Esden-Tempski Jerzy cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0436

2 marca 2019, Warszawa

2:19

Jerzy Esden-Tempski ps. „Jędrek” (ur. 1926, Toruń, zm. 2021, Warszawa) pochodził z rodziny inteligenckiej, jego ojciec był prezesem Pomorskiej Izby Rolniczej. Podczas okupacji rodzina mieszkała w majątku w Brzezinku na terenie niemieckich Prus Zachodnich. W kwietniu 1941 r. przeprowadzono się do Warszawy, gdzie Jerzy Esden-Tempski ukończył prywatne gimnazjum mechaniczne Romana Wolframa i pracował w fabryce silników Artura Steinhagena. Podczas powstania warszawskiego walczył w szeregach 1 kompanii „Ambrozja” batalionu „Zaremba-Piorun”. Po kapitulacji, poprzez obóz przejściowy w Ożarowie, trafił do Stalagu 344 Lamsdorf (nr jeniecki: 103912). Następnie został przeniesiony do Stalagu VII A Moosburg i skierowany do pracy w jenieckim komandzie roboczym w Monachium. Po odzyskaniu wolności wstąpił do 2 Korpusu Polskiego we Włoszech i służył w Warszawskiej Dywizji Pancernej. W 1947 r. powrócił do Polski i podjął studia na Politechnice Warszawskiej, po ich ukończeniu pracował jako projektant odlewni w Biurach „Prozamet” i „Prodlew-Warszawa". Zmarł 19 września 2021 w Warszawie w wieku 94 lat.
more...
less

[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1926 r. w Toruniu.
[00:00:24] Pobyt w obozie dla dipisów w amerykańskiej strefie okupacyjnej. Podróże po zakończeniu wojny. Sytuacja powstańców, którzy nie mogli wrócić do Warszawy. Wyjazdy do oddziałów gen. Maczka. Na wiadomość, że 2 Korpus we Włoszech przyjmuje żołnierzy, boh. postanowił jechać do Włoch. W Murnau były ciężarówki 2 Korpusu, które przyjechały po polskich oficerów – wyjazd do Włoch.
[00:12:50] Pobyt w obozie w Porto San Giorgio – oczekiwanie na przydział w obozie w Materze. Boh. zgłosił się do łączności – przydział do brygady pancernej stacjonującej w Maceracie. Oczekiwanie na III wojnę światową – sytuacja polityczna w Europie, konsekwencje uznania rządu lubelskiego przez aliantów. Wymowa propagandowa zdobycia Berlina przez Armię Czerwoną.
[00:25:36] Boh. służąc w 2 Brygadzie Pancernej podjął naukę w podchorążówce służby łączności. Wiadomość o demobilizacji Korpusu – możliwości oferowane żołnierzom. Rozczarowanie sytuacją polityczną po wojnie i wpływami ZSRR w Polsce. Organizowanie Armii Andersa na terenie ZSRR – zasługi generała.
[00:35:36] Rozterki żołnierzy 2 Korpusu – postrzeganie tych, którzy chcieli wrócić do Polski. Działalność Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia w Anglii. Wyjazd z Włoch do Anglii – rejs z Neapolu do Glasgow, warunki na statku. Wspomnienie relacji z Włochami, śluby żołnierzy z Włoszkami.
[00:46:50] Szkoły dla żołnierzy 2 Korpusu, działalność kulturalna. Ewakuacja Armii Andersa z ZSRR – obozy dla ludności cywilnej pod opieką Korpusu. Sylwetka generała Andersa, jego życie rodzinne – przyjazd pierwszej żony, Ireny Anders, która została komendantką obozu dla cywili. Małżeństwo generała z Renatą Bogdańską. Londyńska Polonia. Porównanie gen. Andersa i Maczka.
[01:01:00] Po przyjeździe do Anglii boh. poszedł do szkoły, potem zdecydował się na powrót do kraju. Wielu kolegów wyemigrowało do innych krajów. Opinia na temat gen. Andersa, jego zachowanie podczas przewrotu majowego – relacje z Piłsudskim. Losy generała podczas kampanii wrześniowej.
[01:07:20] Okoliczności spotkania z gen. Andersem – wizytacja obozu w Anglii. Stosunek generała do byłych żołnierzy powracających do Polski. Opinia na temat walk pod Monte Cassino.
[01:14:45] Opinia gen. Andersa o powstaniu w Warszawie i gen. Komorowskim. Współczesna ocena powstania. Rezultat wileńskiej operacji „Ostra Brama”. Sytuacja ludności cywilnej podczas powstania warszawskiego – chowanie zwłok na podwórkach.
[01:20:48] Relacje między żołnierzami 2 Korpusu, którzy wyszli z ZSRR a tymi, którzy wstąpili do niego na terenie Włoch. Stosunki w obozach jenieckich, przezwisko oficerów, którzy całą wojnę spędzili w obozach.
[01:23:45] Boh. z powstania wyszedł jako kapral, w 2 Korpusie zaczynał jako szeregowiec. Nauka w szkole podchorążych. Niektórzy koledzy wyjechali do Kanady – dwuletnie kontrakty pracy na farmach. Niemcy i Ukraińcy w Kanadzie – obozy dla jeńców niemieckich w Związku Radzieckim.
[01:27:30] Korpus wydawał własne gazety, zadanie oficerów kulturalno-oświatowych – propaganda. Nastawienie antyrosyjskie żołnierzy. W Korpusie było wielu dezerterów i jeńców z Wehrmachtu, Ślązaków i Kaszubów. W obozie jenieckim w Moosburgu byli polscy spadochroniarze, którzy brali udział w nieudanym desancie pod Arnhem. Pranie turbanów przez Sikhów.
[01:36:50] Stosunek Włochów do żołnierzy 2 Korpusu. Wpływy włoskiej partii komunistycznej.
[01:39:47] Boh. wrócił do Polski we wrześniu 1947 r. Uroczyste pożegnanie w porcie w Glasgow. Wiadomości o sytuacji w kraju – postrzeganie repatriantów z zachodu. Antykomunistyczna propaganda wśród Polonii w Wielkiej Brytanii. Jeden z pasażerów odmówił w Gdańsku zejścia ze statku. Repatrianci zostali przewiezieni wagonami towarowymi do obozu PUR-u – pierwsze wrażenia, pluskwy w barakach. W innych barakach siedzieli Niemcy, których wysiedlano z Warmii i Mazur do Niemiec. Obawy przed wywózką na wschód. Wyjazd do Warszawy. [+]
[01:48:45] Boh. wysiadł w Toruniu, gdzie mieszkała matka – wrażenia. Wspomnienie noclegu w Weronie w drodze do Korpusu – pogryzienie przez komary. W 1947 r. po repatriacji boh. trafił do dawnego niemieckiego obozu wykorzystywanego przez PUR.
[01:55:05] Boh. nie odebrano rzeczy, które przywiózł z Anglii – boh. wyjeżdżając dostał nowy mundur i płaszcz, przywiózł także skórę wołową na podeszwy butów. Żołd w Anglii i ceny w Londynie. Postrzeganie w Polsce studentów, którzy chodzili w mundurach zachodnich formacji przez czynniki oficjalne oraz rówieśników – zabawy taneczne. Polski pilot Tadeusz Schiele przywiózł żonę Angielkę – wspomnienie tańca z Jeanne Schiele. Zabawy w klubie Medyka.
[02:03:08] W 1949 r. boh. dostał wezwanie do Rejonowej Komendy Uzupełnień, ale nie wzięto go do wojska. Niektórzy koledzy z podobną przeszłością byli brani do wojska. Wypełnianie ankiet personalnych – szczegółowe pytania, np. o członków rodziny w przedwojennym Korpusie Ochrony Pogranicza i Policji Państwowej. Boh. miał w pracy kolegów, którzy także byli żołnierzami 2 Korpusu. Rozważania na temat pamięci.
[02:10:15] Boh. podczas okupacji nie był w konspiracji, kilka dni po wybuchu powstania dołączył do walczącego w Śródmieściu batalionu Zaremba-Piorun. Postawa matki podczas okupacji. Tajne spotkania w kościele przy ul. Rakowieckiej, które prowadził ksiądz Rostworowski. Matka prowadziła majątek rodziców koło Białej Podlaskiej, a boh. mieszkał w Warszawie, uczył się i pracował w fabryce wuja Steinhagena. Brat pracował w niemieckim gospodarstwie, potem wcielono go do Wehrmachtu i trafił do dywizji gen. Maczka, do Polski wrócił w 1947 r. Po upadku powstania matka z siostrą trafiły do Żyrardowa, gdzie matka zajmowała się wyrobem cukierków „krówek”. W lutym 1945 r. wróciły do majątku w Brzezinku.
more...
less

Łapińska Iga

FREITAG Iga Łapińska

Instytut Pileckiego

Film