punktów bibliotecznych w powiecie.
[01:20:45] W czasie wolnym boh. pomagała w radzymińskim szpitalu – sztuka robienia zastrzyków z penicyliny. Pomoc kolegów-nauczycieli przy zakładaniu bibliotek. Boh. zaprzyjaźniła się z pielęgniarką panią Nasiadkową. Szkolenie, które przeszła pomagając w szpitalu przydało się, gdy pracowała we wsiach, w których nie było lekarza.
[01:25:30] Po wyjściu za mąż boh. pracowała razem z mężem w szkole w Poświętnem. Na jednym z zebrań nauczycieli z powiatu boh. spotkała kolegę ze szkoły wraz z żoną będącą w ciąży. Po jej śmierci w czasie porodu boh. wyszła za kolegę – dobre relacje z rodziną zmarłej pierwszej żony.
[01:29:47] Prace społeczne w Poświętnem – organizacja ośrodka zdrowia. Mąż został kierownikiem szkoły w Krubkach, potem w Ręczajach. Boh. pracowała jako nauczycielka, ale także robiła zastrzyki. Dwa razy boh. odmówiła zrobienia zastrzyku – obydwaj pacjenci zmarli, gdy ktoś inny robił im zastrzyk. Dzięki odwiedzaniu chorych boh. dużo dowiedziała się o życiu w okolicy, co wykorzystywała w swojej twórczości poetyckiej. Boh. jako emerytka uczyła religii.
[01:36:10] Przed wojną ojciec został zaproszony na żydowskie wesele. Był murarzem i zdunem, i naprawiał ściany oraz piece także w domach Żydów. W domu Giziewicza sąsiadami byli Żydzi, wspomnienie płaczek na pogrzebie sąsiada-krawca.
[01:38:33] Przez Bug przeprawiano się promem i w łódkach. W Noc Świętojańską puszczano wianki. Wielu flisaków z Kamieńczyka zajmowało się spławianiem drewna do Gdańska – flisackie tratwy. Obecnie w Kamieńczyku stoi pomnik flisaka [boh. czyta wiersz, który napisała na jego odsłonięcie].
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.