Jerzy Pruszyński ps. „Młot” (ur. 1932, Pruszanka) – więzień Jaworzna, w czasie okupacji mieszkaniec Pruszanki. Po wojnie, już w Warszawie, założył z kolegami organizację konspiracyjną „Orlęta Warszawy”. Aresztowany w 1949 roku (miał wtedy 17 lat) został skazany na 10 lat więzienia. Wyrok odbywał w Progresywnym Więzieniu dla Młodocianych w Jaworznie. Zwolniony w 1956 roku na mocy amnestii. W 1968 roku ukończył wieczorowo wydział mechaniczny Politechniki Warszawskiej. Pracował w warszawskiej zajezdni MZK, w Fabryce Obrabiarek Specjalnych na stanowisku technologa, jako nauczyciel matematyki w Technicznych Zakładach Naukowych przy ul. Długiej oraz w Centrali Motoryzacji.
[00:00:07] Przedstawienie rodziców pochodzących z Podlasia.
[00:00:48] Boh. miał 15 lat, gdy przeprowadził się do Warszawy i podjął naukę w szkole przy ul. Czerniakowskiej. Słowa modlitwy, którą mówiono przed rozpoczęciem lekcji – wschodni akcent boh. Zamieszkanie na stancji – opieka nad synem właścicielki mieszkania. Relacje z kolegami w klasie – pytania o partyzantkę na Białostocczyźnie, rozmowy o przeczytanych książkach. Powstanie konspirującej grupy – wstąpienie do organizacji i przybranie pseudonimu „Młot”.
[00:07:00] Członkowie organizacji zajmowali się pisaniem haseł na murach. Zbierano stare żarówki, które napełniano farbą i rzucano nimi w portrety rozwieszane w mieście z okazji świąt państwowych, zrywano czerwone flagi. Boh. przeprowadził się do innego mieszkania w tej samej kamienicy. Znalezienie pistoletu i amunicji w jednej z piwnic na Solcu.
[00:10:45] Pewnego dnia boh. został aresztowany, w mieszkaniu zrobiono rewizję, ale niczego nie znaleziono, ponieważ broń chowano w piwnicy. Przy wsiadaniu do samochodu boh. uderzono w głowę. Bicie w aucie oraz w siedzibie UB przy Cyryla i Metodego. Boh. był najmłodszy w celi aresztu – pomoc po pobiciu. Współwięźniami byli: inżynier-chemik, przedwojenny oficer WP, szef NIK, lotnik, Świadek Jehowy i rolnik – ich rady i zachęta do nauki. [+]
[00:16:30] Rozmowy w celi między szefem NIK a Świadkiem Jehowy. Przesłuchania odbywały się w nocy – bicie więźniów. Spotkanie z prokuratorem. 23 grudnia 1950 r. Rejonowy Sąd Wojskowy skazał boh. na 10 lat więzienia – wyroki dla pozostałych członków organizacji. W więzieniu przy ul. Ratuszowej był oddział dla nieletnich – tu nie bito więźniów. Po wyroku rozpoczęto ponowne śledztwo – pobyt w mokrym karcerze przy minus 10 stopniach, oblanie wodą przez strażników. Stan zdrowia po wypuszczeniu z karceru. [+]
[00:22:40] Podróż więźniów – przypuszczenie, że pociąg jedzie na Syberię. Przyjazd do Szczakowej, droga pieszo do więzienia w Jaworznie – przemówienie naczelnika, warunki bytowe. Boh. usiadł podczas noszenia cegieł, zobaczył to naczelnik Salomon Morel – pobyt w karcerze. Boh. miał wysoki wyrok i nie wychodził do pracy poza więzieniem – praca w kartoflarni.
[00:30:00] W więzieniu powstała szkoła zawodowa i technikum. Boh., który wcześniej pomagał jednemu z oddziałowych w matematyce, zdał egzamin do technikum. Przed Bożym Narodzeniem zrobiono dokładną rewizję w celach. Zmiana strażników na żołnierzy – zachowanie więźniów podczas musztry. Plany wysłania karnej kompanii na wojnę w Korei – powstanie tajnej organizacji, która miała temu przeciwdziałać. Przysięgę, wzorowaną na przysiędze filomatów, zaproponował Jan Andrzejewski. Struktura organizacji. Boh. zajmował się kontrwywiadem – przepływ informacji. [+]
[00:41:45] Do celi przyszedł nowy więzień – oznaki, że jest kapusiem, zachowanie współwięźniów. Po latach dziennikarz Mateusz Wyrwich dotarł do oficera, który miał stworzyć z więźniów kompanię na wojnę w Korei – informacja o tym dostała się na Zachód i planów zaniechano. Boh. podjął naukę w technikum – powody rozwiązania szkoły, gdy był uczniem czwartej klasy.
[00:45:50] W Jaworznie pojawił się nowy więzień, Czesław Maziarz, przedwojenny oficer wywiadu, Sybirak, specjalista od nauczania dorosłych – utworzenie szkoły, do której boh. się zapisał. Nauka i praca w warsztatach mechanicznych. Nauczyciele z Katowic przyjeżdżali w soboty i niedziele. Boh. był uczniem IX klasy i jednocześnie nauczycielem matematyki w klasach IX-XI. Uczniom pozwalano na posiadanie zeszytu i ołówka. W 1956 r. pierwsza grupa więźniów zdała maturę.
[00:51:33] Do 1955 r. boh. pracował w zakładzie mechanicznym. Kierownik zauważył, że boh. kaszle krwią i przyprowadził lekarza – przyjęcie do szpitala więziennego. Skierowanie do pracy nauczyciela matematyki w szkole podstawowej dla więźniów kryminalnych – sposoby zainteresowania ich nauką. Incydent podczas lekcji – za uratowanie jednego z uczniów boh. dostał kiełbasę. [+]
[01:00:15] Do więzienia przyjeżdżała na inspekcje Julia Brystygierowa. Zmiana na stanowisku naczelnika – Morela zastąpił Zdzisław Jędrzejewski. Głód w więzieniu – boh. pierwszy raz najadł się leżąc w szpitalu. Chwilowa poprawa wyżywienia, gdy strażnikami zostali wojskowi. Więźniom pracującym w kopalni płacono i mogli coś kupić, boh. nie dostawał pieniędzy za swoją pracę.
[01:02:34] Tajna organizacja działała do końca istnienia więzienia. Przemówienie po śmierci Stalina – reakcja więźniów. Metody postępowania z więźniami. Pewnego dnia przed wyjściem do pracy czekano na jednego z więźniów – rozmowa ze strażnikiem o rządzie Stanów Zjednoczonych. Zachowanie strażnika zwanego „Krzykliwym Józiem”, po latach boh. spotkał go na imieninach kolegi – obustronna reakcja.
[01:09:15] Po wyjściu z więzienia boh. dostał się do technikum i zdał maturę. Podjęcie pracy na stanowisku ślusarza-elektryka w zajezdni MZK. Boh. miał zaświadczenie, że był nauczycielem w punkcie zamkniętym w Jaworznie i dzięki temu poprawił swój życiorys pomijając bycie więźniem. Dzięki temu został przyjęty na stanowisko technologa do Fabryki Obrabiarek Specjalnych. Boh. podjął studia na Politechnice Warszawskiej – wiadomość od Czesława Maziarza o wolnej posadzie nauczyciela matematyki w Technicznych Zakładach Naukowych przy ul. Długiej – okoliczności podjęcia pracy. Jednego roku zorganizowano dwie nowe klasy, ich uczniowie okazali się byłymi ubekami – spotkanie ze śledczym.
[01:15:15] Boh. nosił z kolegami cegły, jeden z nich brzydko wyraził się o przechodzącej prokurator Wolińskiej – karcer za to, że boh. nie zdradził kolegi. Spotkanie z Julią Brystigerową.
[01:18:02] W Jaworznie było ponad 500 funkcjonariuszy służby więziennej – napięcia między więźniami a strażnikami. Powody zatrudniania więźniów w kopalniach – prawa więźniów-górników, możliwość wypoczynku na skwerku. Okoliczności zastrzelenia jednego z więźniów 15 maja 1955 – bunt w więzieniu, atak na wieżyczkę strażniczą – interwencja KBW. Boh. był w grupie pilnującej porządku w kuchni i piekarni. Uwagi do książki Koźmińskiego o buncie w Jaworznie [Kazimierz Koźniewski „Bunt w więzieniu”] . Decyzja o likwidacji więzienia. Boh. opuścił Jaworzno w 1956 r.
[01:26:32] Wieczorami wyczytywano nazwiska osób zwalnianych następnego dnia. 30 kwietnia 1956 r. wyczytano nazwisko boh., który wziął z magazynu swoje cywilne ubranie – jego stan. 1 maja boh. nie wypuszczono. Sytuacja 6 maja – powrót do pracy i na listę aprowizacyjną. Okoliczności wyjścia z więzienia 11 czerwca – zatrzymanie ciężarówki na drodze do Katowic. Podróż pociągiem do Warszawy i droga do domu – spotkanie z psem, który poznał boh. Spotkanie z rodzicami. [+]
[01:37:04] Boh. zachorował i trafił do szpitala w Brańsku. Po powrocie do Warszawy poszedł do komisariatu przy ul. Wilczej, by się zameldować i został zatrzymany, ponieważ na karcie zwolnienia z Jaworzna była data 7 maja. Przebieg spotkania w więzieniu z funkcjonariuszem Centralnego Zarządu Zakładów Karnych, który niedługo potem zginął w podejrzanym wypadku na polowaniu.
[01:43:45] Boh. należał do tajnej organizacji „Orlęta Warszawy”. Jej członkowie zostali aresztowani po wpadce jednego z kolegów, który ich wydał w czasie przesłuchań. Boh. aresztowano 17 maja 1950 r., zarzucano mu przynależność do organizacji i posiadanie broni, którą znaleziono w skrytce. Recytowanie życiorysu. Sytuacja boh., który został aresztowany jako jeden z ostatnich członków organizacji. Powodem wysokiego wyroku było m.in. pochodzenie z Podlasia, gdzie działało podziemie antykomunistyczne oraz posiadanie broni przez organizację.
[01:50:12] W czasie akcji malowania haseł natknięto się na strażnika pilnującego składu desek, w wyniku strzelaniny strażnik został ranny i po kilku dniach zmarł. W czasie procesu na sali byli członkowie rodzin oskarżonych. Potem sędziemu zarzucano zbyt łagodne wyroki. Boh. znalazł się w więzieniu przy ul. Ratuszowej, gdzie wznowiono śledztwo. Śledczy kazał mu zaśpiewać piosenkę – słowa kolędy „Wśród nocnej ciszy” w wersji antysowieckiej. Pytania o partyzantkę na Białostocczyźnie.
[01:55:38] Po wyjściu z więzienia boh. pracował w MZK. Pewnego dnia, gdy wracał z pracy potrącił go samochód, który odjechał. Pobyt w szpitalu przy ul. Hożej – reakcja ordynatora po wizycie funkcjonariusza w długim płaszczu. Powody powrotu do domu na piechotę.
[01:59:22] Stan psychiczny boh. podczas pobytu w mokrym karcerze. W sąsiedniej celi siedział kolega, który znalazł kawałek szkła i podciął sobie żyły. Kolegę zabrano, a boh. wypuszczono z karceru. Okoliczności oblania wodą przez strażnika.
[02:03:00] Boh. przyjechał do Jaworzna jednym z pierwszych transportów wiosną 1951 r. Wcześniej trzymano tam folksdojczów, Ukraińców. Raz w tygodniu więźniów prowadzono do łaźni, były tam rury z wodą oraz służące do puszczania gazu – okoliczności uszkodzenia rury.
[02:07:00] Kolega ps. „Czarek” mawiał o sobie, że jest jedynym złodziejem, który siedzi za politykę i jedynym politycznym, który potrafi kraść. Kurza ślepota wśród więźniów. W czasie powrotu z pracy przed Bożym Narodzeniem „Czarek” zasymulował atak bólu i boh. został z nim. Kolega miał nóż, którym ściął gałązki świerku, potem zorganizował dwie świeczki i kolorowy papier – choinka w celi. Powody rewizji. [+]
[02:12:25] Metodą skłócania więźniów było podawanie przez radiowęzeł nieprawdziwych informacji o wzorowych więźniach i nagrodach dla nich. Salomon Morel – jego zachowanie w Jaworznie. Przypadki bicia więźniów przez strażników. Powody pierwszego buntu w Jaworznie – jego stłumienie, okoliczności obcięcia więźniowi palców.
[02:17:22] Próby ucieczek z więzienia – boh. zapisał się do chóru. Próby odbywały się w poniemieckim baraku, w części którego nie było podłogi – kopanie tunelu, brak możliwości kontynuowania prac po rozwiązaniu chóru. W jednej z piwnic stały tafle szkła, za nimi kopano tunel, który został odkryty. Jeden z więźniów wyjechał z warsztatu w skrzyni razem z wywożonymi silnikami – okoliczności złapania go na stacji kolejowej. Uciekło dwóch więźniów pracujących w kopalni, ale ich złapano. Boh. po zwolnieniu bał się, że zostanie złapany i wróci do więzienia. [+]
[02:24:10] Obietnice wcześniejszego zwolnienia za współpracę z władzami. Boh. słyszał o więźniach, którzy zdecydowali się na współpracę, ale nikogo takiego nie znał. Jemu współpracy nie proponowano. Ojciec wystąpił z prośbą do prezydenta o wcześniejsze zwolnienie syna – w opinii władz więzienia boh. nie zasługiwał na prezydencką łaskę.
[02:26:00] Tajna organizacja zawiązała się w więzieniu, gdy strażnikami zostali żołnierze. Organizacja nie miała nazwy, ale jej członkowie składali przysięgę. Zadania boh. – akceptacja nowych członków. Znajomość z Czesławem Maziarzem – jego opowieści na temat konspiracji w dawnych czasach. Celem organizacji był zorganizowany opór przeciwko wyjazdowi do Korei. Zmiana zadań po wycofaniu się wojska z projektu wykorzystania więźniów. Postawy więźniów kryminalnych – wykorzystywanie ich do zakłócania prasówek.
[02:32:48] Sytuacja po wyjściu z więzienia – trudności ze znalezieniem pracy. Boh. dostał się na Politechnikę po sfałszowaniu życiorysu. Zachowanie profesora w czasie ustnego egzaminu wstępnego. Przebieg obrony pracy dyplomowej.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..