Jan Gryta (ur. 1927, Studzianki) pochodzi z rodziny wielodzietnej: miał czworo rodzeństwa z pierwszego małżeństwa ojca (Władysław, ur. 1916, Stanisław 1918, Bolesław 1919, Aleksander 1921) i czworo z drugiego (Cecylia 1930, Zofia 1935, Izydor 1937 i Teofila 1940). Ojciec Franciszek Gryta był rolnikiem małorolnym oraz muzykiem, matka Katarzyna z domu Małek wykonywała wraz z dziećmi większość prac w gospodarstwie domowym i na roli. W 1934 roku Jan Gryta rozpoczął naukę w Szkole Podstawowej w Studziankach, którą ukończył w 1940 roku. Po wywiezieniu starszych braci na roboty przymusowe do Rzeszy (po wojnie nie wrócili do Polski, osiedlili się w Australii) Jan z matką prowadził gospodarstwo, jednocześnie działając w szeregach Armii Ludowej (m.in. jako łącznik pomiędzy oddziałami). W 1945 roku rozpoczął naukę w Gimnazjum Ogólnokształcącym w Kraśniku. W 1949 roku dostał się na studia wyższe (prawo administracyjne) na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. W okresie studiów wstąpił do PZPR. Po studiach ukończył roczną Centralną Szkołę Partyjną Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej im. Juliana Marchlewskiego w Łodzi, gdzie zaprzyjaźnił ze Stanisławem Kanią, późniejszym I Sekretarzem KC PZPR. W 1948 roku Jan podjął pracę jako referent handlowy w Centrali Produktów Handlowych w Lublinie. W czasie studiów pracował w Zakładach Graficznych w Lublinie. Następnie został kierownikiem działu stacji benzynowych w woj. lubelskim. Na początku lat 50. objął funkcję zastępcy dyrektora ds. politycznych w Państwowym Ośrodku Maszynowym w Gościeradowie. Jednocześnie został członkiem Egzekutywy Komitetu Powiatowego PZPR w Kraśniku. W roku 1954 został w gościeradowskim POM-ie dyrektorem ds. politycznych, a następnie zastępcą dyrektora
organizował też POM w Stróży k. Kraśnika. W drugiej połowie lat 50. piastował stanowisko dyrektora Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Kraśniku, a do lat 60. kierownika Kraśnickich Zakładów Materiałów Budowlanych. W latach 60. był kierownikiem Zakładów Przemysłu Poligraficznego w Lublinie. W latach 80. przeszedł na emeryturę. W 1947 roku ożenił się z urodzoną w Rzeczycy Ziemiańskiej w 1931 roku Barbarą Köhler. W 1951 roku urodził się im najstarszy syn Waldemar, nauczyciel, jeden z założycieli Wojewódzkiej Rady Towarzystw Regionalnych w Lublinie, obecnie dyrektor Szkoły Podstawowej w Szczecynie. W 1953 roku urodziła się im córka Lidia, mieszkająca w Australii. W 1955 roku urodził się syn Radosław, który ukończył studia artystyczne w Leningradzie, a obecnie jest dziekanem Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Helsinkach. Najmłodszy syn państwa Grytów urodził się w 1967 roku, ukończył studia wyższe, jest elektronikiem, mieszka w Kraśniku. Jan ożenił się ponownie w roku 1975 z urodzoną w 1931 roku w Rzeczycy Ziemiańskiej Janiną Wiesiołek z d. Siewierską. Jan Gryta był również samorządowcem i społecznikiem: przewodniczącym Związków Zawodowych Lubelskich Zakładów Graficznych i Związku Poligraficznego w Lublinie, a w latach 50. radnym Gromadzkiej Rady Narodowej w Gościeradowie. W latach 60. współzakładał Kraśnickie Towarzystwo Regionalne, którego członkiem jest do chwili obecnej. Był członkiem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, do 2021 roku pełnił funkcję Prezesa Koła Miejskiego Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych w Kraśniku. Jest założycielem Chóru Kombatant „Kolorowa Jesień” przy kole ZKRPiBWP w Kraśniku i Klubie Seniora „Złoty Wiek”. Był odznaczany wieloma odznakami i medalami, m.in. Brązowym Krzyżem Zasługi, Srebrnym Krzyżem Zasługi i Złotym Krzyżem Zasługi za działalność na rzecz państwa i obywateli.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1927 r. we wsi Studzianki.
[00:00:23] Przedstawienie rodziców: Katarzyny i Franciszka. Boh. miał czterech starszych przyrodnich braci i czwórkę rodzeństwa z drugiego małżeństwa ojca: trzy siostry i brata.
[00:03:40] W 1947 r. boh. ożenił się z Barbarą Kohler, teść był z pochodzenia Niemcem, nauczycielem – jego postawa wobec Polski, powody zmiany nazwiska na Rzeczycki. Teść urodził się w Jarosławiu, tam ukończył seminarium nauczycielskie i podjął pracę w Rzeczycy Ziemiańskiej. Podczas okupacji współpracował z Armią Ludową. Z powody lewicowej partyzantki Rzeczycę nazywano „Moskwą”. Teść został skierowany przez Niemców do pracy w niemieckiej szkole w Kraśniku Fabrycznym, potem pracował we wsi Dorbozy, gdzie mieszkali niemieccy koloniści, którzy już nie mówili po niemiecku – ich zachowanie wobec władz okupacyjnych. Po wojnie teść pracował w administracji, był sekretarzem gminy w Trzydniku Dużym, potem w Annopolu. [+]
[00:10:14] Żona boh. urodziła się w Rzeczycy, podczas okupacji została wywieziona do Niemiec, skąd uciekła i ukrywała się w Przemyślu. Tam ukończyła szkołę średnią.
[00:11:55] Teść, z pochodzenia Niemiec, był polskim patriotą. W czasie okupacji chronił mieszkańców Rzeczyc, z których wielu należało do partyzantki. Z Rzeczycy pochodził Aleksander Szymański ps. „Ali”, działacz komunistyczny i partyzant. Podczas okupacji boh. był łącznikiem i bywał w Rzeczycy. Podczas okupacji teść uczył dzieci niemieckie w Kraśniku.
[00:15:30] Przedstawienie czwórki dzieci boh. i ich losy – syn Radosław studiował rzeźbę w Leningradzie, ożenił się z Finką i zamieszkał w Helsinkach.
[00:20:15] Boh. ukończył szkołę powszechną w Studziankach w 1940 r. W 1945 r. dzięki pomocy Łapińskiego poszedł do gimnazjum w Kraśniku, które skończył w 1949 r. Boh. studiował prawo na UMSC w Lublinie – skierowanie do rocznej szkoły partyjnej w Łodzi. Kolegą był Stanisław Kania, po latach I Sekretarz KC PZPR. Kania był pełnomocnikiem skupu zboża w powiecie kraśnickim, a boh. jego zastępcą – wyjazd na jedną noc do rodzinnej wioski na Podkarpaciu [Wrocanka].
[00:25:45] Boh. w dzień pracował, a wieczorami studiował na UMCS prawo administracyjne. W 1948 r. podjął pracę jako referent handlowy w Centrali Produktów Naftowych w Lublinie – awans na kierownika działu stacji benzynowych w województwie. Przełożonym był Izydor Hewelt. Praca w Lubelskich Zakładach Graficznych, boh. był przewodniczącym związków zawodowych w zakładzie. Po ukończeniu szkoły partyjnej w Łodzi pracował jako zastępca dyrektora d.s. politycznych w Państwowym Ośrodku Maszynowym w Gościeradowie.
[00:33:28] W pałacu w Gościeradowie w latach 50. mieściło się prewentorium dla dzieci. Stan budynku. Początkowo POM mieścił się w budynkach dworskich, potem biuro przeniesiono do pałacu.
[00:37:04] Jako kierownik wydziału politycznego boh. był zastępcą dyrektora POM, Kąkola, jednocześnie był członkiem Egzekutywy Komitetu Powiatowego PZPR – realna władza, zatwierdzanie dyrektorów partyjnych i bezpartyjnych. Skutki zarzucenia boh. „naleciałości drobnomieszczańskich”. Wykluczenie z partii. Przejawy „lewicowości” boh.
[00:43:10] Współpraca z ludźmi z Annopola – znajomość z Wilkiem, który pracował w PZGS. Współpraca z wnukiem Wojciechem Wilkiem, burmistrzem Kraśnika.
[00:45:32] Kolejne stanowiska pracy – boh. był dyrektorem Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Kraśniku i szefem Kraśnickich Zakładów Materiałów Budowlanych. Praca w kraśnickim oddziale Lubelskich Zakładów Przemysłu Poligraficznego do emerytury.
[00:49:05] Medale i odznaczenia boh. przyznawane na wniosek zakładu pracy. Działalność społeczna – założenie Stowarzyszenia Ziemi Kraśnickiej, rola Wita Szymanka, Sekretarza d.s. Propagandy kraśnickiego Komitetu Powiatowego. Boh. był w zarządzie Stowarzyszenia.
[00:53:35] Po wybuchu wojny starsi bracia zostali zmobilizowani i boh. został z matką na gospodarstwie. Ojciec był muzykiem i nie zajmował się pracą w polu. Relacje w rodzinie, stosunek braci przyrodnich do macochy.
[00:55:44] Pierwsze spotkanie z niemieckim żołnierzem. Boh. został złapany i bał się, że zostanie wywieziony na roboty, ale wybronił go sekretarz gminy. Brat Stanisław trafił na roboty, a Bolesław do niewoli niemieckiej. Bracia mieli ze sobą kontakt na terenie Niemiec i po wojnie wyjechali do Australii. Po latach boh. jeździł do nich w odwiedziny
[01:01:40] Przed wojną ludzie na wsi wspominali carskie czasy i niewielkie podatki. Ojciec i stryj służyli w armii carskiej, stryj ożenił się na terenie obecnej Ukrainy i tam został. W 1914 r. ojciec odwiedził brata, który pytał go barszcz gotowany przez matkę. Front koło Kraśnika w 1914 r.
[01:05:30] Mogiły powstańców w okolicy. Brat Aleksander został wzięty do wojska w 1944 r., po wojnie prowadził gospodarstwo w Studziankach.
[01:08:40] Życie codzienne podczas okupacji – oddawanie kontyngentów ustalonych przez komisje. Zachowanie niemieckich osadników wobec władz okupacyjnych. Po wojnie siostry wyjechały do Łodzi – przeprowadzka rodziców do Aleksandrowa Łódzkiego.
[01:12:00] W 1944 r. w Studziankach było lotnisko, ale Niemcy go nie bombardowali. Gdy front ruszył, lotnisko przeniesiono do Ratoszyna. Boh. pomagał przy ładowaniu bomb i naprawach samolotów. Pas startowy był ułożony z metalowych krat. Samoloty dwupłatowe bombardowały nocami. [+]
[01:17:23] Relacje z czerwonoarmistami – interwencja podczas zabawy, w czasie której piloci napastowali dziewczyny. Przyspieszone dorastanie w czasie wojny.
[01:19:50] Podczas okupacji boh. należał do konspiracji, jego dowódcą był Leon Gnat. Partyzantka ludowa na Lubelszczyźnie. Boh. znał Kaźmiraka ps. „Cień”, którego oddział Gwardii Ludowej działał w okolicy. W sierpniu 1943 r. boh. został zaprzysiężony w Armii Ludowej. Służba wojskowa po wojnie – boh. dosłużył się stopnia plutonowego podchorążego – późniejszy awans na porucznika.
[01:26:32] Boh. nosił meldunki do okolicznych wiosek, utrzymywał kontakt z dowódcą Leonem Plichtą i Henrykiem Kabasą. Powód rezygnacji z noszenia broni. Boh. przeprowadzał oddział radzieckiej partyzantki, który wysadził tory kolejowe koło Szastarki. Realia życia partyzanckiego – żywność i odzież.
[01:32:08] Relacje między oddziałami różnych opcji politycznych – mord dokonany 9 sierpnia 1943 r. koło Borowa na partyzantach Gwardii Ludowej przez oddział NSZ. Boh. znał rodziny osób zabitych pod Borowem.
[01:38:08] Boh. był prezesem kraśnickiego koła Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych, wcześniej należał do ZBOWiD-u. Obecnie w Kraśniku jest pięciu żyjących kombatantów.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.