Kopyto Alina

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1630

26 kwietnia 2022, Stalowa Wola

2:29

Alina Kopyto z d. Puka (ur. 1927, Rozwadów) w momencie wybuchu II wojny światowej przebywała w Starzawie k. Chyrowa (obecnie Ukraina) na wakacjach u rodziny. W kwietniu 1940 została wraz z ciotką i kilkoma członkami rodziny deportowana do Kazachstanu. Pracowała w Kopińsku oraz Noworosyjsku (Noworossijskoje, obecnie Akżar) w kołchozie Iskra. Na zesłaniu przeszła kurzą ślepotę, malarię i tyfus. Na prośbę ciotki nie wyjechała w ramach amnestii, tylko została w Noworosyjsku. Ciotka zmarła w lipcu 1944 roku. We wrześniu 1944 Alina Kopyto została przewieziona do Aktiubińska, następnie do chutoru Sokołowka. Po wojnie trafiła na Ziemie Odzyskane do Mollwitz obok Brzegu i stamtąd wróciła do domu do Rozwadowa.

[00:00:07] Nazwisko panieńskie Puka (Pukówna), ur. 25 sierpnia 1927 r. w Rozwadowie. Ojciec Władysław Puka. Przygotowania do wojny w 1939 r. Odwiedziny rodziny z Ameryki w 1938 r. – przekonanie o wsparciu państw zachodnich dla Polski i szybkim pokonaniu Hitlera.
[00:03:22] We wrześniu 1939 r. wakacje u ciotki w Starzawie. Ucieczka na wschód, przemieszczanie się nocami, za dnia schronienie w lesie. Ostrzał z nisko latających samolotów, wspomnienie: zastrzelony stary ukraiński chłop orzący na polu i jego koń. [+]
[00:05:20] W domu boh. mieszkał główny inżynier huty Patek. „Moja wojna trwała 7 lat”. Dom ciotki w Starzawie k. Chyrowa [dziś Ukraina]. Schowane po stodołach „kanistry z benzyną do polskich czołgów” okazały się wypełnione wodą. Wuj Szewc, komendant policji w Starzawie, rozstrzelany przez Rosjan. Odnalezienie wuja. Rozstrzelanie 4 tys. polskich policjantów we Lwowie przez Armię Czerwoną. Niechęć boh. do Ukraińców.
[00:11:20] Po napaści ZSRR na Polskę ucieczka z ciotką ze Starzawy do Chyrowa, potem do Bożej Woli. Wuj Jan Szewc rozstrzelany przed Rosjan pod Lwowem. Namawianie ciotki Wandy przez Niemca, by schroniła się z dziećmi w czołgu i uciekła z Bożej Woli. Przekonywanie przez chłopców handlujących koszami. Nieracjonalny upór ciotki.
[00:16:34] Opis drogi na wschód w bydlęcym wagonie, świeczki do oświetlenia wagonu. Uzupełnienie opowieści o wakacjach u ciotki. Początek wojny, zastrzelenie wuja, przyjazd do Bożej Woli, gdzie mieszkała zamożna rodzina wuja. Powracający spod Lwowa Niemiec wrócił, by zabrać ciotkę z dziećmi.
[00:20:50] Zachorowanie ciotki na tyfus plamisty, powolne umieranie. Zdobywanie przez ciotkę mleka dla dzieci za koszulę, „wredna komsomołka”.
[00:23:00] Stosunek do Ukraińców, gotowanie barszczu ukraińskiego. Zachowanie wojska radzieckiego we wsi. Ukraińscy donosiciele – wskazanie na rodzinę dziadków, bardzo bogatych chłopów – wpisanie na listę proskrypcyjną do deportacji. Pierwsza deportacja na wschód w styczniu. Deportacja rodziny w drugim transporcie, letnie ubranie boh. Rozważania na temat Ukraińców dzisiaj, „pocierpcie i wy trochę”.
[00:26:35] Przebieg załadunku rodziny do wagonu, listy proskrypcyjne przygotowywanie przez Ukraińców. Dzieci zawinięte w pierzynę. W czasie zsyłki zmarł 10-letni braciszek cioteczny oraz ciotka – 15-letnia boh. zaopiekowała się Jasią, dzieckiem ciotki. Praca w stepie, dzieci oddawane do „przedszkola”, niedźwiedzia przysługa Rosjanki Sekletii w Noworosyjsku. Problemy z Jasią, zdobywanie jedzenia, choroby (dyfteryt, koklusz).
[00:31:40] Członkowie rodziny wywiezieni razem z boh. w kwietniu [1940]: ciotka z 10-miesięczną córeczka Jasią („Niusia”), brat wuja, jego żona i 4-miesięczny synek Tadzio, babcia. Deportowani jako „polscy burżuje”. Wuj Szewc zabity przez Rosjan po wejściu do Lwowa. Parcelowanie majątku wujka przez Ukraińców na oczach rodziny.
[00:34:29] Przejazd końmi do Krakowca [Ukraina].
[00:36:50] Zachowanie Ukraińców we wsi, znęcanie się nad Polakami. Przyjazd rodziny z Kresów do Rozwadowa. Złamane psychicznie małżeństwo, któremu Ukrainiec zabił 10-miesięczne dziecko. Opinia o Ukraińcach jako narodzie.
[00:40:48] Warunki podróży w bydlęcym wagonie: co wieczór świeczka od eskortujących Rosjan, wyżywienie. 54 osoby w wagonie.
[00:43:10] Posiłki podczas deportacji: co kilka dni zupa, gorąca kasza jaglana z olejem. Umieranie współtowarzyszy. Zachorowanie boh. na tyfus.
[00:45:30] Rozmowy z radzieckimi żołnierzami. Rosjanie zesłani za karę do Kazachstanu. Wysiadka w Ałma Acie, przejazd ciężarówkami do Aktiubińska [Aktobe], rozdysponowanie do poszczególnych gospodarzy. Obyczaje pasterskie Kazachów, saraje i chutory.
[00:50:08] Zamieszkanie rodziny w Noworosyjsku [Noworossijskoje, obecnie Akżar, rejon chromtauski obwodu aktiubińskiego], następnie w sowchozie – w ziemiance Kazachów, którzy wyruszyli z bydłem w step. Jesienią konieczność pospiesznego wykopania własnej ziemianki. Po latach spotkanie w sanatorium Liliany Sordyl, współtowarzyszki z sowchozu. [++]
[00:59:17] Wspomnienie „znienawidzonej” dziewczynki Krysi, sąsiadki z ziemianki. Pięć rodzin polskich w sowchozie. Józef Ożóg.
[01:02:53] Prace w sowchozie: po wyprowadzeniu wiosną bydła w step wybieranie kiziaku i przygotowywanie z niego „brykietów opałowych na zimę”, formowanie nogami. [+]
[01:08:38] Życie w sowchozie, ostry klimat w stepie, pękający lód, natychmiastowe roztopy. Step pełen „tysięcy tulipanów”. [+]
[01:15:02] Zachorowanie babci na tyfus, śmierć. Głęboki grób w obawie przed wilkami. Zachorowanie boh. na tyfus. Powtarzające się kradzieże pszenicy w sowchozie, zrzucanie winy na Polaków, dochodzenie NKWD, Kazach Mamin. Rozdzielenie boh. z ciotką: ciotka z córeczką wywieziona do Noworosyjska [Noworossijskoje, obecnie Akżar]. Dzięki pomocy znajomego Polaka przywiezienie boh. do ciotki. Praca boh. w kołchozie w Noworossijsku.
[01:20:25] Wywoływanie duchów – „duch Piłsudskiego” przepowiedział powstanie Armii Andersa, „wtedy zaczęliśmy wierzyć w duchy”. Zabranie wuja do wojska, żona Hanna przejechała do niego do Anglii. [++]
[01:25:30] Nauczycielki Sordylówna i Ornatowska zabrane do armii jako pielęgniarki. Ksiądz Kapusta, kapelan. Potwierdzenie objawienia podczas wywoływania duchów. Służba uczniów ze szkół FZO: wywiezieni bliżej frontu pracowali przy kopaniu okopów – trzech kolegów i boh.
[01:28:50] Ucieczka boh. i kolegi Griszy wagonem z węglem nocą z prac przymusowych do Noworosyjska . Brak strachu przed NKWD: „śmiać mi się z nich chciało”. Dobra znajomość języka rosyjskiego.
[01:31:33] Po ataku Niemiec na ZSRR ucieczka Żydów – zamieszkanie w domu boh. dwóch prominentnych rodzin żydowskich.
[01:33:05] Po połączeniu z ciotką w Noworosyjsku boh. pracowała w kołchozie, ciotka zajmowała się swoim dzieckiem. Droga pociągiem z węglem, Grisza musiał wrócić do pracy.
[01:35:30] Praca w kołchozie widłami [przy kiziaku], po mobilizacji mężczyzn – praca na traktorze. Niedowierzanie, że powstała Armia Andersa. Poluzowanie rygorów po amnestii, nieznaczne polepszenie warunków życia. Posiłki dla pracowników kołchozu. Dokarmianie boh. przez Żydówkę spod Moskwy.
[01:38:20] Zabranie polskich mężczyzn i chłopców do wojska [polskiego]. Organizowanie wyjazdu pozostałych Polaków (dziewcząt, kobiet, dzieci) „do wojska” przez kapelana ks. Kapustę. Boh. wyznaczona do wyjazdu z Armią Andersa. Dramatyczna decyzja pozostania w kołchozie z ciotką: „jak mogłam ją zostawić z tym dzieckiem małym?!”. Nieskuteczna perswazja kapelana.
[01:41:00] Liczne choroby przebyte przez boh. (kurza ślepota). „Traktorzystka Gala” – cenienie pracy boh., „odbijanie zagonków” – wyznaczanie ścieżek dla traktorów na polu. Pierwsze objawy kurzej ślepoty z niedożywienia – leczenie wątróbką i śmietaną. [+]
[01:44:24] Niskiej jakości zbiorowe żywienie w kołchozie – jedna kucharka na brygadę. Normy żywieniowe dla osób pracujących i niepracujących. Głód i choroby z niedożywienia. Wożenie worków ze zbożem na stację kolejową
[01:48:00] Polacy zmarli w kołchozie z powodu chorób i wycieńczenia: matki, które odejmowały sobie od ust dla dzieci. Osierocone dzieci trafiały do domów dziecka. Nieugięta postawa boh., by nie stracić w ten sposób Jasi po śmierci ciotki.
[01:50:00] Choroba ciotki i córeczki Niusi (Jasi) – kuracja w szpitalu. Pomocna lekarka, Żydówka, która uciekła z Moskwy [+]. Trudna sytuacja boh.: opieka nad Niusią i konieczność pracy. Chwile załamania.
[01:53:30] Ręczny siew ozimin – podkradanie zboża. „Brakowało łez”. Marzenia o Ameryce. Strach przed wojną na całe życie, trauma. [++]
[01:56:50] Praca w hucie boh. i Jasi – szczepienie przeciw tyfusowi. Przebyty tyfus brzuszny i plamisty przez boh. i Jasię. Opis pogrzebu ciotki, rozterki boh. Budowa trumny z pomocą „dobrych ludzi”: deski z łóżek. Moment śmierci ciotki, nieprawdziwa opowieść o „wyjeździe do Ameryki”. Ujawnienie prawdy o śmierci córeczce Jasi przez wioskową hermafrodytę Sekletię. [+]
[02:03:20] We wrześniu 1944 r. przejazd Polaków z Kazachstanu do Ukrainy w ulewnym deszczu – rozwiezienie podwodami po sowchozach. Przyjazd do miejsca, którego nazwy boh. nie pamięta, gdzie zostali przez 2 lata.
[02:05:20] Inne możliwości przeżycia w urodzajnym stepie ukraińskim, wrażenie porządku. Zamieszkanie przy rosyjskich rodzinach, z których mężczyźni poszli na wojnę.
[02:07:15] Praca w polu w sowchozie po wojnie: podkradanie warzyw. Jasia w przedszkolu. Trudne warunki życia i pracy. [+]
[02:11:17] Powrót do Polski w 1946 r.: „niewyobrażalna radość”. Przewiezienie boh. na Ziemie Odzyskane: poniemieckie gospodarstwo z zabudowaniami na własność, konieczność współpracy z Niemcami. Pospieszny list do brata – potrzeba powrotu do Rozwadowa – porzucenie po raz kolejny szansy na lepsze życie.
[02:15:27] Spalenie przez babcię zawszonej kufajki z wszytym „najważniejszym dokumentem” – zgodą na powrót do Polski z ZSRR. [++]
[02:17:00] Zdobycie ciepłych ubrań w Kazachstanie przez ciotkę – wymiana złotej obrączki na kozaki i płaszczyk. Informacja o powrocie do Polski od ks. Kapusty. Moment radości w 1946 r. „największa radość w życiu”. Buty i ubranie na drogę [+].
[02:22:25] Wojenne losy brata i babci: w domu rodzinnym w Rozwadowie. Mama pozostała we Lwowie. Śmierć ojca zastrzelonego przez polskich partyzantów pod klasztorem [w Rozwadowie]. Babcia w czasie wojny była akuszerką, przyjmowała też porody niemieckich dzieci. Oskarżenie babci o współpracę z Niemcami – „za karę” zastrzelenie ojca przez partyzantów. Okradanie wsi przez „partyzantów”. Oburzenie sąsiadów obecnym fałszowaniem historii partyzanckiej. [+]
[02:27:22] „Żydowski Rozwadów” w czasie okupacji, wyprowadzenie wszystkich Żydów z miasta na egzekucję, pogrzebanie w dołach. Zbudowanie domów w miejscu kaźni, „w piwnicy mieli kości”. [++]
more...
less

Grygiel Małgorzata

Miziołek Michał

Instytut Pileckiego

Film