Janusz Ludwiniak (ur. 1928, Cygów), emerytowany nauczyciel. Jego rodzice byli rolnikami, w 1937 r. rozpoczął naukę w Szkole Powszechnej w Cygowie, w momencie wybuchu II wojny światowej miał iść do czwartej klasy. W czasie niemieckiej okupacji kontynuował naukę na tajnych kompletach w Cygowie, Poświętnem i Stanisławowie. Był świadkiem zagłady społeczności żydowskiej tych ziem, także licznych działań partyzanckich. W 1946 r. rozpoczął naukę w reaktywowanym Liceum Pedagogicznym (dawne Seminarium Nauczycielskie, w czasie wojny szpital polowy) w Wołominie. W 1948 r. zdał maturę i rozpoczął pracę w zawodzie nauczyciela. W latach 1948-1959 uczył w Szkole Powszechnej w Poświętnem, w latach 1959-1972 był nauczycielem i dyrektorem Szkoły Podstawowej w Krubkach. Ostatnim miejscem jego pracy była Szkoła Podstawowa w Nowych Ręczajach, gdzie uczył i pełnił funkcję dyrektora. W 1986 r. przeszedł na emeryturę, jednak jeszcze przez 13 lat pracował w zawodzie w niepełnym wymiarze godzin. W 1979 r. uzyskał tytuł magistra geografii w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Kielcach (obecnie Uniwersytet Jana Kochanowskiego). Jego pierwsza żona Irena Rudnik zmarła podczas porodu syna Krzysztofa (ur. 1951). W 1952 r. ożenił się Marią Czubaczyńską, z którą ma jeszcze dwóch synów: Macieja (ur. 1953) i Jacka (1956).
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. i stan zdrowia.
[00:01:00] Boh., z zawodu nauczyciel, pracował w zawodzie 51 lat. Przez 11 lat w szkole w Poświętnem. Nauczycielka pani Lechowa straciła męża w Katyniu, obecnie szkoła nosi imię por. Stanisława Lecha. Przez 27 lat boh. był kierownikiem szkoły w Krubkach – różnica między kierownikiem a dyrektorem szkoły. Niedaleko Krubek przebiegała granica zaborów rosyjskiego i austriackiego. Do dworu pani Arkuszewskiej w Krubkach w 1939 r. przyjechał oddział kawalerii – po wiadomości o kapitulacji stolicy ułani, którymi dowodził mjr Dobrzański, pociągnęli w lasy świętokrzyskie i tam oddział mjr Dobrzańskiego „Hubala” prowadził działalność partyzancką.
[00:10:10] Po wojnie majątek rozparcelowano, a pani Arkuszewska wyjechała do Warszawy i pracowała w Ministerstwie Rolnictwa. Parkiem opiekowali się uczniowie szkoły, po jej zamknięciu w budynku mieściła się firma, która zniszczyła budynek. Działania obecnego właściciela pałacu. Gdy boh. przyjechał do Krubek, nie było tam budynku szkoły, lekcje odbywały się w wynajętych izbach. Potem zbudowano szkołę, niedawno zniszczony budynek rozebrano.
[00:17:55] W 1939 r. boh. ukończył czwartą klasę szkoły powszechnej. Naukę w piątej klasie rozpoczęto późną jesienią, jedyną nauczycielką była pani Lechowa. Drewno na opał uczniowie przynosili z domów. Po feriach zimowych kierownikiem szkoły został Bolesław Badaczewski, jego żona Sabina uczyła w szkole.
[00:20:00] Niedługo potem do grona nauczycielskiego dołączyła Maria Cichoradzka, wysiedlona z okolic Bydgoszczy. W czasie przesiedlenia Niemcy zabili jej męża, w Poświętnem zmarła jej matka i syn. Po kilku miesiącach przyszedł do Poświętnego Stefan Kmieciński, brat pani Cichoradzkiej, także nauczyciel. Boh. chodził na tajne komplety i pani Cichoradzka uczyła tam niemieckiego oraz geografii. Boh. studiując geografię w Kielcach pamiętał jej lekcje – poziom nauczania niemieckiego. Opinia o pani Cichoradzkiej, jej losy po wojnie.
[00:29:30] Kierownik szkoły, pan Badaczewski, działał w konspiracji i prowadził tajną podchorążówkę, jednocześnie był nauczycielem tajnych kompletów. Jego działalność konspiracyjna odbijała się na poziomie nauczania polskiego i matematyki. Zajęcia podchorążówki odbywały się w okolicznych lasach. Łaciny i religii uczył ksiądz wikary, który miał skłonności do alkoholu i kobiet. Potem religii uczył ks. Franciszek Gwóźdź, a łaciny pan Andrzej, który przychodził z Laskowizny – jego ubiór i podejście do uczniów. Boh. przypuszcza, że pan Andrzej był lekarzem i działał w konspiracji. Po latach boh. zapytał pana Witowskiego z Laskowizny o nauczyciela łaciny – jego reakcja. [+]
[00:40:02] Po przejściu frontu boh. uczył się w gimnazjum w Wołominie – wspomnienie lekcji łaciny. Pan Badaczewski należał do AK, po przejściu frontu przeniósł się do Raszyna, gdzie podjął pracę w gminie, potem pracował w szkole. Spotkanie po latach.
[00:44:30] Sytuacja przed wojną – rozdrobnienie gospodarstw. Bieda chłopów – jedna para butów na kilkoro dzieci. Ojciec miał 12 hektarów, w latach 30. przeprowadzono komasację gruntów – przeniesienie gospodarstwa, postawienie nowych budynków. Do wsi często przyjeżdżał poborca podatków.
[00:50:10] Ojciec kolegi, Kotowski, miał hektar ziemi i troje dzieci. W czasie wojny sąsiad Teodor Ludwiniak dostał się do niewoli i został robotnikiem przymusowym. Kotowski pojechał za niego do pracy w Niemczech, a Ludwiniak wrócił do domu. Syn Kotowskiego po wyzwoleniu wsi został wcielony do wojska i przeszedł kampanię od Wisły do Berlina. Wyjazd Kotowskich na Ziemie Odzyskane.
[00:53:50] Rola wsi w czasie okupacji – żywność dla miast, handel wymienny – napływ dóbr luksusowych na wieś. Sytuacja po wojnie – wyjazdy sąsiadów na Ziemie Odzyskane. W 1939 r. przesiedlono Niemców mieszkających w okolicy, a na ich miejsce przyszli Polacy z zachodu – zasiedlenie opuszczonej wsi Nadbiel.
[01:01:25] Współczesne wyjazdy ludzi ze wsi do miast. Przed wojną boh. znał dwóch mężczyzn z Cygowa, którzy dojeżdżali do pracy w mieście. Bolek Kot pracował w Rembertowie w zakładach „Pocisk” – jego opowieści o pracy. Inny sąsiad był szewcem w Wołominie. W czasach PRL ludzie ze wsi jeździli do pracy w fabrykach.
[01:05:12] W Cygowie nie mieszkali Żydzi. W Poświętnem były dwie rodziny żydowskie. Szmul miał sklep tekstylny, piekarnię i olejarnię. Wspomnienie wypieków, które można było kupić u Szmula. Lokalizacja domu Żyda Abrama, który miał dwie córki: Chanę i Rozę. Dziewczynki były starsze od boh. i chodziły do tej samej szkoły. Na kilka dni przed wojną obie żydowskie rodziny sprzedały majątki. Pan Pudłowski odkupił majątek od Szmula. Dom Abrama kupił piekarz Rogalski. Żydzi nie zdążyli wyjechać z Poświętnego. 10 września wieś została zbombardowana i spłonęło gospodarstwo odkupione od Szmula oraz dom Abrama.
[01:15:22] Córki Abrama przyjaźniły się z kuzynkami boh. Henią i Jasią Pasik. Zimą 1940 r. pojechano do wujów na Czubajowiznę, gdy wrócono do domu, były tam Roza i Chana. Ojciec zaprowadził dziewczyny na noc do stodoły, ale kazał im odejść. W 1942 r. zlikwidowano getto w Wołominie. Niektórzy pomagali Żydom nie bacząc na konsekwencje. Rozważania na temat postaw Polaków. [+]
[01:23:08] W 1942 r. boh. skończył szkołę powszechną i został uczniem tajnego kompletu gimnazjalnego w Stanisławowie – zamieszkanie na stancji u nauczycieli, państwa Paszkowskich. Po drugiej stronie ulicy była bożnica. Boh. widział kolumnę Żydów prowadzonych z Dobrego – wspomnienie mężczyzny, któremu wypadły szewskie kopyta. Żydów zamknięto w bożnicy – dochodzące stamtąd odgłosy. Następnego dnia zabrano także Żydów stanisławowskich i wszystkich popędzono na stację w Mińsku Mazowieckim. Boh idąc na lekcje widział rzeczy porzucone na rynku.
[01:30:50] Kryzys w PRL – towary na kartki. W Stanisławowie Mieczysław Wilczek założył sklep mięsny, świnie pochodziły z jego hodowli. Wizyty premiera Rakowskiego w Stanisławowie – posada ministra dla Wilczka.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.