Sławomir Zawadzki ps. „Lech” (ur. 1928, Poznań), syn oficera rezerwy Stanisława Kazimierza Zawadzkiego, zamordowanego w Katyniu. W 1939 roku, po zmobilizowaniu ojca, trafił pod opiekę mieszkających w Łodzi krewnych. Pod koniec roku razem z nimi wyjechał do Warszawy. Tu chodził do szkoły powszechnej w Alei Szucha. W roku 1941 zamieszkał w internacie RGO przy ul. Czarnieckiego. Po ukończeniu szkoły powszechnej podjął naukę w szkole elektrycznej przy ul. Konopczyńskiego. W czasie Powstania Warszawskiego był strzelcem w plutonie 227 Zgrupowania „Żyrafa”, prowadził m.in. rozpoznanie w kanałach. Po kapitulacji powstania trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd wywieziono go do Stalagu XI A w Altengrabow. Po jakimś czasie został wcielony do Arbeitskomando 274/1 w Gatersleben koło Quedlinburga. Pracował w cukrowni, a później, do kwietnia 1945 roku, przy robotach budowlanych. Pod koniec wojny został ewakuowany do Staßfurtu, gdzie 12 kwietnia 1945 roku pojawiły się pierwsze oddziały amerykańskie. Z obozu w Schönebeck koło Magdeburga został przewieziony przez Amerykanów do Brunszwiku, gdzie służył w kompanii wartowniczej. Ukończył polskie liceum w Quakenbrück, działające przy 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka. W 1947 roku wrócił do kraju ostatnim transportem repatriacyjnym dywizji. Zamieszkał u stryja w Łodzi i ukończył studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Łódzkiej. Był kierownikiem działu Grupy Regulacyjno-Rozruchowej i zastępcą dyrektora ds. technicznych Biura Konstrukcyjno-Techologicznego Zjednoczenia „Elektromontaż”. Obecnie na emeryturze. Odznaczany m.in. Warszawskim Krzyżem Powstańczym, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Partyzanckim, Medalem Wojska, Medalem „ Za Warszawę”, Krzyżem Zasługi dla ZHP z rozetą-mieczami, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
more...
less
[00:00:07] Kontynuacja narracji nt. powstania warszawskiego: pseudonimy boh.
[00:01:20] Wygląd i rozmiary kanałów, sposoby poruszania się w ciemności. Odzież i obuwie do kanałów. [+]
[00:05:30] Nawiązanie kontaktu ze Starówką poprzez kanały. Powody wyboru harcerzy do ich kanałów. Usunięcie zapory zrobionej przez Niemców. Na Żoliborz przeszło kilku oficerów z „Zośki” i „Parasola”, którzy zorganizowali przejścia kanałami. Pułapki zastawiane przez Niemców w kanałach – miny i wrzucanie karbidu. [+]
[00:11:38] Poruszanie się w kanałach – posterunki przy rozgałęzieniach. Por. Włodek i boh. rozpoznawali drogę kanałami w kierunku Powązek. Stan kanału w pobliżu cmentarza, ślady ukrywania się Żydów. Drugie wyjście w towarzystwie sapera por. „Wrony” i kolegi z drużyny „Deresza” [Jędrzej Kowalewski] – czyszczenie kanału w rejonie Powązek. Podczas drogi powrotnej w kanale pojawiły się opary chemiczne, spotkanie z patrolem telefonistów, wyjście z kanału. [+]
[00:25:13] Sytuacja powstańców w sierpniu – ostrzał artylerii niemieckiej, odgłosy pocisków rakietowych zwanych szafami lub krowami. W początkach września było słychać odgłosy walk za Wisłą – ataki katiusz, zajęcie Pragi przez Armię Czerwoną i żołnierzy Berlinga. Nadzieje powstańców.
[00:32:55] Niemieckie natarcie na Marymont, akcje oddziałów kozackich wymierzone w ludność cywilną – skutki zamordowania rodziny rtm. Rzeszotarskiego.
[00:35:57] Zrzucenie oficera radzieckiego z radiostacją – nawiązanie łączności z Rosjanami. Zrzuty z kukuruźników – uzbrojenie i żywność. Dozbrojenie plutonu, segregowanie amunicji zrzucanej razem z żywnością. Desant berlingowców na Kępie Potockiej – żołnierze, którzy przeżyli, trafili do niemieckiej niewoli i siedzieli razem z powstańcami. [+]
[00:43:00] Ostatni atak niemiecki na Żoliborz – użycie moździerza „sewastopolskiego”. Jeden z pocisków uderzył w budynek przy ul. Krasińskiego 20, w którym znajdował się boh. – skutki ataku. [+]
[00:47:50] Wysłanie przez Niemców sióstr zakonnych jako parlamentariuszek – odpowiedź płk „Żywiciela” [wątek przerwany i powtórzony].
[00:50:37] Wysłanie przez Niemców sióstr zakonnych jako parlamentariuszek – odpowiedź płk „Żywiciela”. Zmasowany atak na dzielnicę. Brak broni odpowiedniej do walki z czołgami. Boh. zacięła się broń i dowódca wysłał go do rusznikarni, która mieściła się przy ul. Suzina. Ataki na klasztor sióstr Zmartwychwstanek. Okoliczności śmierci kolegów: Zenka Bolińskiego ps. „Morski” i Jędrzeja Kowalewskiego ps. „Deresz”. [+]
[01:00:20] Po zmroku Niemcy zaprzestali ataków – sytuacja na ul. Krasińskiego. Rozkaz wycofania się – przejście przez piwnice, w których była ludność cywilna. Walki w okolicach kościoła św. Stanisława. Boh. dotarł do ul. Krechowieckiej – droga na Dolny Żoliborz. Powstańcze oddziały spotkały się w budynku spółdzielni „Znicz” – przebieganie do przekopu na ul. Mickiewicza. Incydent z powstańcami z Armii Ludowej. Roboty saperskie w piwnicach. [+]
[01:09:30] Kłopoty z przeniesieniem rusznicy, po rozłożeniu broni na dwie części boh. został z lufą w płonącym budynku „Znicza”. Rozkaz wycofania się do Szklanego Domu – zwłoki kolegi Jacka, który był amunicyjnym boh. Wyjście z ruin na Plac Wilsona – boh. nie wiedział, że idzie do niewoli, rozmowa z kolegą Cześkiem Nowakiem. Rozbrojenie przez Niemców, zrywanie opasek i zdejmowanie części niemieckiego umundurowania. [+]
[01:17:38] Przejście kolumny jeńców na Bielany, potem na Bemowo. W Forcie Bema jeńców zrewidowano – warunki w baraku. Wyjazd ciężarówkami, na których leżały łopaty – obawy o cel podróży. Sytuacja w obozie w Pruszkowie, awanse tuż przed kapitulacją. Wyżywienie w obozie – brak miski i łyżki. Zapakowanie powstańców do wagonów, spotkanie z powstańcami z Mokotowa w Skierniewicach. Warunki w podróży – przejazd przez bombardowany Berlin. Wypuszczenie ludzi z wagonów koło Magdeburga. [+]
[01:29:15] Dotarcie do Stalagu XI A w Altengrabow – warunki w obozie. Kontakt z jeńcami rosyjskimi – kupno łyżki. Ewidencja jeńców, boh. musiał oddać posiadane dokumenty. Wizyta w łaźni i próba odwszenia odzieży. Oznaczenia ubrań obozowych. Spotkanie z jeńcami innych narodowości – kurtka od Serba. [+]
[01:36:13] Boh. trafił z grupą jeńców do Arbeitskomando i wyjechał do Gatersleben koło Quedlinburga – praca w cukrowni, warunki bytowe – spanie na sienniku. Nastroje wśród jeńców, wyżywienie. Strażnicy byli z kompanii wartowniczej z Quedlinburga, komendantem był plutonowy – jego zachowanie w stosunku do jeńców oraz podkomendnych. Pierwszy apel – metoda „leczenia” zastosowana przez komendanta. Wspomnienie obiadu po pracy w polu. [+]
[01:48:30] Praca w cukrowni, możliwość umycia się w ciepłej wodzie. Zadaniem boh. było mycie podłóg przez całą zmianę – dostęp do wszystkich pomieszczeń i cukru. Sposoby wynoszenia cukru z zakładu. Uszycie spodni przez boh.
[01:53:04] Dwaj koledzy z plutonu uciekli. Komendant oskarżył sierż. Pisarskiego o pomoc w ucieczce i zastrzelił go – zmiana komendanta. Wyjazd do łaźni i odwszenia. Warunki bytowe podczas pracy w cukrowni. Kolega dostawał paczki od krewnych, ale nie dzielił się jedzeniem. W Boże Narodzenie do zupy dodano makaron. [+]
[02:02:50] Paczki z Czerwonego Krzyża – żywność i papierosy, które były obozową walutą. Handel wymienny z wachmanami. Koledzy, którzy uciekli, zostali złapani przez wiejskiego policjanta, który zatrudnił ich w swoim gospodarstwie. Potem zabrano ich do Magdeburga, gdzie pracowali przy odgruzowywaniu miasta, pewnego dnia odesłano ich do obozu. Nieudana próba ucieczki, podjęta przez kolegę.
[02:08:40] Mundury dla więźniów przysłane przez Czerwony Krzyż. Spacery zarządzone przez kolejnego komendanta obozu. Boh. pojechał z kolegą i wachmanem do okulisty w Quedlinburgu – zrobienie okularów. Incydent w pociągu. [+]
[02:13:52] Po zakończeniu kampanii cukrowniczej więźniów skierowano do prac budowlanych przy przenoszonej fabryce benzyny – spotkania z Polakami, robotnikami przymusowymi – handel wymienny: chleb za papierosy. Boh. pracował z pół-Żydem (Halbjude), które nie wziął oferowanego papierosa. Pracowali też więźniowie z filii obozu koncentracyjnego konwojowani przez członków Volkssturmu – zabicie więźnia. Przed wyzwoleniem więźniów rozstrzelano.
[02:17:26] Podczas alarmów lotniczych z budowy schodzono w pole – bombardowanie miasteczka Halberstadt przez aliantów. W kwietniu, wobec zbliżania się frontu, prace na budowie zawieszono i jeńców odesłano do obozu. Ewakuacja traktorami z Gatersleben do Staßfurtu – pozycje niemieckich żołnierzy przy drodze. Opóźnienie drogi przez zaaranżowany wypadek, znikanie wachmanów. W Staßfurcie przebywali jeńcy różnych narodowości – wjazd Amerykanów do miasta. Komendant chciał iść do niewoli, ale poradzono mu, by wrócił do domu. [+]
[02:26:52] Dwumiesięczny pobyt w Staßfurcie – byli więźniowie zajęli hotel, trudności z żywnością. Na stacji stał pociąg z cysternami, w których był spirytus – kradzieże alkoholu. Libacje w hotelu. Dwaj koledzy, którzy poszli po spirytus, zostali zastrzeleni przez wartownika. W mieście działała straż obywatelska i jeden z Polaków został zabity – nastroje w hotelu, rewizja przeprowadzona przez Amerykanów.
[02:32:55] Wyjazd do Schönebeck koło Magdeburga, gdzie boh. znalazł się w obozie przejściowym. Pozbycie się wszy dzięki DDT. Skutkiem picia spirytusu metylowego wachmistrz ps. „Cień” stracił wzrok. Inny z kolegów, były więzień obozów koncentracyjnych, zmarł z przepicia.
[02:36:00] W Schönebeck jeden z kolegów okazał się oficerem Armii Ludowej. W grupie byli powstańcy z AL, berlingowcy z desantu na Kępę Potocką i kilku Rosjan, którzy walczyli w szeregach AK. Kolega z AL zorganizował grupę na wyjazd do Polski – komunikat nadany przez niego przez radio po przyjeździe do Warszawy. Tereny koło Magdeburga miały się znaleźć w rosyjskiej strefie okupacyjnej. Sposoby zabierania przez Rosjan swoich obywateli z innych stref okupacyjnych. Ewakuacja boh. przez Amerykanów do Brunszwiku.
[02:40:15] W Brunszwiku był polski ośrodek dla byłych jeńców wojennych. Boh. służył w kompanii wartowniczej, która pilnowała magazynów wojskowych. Robiono też naloty na obozy dipisów, gdzie poszukiwano m.in. bimbru. W rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego zorganizowano apel poległych – salwa honorowa spowodowała interwencję Anglików. Boh. kupił buty i mundur od Amerykanów.
[02:46:00] W jednej z polskich gazet boh. przeczytał ogłoszenie stryja por. Lecha Zawadzkiego – wyjazd do Delmenhorstu koło Bremy. Spotkanie ze stryjem [+]. Lech Zawadzki miał kontakt z wujem, lotnikiem, który w lipcu 1939 r. został wysłany po silniki do Francji. Po wybuchu wojny służył w polskim lotnictwie we Francji i Anglii. Jednostka wuja stacjonowała w Quakenbrück, w okolicy były także rozlokowane inne polskie formacje. Spotkanie rodzinne. Boh. został w jednostce wuja, ale nie płacono mu żołdu. Wspomnienie wyjazdu na urlop do Brukseli.
[02:56:23] Problemy polskich oficerów ze sprowadzeniem rodzin na Zachód – organizacja nielegalnych przejazdów. Boh. poszedł na kurs dla żołnierzy – nauka języka angielskiego. Przyjęcie do polskiego liceum działającego przy dywizji gen. Maczka – postawa dyrektora szkoły Józefa Krukowskiego. Poziom nauczania w szkole. Demobilizacja od 1946 r. – po wyjeździe rodziny do Anglii boh. został przyjęty w szeregi dywizji gen. Maczka i ukończył szkołę.
[03:05:28] Sytuacja po maturze – boh. nie mógł wyjechać z dywizją do Anglii, więc zgłosił się do por. Łopacińskiego, komendanta Domu Opieki nad Żołnierzem. Niektórzy z kolegów służyli w niemieckiej armii. Zajęcia boh.
[03:10:40] Sytuacja Polaków, byłych żołnierzy, jeńców i robotników przymusowych, w Niemczech – spotkanie z gen. Rudnickim. Oficjalna propaganda a wyjazdy do Polski. Jeden z wykładowców licealnych, dr Gawęda, chciał wysłać boh. na studia do Francji. Dwaj koledzy zgłosili się na wyjazd do kraju i boh. do nich dołączył. Transport repatriacyjny konwojowali uzbrojeni Anglicy, którzy byli odpowiedzialni za powrót pociągu, który miał jechać do Szczecina. Postój w lesie po wjechaniu do radzieckiej strefy okupacyjnej. W Szczecinie pociąg został otoczony przez milicję – rozmowa z urzędnikiem PUR, bilet na pociąg osobowy. Przeglądanie bagaży przez celników. Droga do Łodzi – spotkanie ze stryjem. [+]
[03:21:25] Działanie czarnego rynku w Niemczech – popyt na kawę, sposoby jej przemycania. Dorabianie się przedsiębiorczych jednostek. Boh. złożył dokumenty na Politechnikę w Łodzi – przebieg egzaminu ustnego, pytania o ustrój Polski Ludowej.
[03:26:07] Boh. napisał w życiorysie, że brał udział w powstaniu jako ochotnik – wielokrotne pisanie życiorysu. Kolega z powstania, Kazimierz Nowacki, również maturzysta z Quakenbrück, po śmierci Stalina opowiedział o szykanowaniu przez UB i pytaniach o boh. Incydent podczas spotkania z Nowackim w Warszawie. Powody zainteresowania UB kolegą.
[03:34:40] Atmosfera w obozie jenieckim – głównym tematem rozmów było jedzenie. Reprezentantem jeńców w obozie był mąż zaufania, w Arbeitskomando jeden z więźniów był wyznaczony do kontaktów w Niemcami, był także tłumacz – ich konszachty z Niemcami. Polski policjant w obozie. Pracując na budowie boh. miał kontakt z jeńcami belgijskimi.
[03:41:15] Skutki zdobycia olejarni na Marymoncie. W początkowej fazie powstania w internacie przy ul. Czarnieckiego gotowano obiady dla powstańców – przekazanie worka mąki i cukru, smażenie racuchów przez panią Kamę.
[03:43:45] Prowokacja podczas przesłuchania Kazika Nowackiego przez ubeka. Kolega z drużyny Jurek Szletyński pochodził z rodziny związanej z harcerstwem. Po powrocie do Polski założył w szkole tajną organizację, po aresztowaniu został skazany na pracę w kopalni.
[03:46:10] Rola piosenek podczas powstania – piosenka do wiersza Krzysztofa Kamila Baczyńskiego „Bądź gotów”. Okoliczności słuchania „Marsza tureckiego” odgwizdanego przez Jurka Sułkowskiego.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.