Janusz Ludwiniak (ur. 1928, Cygów), emerytowany nauczyciel. Jego rodzice byli rolnikami, w 1937 r. rozpoczął naukę w Szkole Powszechnej w Cygowie, w momencie wybuchu II wojny światowej miał iść do czwartej klasy. W czasie niemieckiej okupacji kontynuował naukę na tajnych kompletach w Cygowie, Poświętnem i Stanisławowie. Był świadkiem zagłady społeczności żydowskiej tych ziem, także licznych działań partyzanckich. W 1946 r. rozpoczął naukę w reaktywowanym Liceum Pedagogicznym (dawne Seminarium Nauczycielskie, w czasie wojny szpital polowy) w Wołominie. W 1948 r. zdał maturę i rozpoczął pracę w zawodzie nauczyciela. W latach 1948-1959 uczył w Szkole Powszechnej w Poświętnem, w latach 1959-1972 był nauczycielem i dyrektorem Szkoły Podstawowej w Krubkach. Ostatnim miejscem jego pracy była Szkoła Podstawowa w Nowych Ręczajach, gdzie uczył i pełnił funkcję dyrektora. W 1986 r. przeszedł na emeryturę, jednak jeszcze przez 13 lat pracował w zawodzie w niepełnym wymiarze godzin. W 1979 r. uzyskał tytuł magistra geografii w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Kielcach (obecnie Uniwersytet Jana Kochanowskiego). Jego pierwsza żona Irena Rudnik zmarła podczas porodu syna Krzysztofa (ur. 1951). W 1952 r. ożenił się Marią Czubaczyńską, z którą ma jeszcze dwóch synów: Macieja (ur. 1953) i Jacka (1956).
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. pochodzącego z rodziny rolniczej.
[00:00:20] W 1937 r. boh. rozpoczął naukę w drugiej klasie szkoły powszechnej – nauka czytania na drzwiczkach od pieca i rosyjskiego na nalepkach z konserw.
[00:01:00] Po przejściu frontu uruchomiono gimnazjum w Wołominie i boh. został jego uczniem. Mieszkał u ciotki, niedaleko stacji kolejowej – informacja, że stoi tam pociąg z Niemcami wywożonymi na Syberię. Zachowanie jeńców. [+]
[00:03:55] Wizyty u rodziny Kowalskich – opowieści babci Ludwiki Kowalskiej o wydarzeniach z czasów okupacji. Przez Helenów przechodziła linia kolejowa, w lesie były gospodarstwa Dmochów, Szulichów i Gryzów. W opuszczonym domu ukrywała się grupa Żydów. Pewnego dnia przyjechał poborca podatków z Radzymina, który zauważył Żydów i powiadomił Niemców. Żydów rozstrzelano na miejscu. W domu Dmochów nie było Mietka i jego dwóch sióstr, rodziców zabrano do gestapo w Radzyminie. Tam, razem z Kowalskim, zostali skazani na karę śmierci. Wyrok wykonano w lesie koło Radzymina. Niemcy wypuścili Ludwikę Kowalską, która przez trzy dni wracała do domu, gdzie zostali dwaj synowie: Bolesław i Roman.
[00:12:00] Po latach Bolesław Kowalski ożenił się z siostrą żony boh. i został na gospodarstwie. Roman pracował na Dworcu Wschodnim. Charakter Ludwiki Kowalskiej. Trójka dzieci Dmochów ocalała, losy Mieczysława Dmocha.
[00:15:40] Boh. podejrzewa, że ukrywani Żydzi pochodzili ze Stanisławowa i Okuniewa. W 1942 r. boh. skończył szkołę powszechną w Poświętnem i podjął naukę w tajnym gimnazjum w Stanisławowie. Zimą mieszkał na stacji u państwa Paszkowskich przy ul. Senatorskiej. Po drugiej stronie stała bożnica. W październiku 1942 r. widział kolumnę Żydów prowadzoną z Dobrego, jednemu z mężczyzn rozwiązał się tobołek i wypadły z niego szewskie kopyta. Żydów zapędzono do bożnicy – dochodzące stamtąd odgłosy. Następnego dnia Żydów ze Stanisławowa i Dobrego zabrano do Mińska, tam wsadzano ich do pociągu i wywożono do obozu. O wywożeniu Żydów z Dobrego i Stanisławowa napisał w swojej książce ksiądz Sikora. [+]
[00:23:00] W Stanisławowie tajne komplety trwały przez prawie całą okupację, lekcje odbywały się w domu kierownika szkoły, pana Witkowskiego. We wsi było kilku granatowych policjantów, ale nikt nie doniósł o tajnej szkole. Boh. spotkał kierownika szkoły w Poświętnem i dowiedział się, że tu także można się uczyć na tajnych kompletach – zmiana szkoły. „Wielka wsypa” w powiecie mińskim, po wyzwoleniu boh. poszedł do Stanisławowa i dowiedział się, że nauczyciele i uczniowie kompletów zostali aresztowani i wywiezieni na roboty.
[00:27:27] W lipcu 1944 boh. ukończył drugą klasę gimnazjum. 1 sierpnia Poświętne wyzwoliła Armia Czerwona. W październiku zaczęły się lekcje w gimnazjum w Wołominie. Po ukończeniu gimnazjum boh. uczył się w liceum w Radzyminie i został nauczycielem. W trzech szkołach w gminie przepracował 51 lat.
[00:31:00] Boh. wrócił w 1943 r. ze Stanisławowa do domu w Cygowie i uczył się na tajnych kompletach w Poświętnem. Przed wojną w okolicy mieszkało wielu niemieckich osadników – relacje z Polakami. Na początku okupacji wszystkich Niemców przesiedlono, a ich gospodarstwa zajęli przesiedleńcy, Polacy z zachodu. Ze wsi Czubajowizna wyjechało kilka niemieckich rodzin, a przesiedleni Polacy zorganizowali partyzantkę. Działalność oddziału Stanisława Synakowskiego ps. „Wybój”, który mieszkał w Ręczajach.
[00:39:10] Niemcy zabili wszystkich Żydów ukrywających się w Helenowie. Synakowski zlikwidował kilku Żydów, boh. dowiedział się o tym współcześnie. Podczas przesiedleń w październiku 1939 Niemka, pani Lokowa, odmówiła wyjazdu ze wsi i zostawiono ją. Pani Lokowa pomagała sąsiadce Kurkowej, której mąż był w niemieckiej niewoli. Ewakuacja rodziny Loków przed frontem w 1944 r., wyjazd do Kanady. Wizyta pani Lokowej w Ręczajach.
[00:44:50] W Józefinie mieszkał Niemiec Gustaw Moltzon, który w czasie okupacji był wójtem gminy Międzyleś. Napad partyzantów na gospodarstwo na kilka dni przed frontem – postrzelenie wójta, którego do szpitala w Warszawie zawiózł sąsiad Rudnik, przyszły teść boh. Po latach Andrzej Rudnik odwiedzał rodzinę Moltzonów mieszkającą koło Hamburga.
[00:48:36] W czasie Akcji „Burza” miejscowi partyzanci poszli pod Łochów. Podczas bombardowania zginął partyzant Franciszek Reszke, Franuś z Góreczki, którego pochowano w Dębinkach.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.