Maria Ludwiniak z d. Czubaczyńska (ur. 1928, Warszawa) – niedługo po jej urodzinach cała rodzina przeniosła się do Kamieńczyka nad Bugiem. Miała piątkę rodzeństwa: Cyrylę, Zofię, Jerzego, Henryka i Jana. Cyryla wyszła za mąż za Bolesława Kowalskiego, syna Jana Kowalskiego, podsołtysa Helenowa w czasie wojny. Jan Kowalski 11 lipca 1943 r. został zamordowany przez Niemców razem z Józefem i Józefą Dmochami, którzy ukrywali w swoim gospodarstwie Żydów. Historia ta została upamiętniona przez Instytut Pileckiego w programie Zawołani po Imieniu 14 czerwca 2022 r. Maria Ludwiniak w 1937 r. rozpoczęła naukę w Szkole Powszechnej w Kamieńczyku, a jej rodzina utrzymywała ożywione kontakty z miejscową społecznością żydowską. W czasie niemieckiej okupacji uczyła się na tajnych kompletach. Była świadkiem Zagłady, widziała egzekucję dwóch kobiet żydowskich nad Bugiem, a w 1943 r. likwidację warszawskiego getta. Rodzina na jakiś czas przeniosła się z Kamieńczyka do Loretto, a wiosną 1944 r. mama Marii Ludwiniak wysłała ją do Warszawy na praktykę krawiecką do Jana Kamińskiego przy ul. Marszałkowskiej. Tam zastał ją wybuch Powstania Warszawskiego. Po jego zakończeniu razem z ludnością cywilną był pędzona do Pruszkowa. Uciekła z marszu i dostała się do Milanówka, gdzie Kamińscy mieli dom letniskowy. Zamieszkała tam i zajęła się handlem materiałami odzieżowymi. Po wejściu Armii Czerwonej poszła na piechotę do Warszawy, a stamtąd przypadkowo spotkany Rosjanin zawiózł ją furmanką do rodzinnego Kamieńczyka, gdzie po raz pierwszy od wybuchu Powstania Warszawskiego spotkała się z rodziną. W 1945 r. rozpoczęła naukę w Liceum Pedagogicznym w Wołominie (dawne Seminarium Nauczycielskie, w czasie wojny szpital polowy). Zdała maturę w 1948 r. i rozpoczęła pracę nauczycielki w szkole, która mieściła się w pałacyku Heleny Paderewskiej w Julinie (gmina Łochów), następnie została kierownikiem Biblioteki Publicznej w Radzyminie. Po godzinach na zasadzie wolontariatu pracowała w miejscowym szpitalu. W 1952 r. wyszła za mąż za Janusza Ludwiniaka (również nauczyciela) i przeniosła się do pracy w Szkole Powszechnej w Poświętnem. W 1959 r. razem z mężem przeniosła się do Szkoły Podstawowej w Krubkach, a w 1972 r. rozpoczęli pracę w Szkole Podstawowej w Nowych Ręczajach. W 1978 r. przeszła na emeryturę po 30 latach pracy, ale uczyła jeszcze religii w niepełnym wymiarze godzin. Jest poetką, wydała tomik wierszy. Ma dwóch synów: Macieja (ur. 1953) oraz Jacka (ur. 1956). Wychowała także syna męża z jego pierwszego małżeństwa (Krzysztof, ur. 1951).
more...
less
[00:00:07] W 1944 r. matka przywiozła boh. do Warszawy na praktykę u krawca pana Kamińskiego, który mieszkał przy ul. Marszałkowskiej, jego żona zaproponowała, by u nich zamieszkała. Kamińscy mieli dwóch synów: Wiesława i Zbigniewa. W kamienicy był zakład fotograficzny oraz zakład pana Kamińskiego, gdzie szyto garnitury na miarę. Latem matka nie przyjechała do boh. z powodu sytuacji na froncie. Państwo Kamińscy wyjeżdżali w niedzielę do Milanówka i wtedy do synów przychodzili koledzy.
[00:05:35] 1 sierpnia 1944 r. chłopców nie było w domu – pierwsze strzały, budowa barykady. W maglu, który prowadziła koleżanka matki, rozlokował się powstańczy sztab. Pan Kamiński został ranny i leżał w piwnicy, gdzie się przeniesiono. Boh. rozmawiała z powstańcem „Anzelmem”, który namawiał ją, by walczyła. Niedaleko była barykada i boh. zobaczyła kobietę przebiegającą z dzieckiem, do której strzelano – pod wpływem emocji boh. napisała wiersz, inny napisała po wybuchu powstania [boh. czyta swoje utwory]. [+]
[00:13:54] Synowie państwa Kamińskich poszli do powstania. Państwo Kamińscy zeszli do piwnicy – gotowanie w mieszkaniu. W kamienicy mieszkał lekarz, którego synem Arkiem boh. się opiekowała. Powstaniec „Anzelm” namawiał ją, by poszła z łączniczką na Plac Trzech Krzyży, dziewczyna została zastrzelona przez gołębiarza i boh. widziała jej zwłoki. [+]
[00:20:55] 2 października boh. wyszła z Warszawy wraz z grupą powstańców – rozbrojenie i droga w kierunku Pruszkowa. Boh. szła z „Anzelmem” – ucieczka z kolumny, pomoc w napotkanym gospodarstwie, przyjazd do Milanówka, gdzie mieli dom państwo Kamińscy. [+]
[00:29:35] Pomoc RGO. W domu Kamińskich byli inni uciekinierzy, ale dozorczyni pani Wojdynowa zaopiekowała się boh., która sprzedawała wyroby dziewiarskie – wyjazdy na targ do Grodziska. W kościele w Milanówku boh. spotkała kobietę z Brańszczyka, która jej pomagała.
[00:37:10] Łapanki na targowiskach – ucieczka w czasie łapanki w Grodzisku. Wyjazdy po nici do Żyrardowa – podczas jednej z podróży pociąg zatrzymał się przed stacją i ludzie uciekali z wagonów oknami, ale boh. zatrzymał niemiecki żołnierz [+]. Uniknięcie łapanki na targu w Milanówku.
[00:45:35] Wyparcie Niemców z Milanówka. Boh. spotkała w kościele znajomą z Brańszczyka i postanowiły wracać w rodzinne strony. Droga torami kolejowymi do Warszawy – widok ruin miasta. Boh. dotarła na ul. Sienną, gdzie znajoma mieszkała przed powstaniem – nocleg w zniszczonym mieszkaniu. Boh. dostała na pamiątkę książeczkę do nabożeństwa należącą do księdza. [+]
[00:55:13] Żołnierze nie chcieli przepuścić kobiet przez most pontonowy – pomoc polskiego oficera. Zachowanie mieszkańców Pragi. Na drodze do Radzymina boh. i znajoma zatrzymały sanie – podwiezienie przez czerwonoarmistę do Kamieńczyka – radość spotkania z rodzicami. [+]
[01:03:00] Boh. dowiedziała się, że zostaje otwarte dawne Seminarium Nauczycielskie w Radzyminie – roczny kurs przygotowawczy, jednym z nauczycieli był prof. Sztifel, uciekinier z dawnych Kresów. Młodzież sprzątała budynek zakopując w ogrodzie zużyte bandaże.
[01:05:56] [Boh. czyta swój wiersz o powstaniu warszawskim].
[01:06:50] Młodzież sprzątała budynek szkoły, w którym podczas wojny mieścił się szpital polowy. Po roku boh. zdała małą maturę i rozpoczęła naukę w Liceum Pedagogicznym, jednym ze szkolnych kolegów był przyszły mąż. Młodzież odwiedzała miejsca egzekucji z czasów okupacji. Prof. Sztifel, nauczyciel biologii, pochodził ze Lwowa. Jego córka Irena, koleżanka boh., została podczas zabawy uderzona piłką w głowę i zmarła. Po jej śmierci prof. Sztifel wyjechał z Radzymina.
[01:11:50] Boh. była gospodynią klasy, do jej obowiązków należało oświetlanie budynku wieczorem – wydawanie lamp naftowych dyżurnym. Boh. jako uczennica szkoły prowadziła kurs dla milicjantów. Niektórzy koledzy byli sierotami. Wspomnienie nauczyciela historii i jego opinii na temat tego przedmiotu.
[01:14:40] Po maturze boh. została skierowana do szkoły w Julinie i początkowo była jedyną nauczycielką, potem przyjechali państwo Iłowieccy. Sytuacja w pierwszych latach po wojnie. Po wizytacji w szkole boh. zaproponowano pracę w bibliotece powiatowej w Radzyminie i do zamążpójścia była bibliotekarką. Podwładnymi były: żona sekretarza powiatowego partii oraz żona inspektora szkolnego. Boh. była na kursie bibliotekarskim w Jarocinie, którego kierownikiem był lwowianin, prof. Sedlaczek. Zakładanie punktów bibliotecznych w powiecie.
[01:20:45] W czasie wolnym boh. pomagała w radzymińskim szpitalu – sztuka robienia zastrzyków z penicyliny. Pomoc kolegów-nauczycieli przy zakładaniu bibliotek. Boh. zaprzyjaźniła się z pielęgniarką panią Nasiadkową. Szkolenie, które przeszła pomagając w szpitalu przydało się, gdy pracowała we wsiach, w których nie było lekarza.
[01:25:30] Po wyjściu za mąż boh. pracowała razem z mężem w szkole w Poświętnem. Na jednym z zebrań nauczycieli z powiatu boh. spotkała kolegę ze szkoły wraz z żoną będącą w ciąży. Po jej śmierci w czasie porodu boh. wyszła za kolegę – dobre relacje z rodziną zmarłej pierwszej żony.
[01:29:47] Prace społeczne w Poświętnem – organizacja ośrodka zdrowia. Mąż został kierownikiem szkoły w Krubkach, potem w Ręczajach. Boh. pracowała jako nauczycielka, ale także robiła zastrzyki. Dwa razy boh. odmówiła zrobienia zastrzyku – obydwaj pacjenci zmarli, gdy ktoś inny robił im zastrzyk. Dzięki odwiedzaniu chorych boh. dużo dowiedziała się o życiu w okolicy, co wykorzystywała w swojej twórczości poetyckiej. Boh. jako emerytka uczyła religii.
[01:36:10] Przed wojną ojciec został zaproszony na żydowskie wesele. Był murarzem i zdunem, i naprawiał ściany oraz piece także w domach Żydów. W domu Giziewicza sąsiadami byli Żydzi, wspomnienie płaczek na pogrzebie sąsiada-krawca.
[01:38:33] Przez Bug przeprawiano się promem i w łódkach. W Noc Świętojańską puszczano wianki. Wielu flisaków z Kamieńczyka zajmowało się spławianiem drewna do Gdańska – flisackie tratwy. Obecnie w Kamieńczyku stoi pomnik flisaka [boh. czyta wiersz, który napisała na jego odsłonięcie].
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.