Zawadzki Sławomir cz. 2
Sławomir Zawadzki ps. „Lech” (ur. 1928, Poznań), syn oficera rezerwy Stanisława Kazimierza Zawadzkiego, zamordowanego w Katyniu. W 1939 roku, po zmobilizowaniu ojca, trafił pod opiekę mieszkających w Łodzi krewnych. Pod koniec roku razem z nimi wyjechał do Warszawy. Tu chodził do szkoły powszechnej w Alei Szucha. W roku 1941 zamieszkał w internacie RGO przy ul. Czarnieckiego. Po ukończeniu szkoły powszechnej podjął naukę w szkole elektrycznej przy ul. Konopczyńskiego. W czasie Powstania Warszawskiego był strzelcem w plutonie 227 Zgrupowania „Żyrafa”, prowadził m.in. rozpoznanie w kanałach. Po kapitulacji powstania trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd wywieziono go do Stalagu XI A w Altengrabow. Po jakimś czasie został wcielony do Arbeitskomando 274/1 w Gatersleben koło Quedlinburga. Pracował w cukrowni, a później, do kwietnia 1945 roku, przy robotach budowlanych. Pod koniec wojny został ewakuowany do Staßfurtu, gdzie 12 kwietnia 1945 roku pojawiły się pierwsze oddziały amerykańskie. Z obozu w Schönebeck koło Magdeburga został przewieziony przez Amerykanów do Brunszwiku, gdzie służył w kompanii wartowniczej. Ukończył polskie liceum w Quakenbrück, działające przy 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka. W 1947 roku wrócił do kraju ostatnim transportem repatriacyjnym dywizji. Zamieszkał u stryja w Łodzi i ukończył studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Łódzkiej. Był kierownikiem działu Grupy Regulacyjno-Rozruchowej i zastępcą dyrektora ds. technicznych Biura Konstrukcyjno-Techologicznego Zjednoczenia „Elektromontaż”. Obecnie na emeryturze. Odznaczany m.in. Warszawskim Krzyżem Powstańczym, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Partyzanckim, Medalem Wojska, Medalem „ Za Warszawę”, Krzyżem Zasługi dla ZHP z rozetą-mieczami, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
more...
less
[00:00:07] Kontynuacja narracji nt. powstania warszawskiego: pseudonimy boh.
[00:01:20] Wygląd i rozmiary kanałów, sposoby poruszania się w ciemności. Odzież i obuwie do kanałów. [+]
[00:05:30] Nawiązanie kontaktu ze Starówką poprzez kanały. Powody wyboru harcerzy do ich kanałów. Usunięcie zapory zrobionej przez Niemców. Na Żoliborz przeszło kilku oficerów z „Zośki” i „Parasola”, którzy zorganizowali przejścia kanałami. Pułapki zastawiane przez Niemców w kanałach – miny i wrzucanie karbidu. [+]
[00:11:38] Poruszanie się w kanałach – posterunki przy rozgałęzieniach. Por. Włodek i boh. rozpoznawali drogę kanałami w kierunku Powązek. Stan kanału w pobliżu cmentarza, ślady ukrywania się Żydów. Drugie wyjście w towarzystwie sapera por. „Wrony” i kolegi z drużyny „Deresza” [Jędrzej Kowalewski] – czyszczenie kanału w rejonie Powązek. Podczas drogi powrotnej w kanale pojawiły się opary chemiczne, spotkanie z patrolem telefonistów, wyjście z kanału. [+]
[00:25:13] Sytuacja powstańców w sierpniu – ostrzał artylerii niemieckiej, odgłosy pocisków rakietowych zwanych szafami lub krowami. W początkach września było słychać odgłosy walk za Wisłą – ataki katiusz, zajęcie Pragi przez Armię Czerwoną i żołnierzy Berlinga. Nadzieje powstańców.
[00:32:55] Niemieckie natarcie na Marymont, akcje oddziałów kozackich wymierzone w ludność cywilną – skutki zamordowania rodziny rtm. Rzeszotarskiego.
[00:35:57] Zrzucenie oficera radzieckiego z radiostacją – nawiązanie łączności z Rosjanami. Zrzuty z kukuruźników – uzbrojenie i żywność. Dozbrojenie plutonu, segregowanie amunicji zrzucanej razem z żywnością. Desant berlingowców na Kępie Potockiej – żołnierze, którzy przeżyli, trafili do niemieckiej niewoli i siedzieli razem z powstańcami. [+]
[00:43:00] Ostatni atak niemiecki na Żoliborz – użycie moździerza „sewastopolskiego”. Jeden z pocisków uderzył w budynek przy ul. Krasińskiego 20, w którym znajdował się boh. – skutki ataku. [+]
[00:47:50] Wysłanie przez Niemców sióstr zakonnych jako parlamentariuszek – odpowiedź płk „Żywiciela” [wątek przerwany i powtórzony].
[00:50:37] Wysłanie przez Niemców sióstr zakonnych jako parlamentariuszek – odpowiedź płk „Żywiciela”. Zmasowany atak na dzielnicę. Brak broni odpowiedniej do walki z czołgami. Boh. zacięła się broń i dowódca wysłał go do rusznikarni, która mieściła się przy ul. Suzina. Ataki na klasztor sióstr Zmartwychwstanek. Okoliczności śmierci kolegów: Zenka Bolińskiego ps. „Morski” i Jędrzeja Kowalewskiego ps. „Deresz”. [+]
[01:00:20] Po zmroku Niemcy zaprzestali ataków – sytuacja na ul. Krasińskiego. Rozkaz wycofania się – przejście przez piwnice, w których była ludność cywilna. Walki w okolicach kościoła św. Stanisława. Boh. dotarł do ul. Krechowieckiej – droga na Dolny Żoliborz. Powstańcze oddziały spotkały się w budynku spółdzielni „Znicz” – przebieganie do przekopu na ul. Mickiewicza. Incydent z powstańcami z Armii Ludowej. Roboty saperskie w piwnicach. [+]
[01:09:30] Kłopoty z przeniesieniem rusznicy, po rozłożeniu broni na dwie części boh. został z lufą w płonącym budynku „Znicza”. Rozkaz wycofania się do Szklanego Domu – zwłoki kolegi Jacka, który był amunicyjnym boh. Wyjście z ruin na Plac Wilsona – boh. nie wiedział, że idzie do niewoli, rozmowa z kolegą Cześkiem Nowakiem. Rozbrojenie przez Niemców, zrywanie opasek i zdejmowanie części niemieckiego umundurowania. [+]
[01:17:38] Przejście kolumny jeńców na Bielany, potem na Bemowo. W Forcie Bema jeńców zrewidowano – warunki w baraku. Wyjazd ciężarówkami, na których leżały łopaty – obawy o cel podróży. Sytuacja w obozie w Pruszkowie, awanse tuż przed kapitulacją. Wyżywienie w obozie – brak miski i łyżki. Zapakowanie powstańców do wagonów, spotkanie z powstańcami z Mokotowa w Skierniewicach. Warunki w podróży – przejazd przez bombardowany Berlin. Wypuszczenie ludzi z wagonów koło Magdeburga. [+]
[01:29:15] Dotarcie do Stalagu XI A w Altengrabow – warunki w obozie. Kontakt z jeńcami rosyjskimi – kupno łyżki. Ewidencja jeńców, boh. musiał oddać posiadane dokumenty. Wizyta w łaźni i próba odwszenia odzieży. Oznaczenia ubrań obozowych. Spotkanie z jeńcami innych narodowości – kurtka od Serba. [+]
[01:36:13] Boh. trafił z grupą jeńców do Arbeitskomando i wyjechał do Gatersleben koło Quedlinburga – praca w cukrowni, warunki bytowe – spanie na sienniku. Nastroje wśród jeńców, wyżywienie. Strażnicy byli z kompanii wartowniczej z Quedlinburga, komendantem był plutonowy – jego zachowanie w stosunku do jeńców oraz podkomendnych. Pierwszy apel – metoda „leczenia” zastosowana przez komendanta. Wspomnienie obiadu po pracy w polu. [+]
[01:48:30] Praca w cukrowni, możliwość umycia się w ciepłej wodzie. Zadaniem boh. było mycie podłóg przez całą zmianę – dostęp do wszystkich pomieszczeń i cukru. Sposoby wynoszenia cukru z zakładu. Uszycie spodni przez boh.
[01:53:04] Dwaj koledzy z plutonu uciekli. Komendant oskarżył sierż. Pisarskiego o pomoc w ucieczce i zastrzelił go – zmiana komendanta. Wyjazd do łaźni i odwszenia. Warunki bytowe podczas pracy w cukrowni. Kolega dostawał paczki od krewnych, ale nie dzielił się jedzeniem. W Boże Narodzenie do zupy dodano makaron. [+]
[02:02:50] Paczki z Czerwonego Krzyża – żywność i papierosy, które były obozową walutą. Handel wymienny z wachmanami. Koledzy, którzy uciekli, zostali złapani przez wiejskiego policjanta, który zatrudnił ich w swoim gospodarstwie. Potem zabrano ich do Magdeburga, gdzie pracowali przy odgruzowywaniu miasta, pewnego dnia odesłano ich do obozu. Nieudana próba ucieczki, podjęta przez kolegę.
[02:08:40] Mundury dla więźniów przysłane przez Czerwony Krzyż. Spacery zarządzone przez kolejnego komendanta obozu. Boh. pojechał z kolegą i wachmanem do okulisty w Quedlinburgu – zrobienie okularów. Incydent w pociągu. [+]
[02:13:52] Po zakończeniu kampanii cukrowniczej więźniów skierowano do prac budowlanych przy przenoszonej fabryce benzyny – spotkania z Polakami, robotnikami przymusowymi – handel wymienny: chleb za papierosy. Boh. pracował z pół-Żydem (Halbjude), które nie wziął oferowanego papierosa. Pracowali też więźniowie z filii obozu koncentracyjnego konwojowani przez członków Volkssturmu – zabicie więźnia. Przed wyzwoleniem więźniów rozstrzelano.
[02:17:26] Podczas alarmów lotniczych z budowy schodzono w pole – bombardowanie miasteczka Halberstadt przez aliantów. W kwietniu, wobec zbliżania się frontu, prace na budowie zawieszono i jeńców odesłano do obozu. Ewakuacja traktorami z Gatersleben do Staßfurtu – pozycje niemieckich żołnierzy przy drodze. Opóźnienie drogi przez zaaranżowany wypadek, znikanie wachmanów. W Staßfurcie przebywali jeńcy różnych narodowości – wjazd Amerykanów do miasta. Komendant chciał iść do niewoli, ale poradzono mu, by wrócił do domu. [+]
[02:26:52] Dwumiesięczny pobyt w Staßfurcie – byli więźniowie zajęli hotel, trudności z żywnością. Na stacji stał pociąg z cysternami, w których był spirytus – kradzieże alkoholu. Libacje w hotelu. Dwaj koledzy, którzy poszli po spirytus, zostali zastrzeleni przez wartownika. W mieście działała straż obywatelska i jeden z Polaków został zabity – nastroje w hotelu, rewizja przeprowadzona przez Amerykanów.
[02:32:55] Wyjazd do Schönebeck koło Magdeburga, gdzie boh. znalazł się w obozie przejściowym. Pozbycie się wszy dzięki DDT. Skutkiem picia spirytusu metylowego wachmistrz ps. „Cień” stracił wzrok. Inny z kolegów, były więzień obozów koncentracyjnych, zmarł z przepicia.
[02:36:00] W Schönebeck jeden z kolegów okazał się oficerem Armii Ludowej. W grupie byli powstańcy z AL, berlingowcy z desantu na Kępę Potocką i kilku Rosjan, którzy walczyli w szeregach AK. Kolega z AL zorganizował grupę na wyjazd do Polski – komunikat nadany przez niego przez radio po przyjeździe do Warszawy. Tereny koło Magdeburga miały się znaleźć w rosyjskiej strefie okupacyjnej. Sposoby zabierania przez Rosjan swoich obywateli z innych stref okupacyjnych. Ewakuacja boh. przez Amerykanów do Brunszwiku.
[02:40:15] W Brunszwiku był polski ośrodek dla byłych jeńców wojennych. Boh. służył w kompanii wartowniczej, która pilnowała magazynów wojskowych. Robiono też naloty na obozy dipisów, gdzie poszukiwano m.in. bimbru. W rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego zorganizowano apel poległych – salwa honorowa spowodowała interwencję Anglików. Boh. kupił buty i mundur od Amerykanów.
[02:46:00] W jednej z polskich gazet boh. przeczytał ogłoszenie stryja por. Lecha Zawadzkiego – wyjazd do Delmenhorstu koło Bremy. Spotkanie ze stryjem [+]. Lech Zawadzki miał kontakt z wujem, lotnikiem, który w lipcu 1939 r. został wysłany po silniki do Francji. Po wybuchu wojny służył w polskim lotnictwie we Francji i Anglii. Jednostka wuja stacjonowała w Quakenbrück, w okolicy były także rozlokowane inne polskie formacje. Spotkanie rodzinne. Boh. został w jednostce wuja, ale nie płacono mu żołdu. Wspomnienie wyjazdu na urlop do Brukseli.
[02:56:23] Problemy polskich oficerów ze sprowadzeniem rodzin na Zachód – organizacja nielegalnych przejazdów. Boh. poszedł na kurs dla żołnierzy – nauka języka angielskiego. Przyjęcie do polskiego liceum działającego przy dywizji gen. Maczka – postawa dyrektora szkoły Józefa Krukowskiego. Poziom nauczania w szkole. Demobilizacja od 1946 r. – po wyjeździe rodziny do Anglii boh. został przyjęty w szeregi dywizji gen. Maczka i ukończył szkołę.
[03:05:28] Sytuacja po maturze – boh. nie mógł wyjechać z dywizją do Anglii, więc zgłosił się do por. Łopacińskiego, komendanta Domu Opieki nad Żołnierzem. Niektórzy z kolegów służyli w niemieckiej armii. Zajęcia boh.
[03:10:40] Sytuacja Polaków, byłych żołnierzy, jeńców i robotników przymusowych, w Niemczech – spotkanie z gen. Rudnickim. Oficjalna propaganda a wyjazdy do Polski. Jeden z wykładowców licealnych, dr Gawęda, chciał wysłać boh. na studia do Francji. Dwaj koledzy zgłosili się na wyjazd do kraju i boh. do nich dołączył. Transport repatriacyjny konwojowali uzbrojeni Anglicy, którzy byli odpowiedzialni za powrót pociągu, który miał jechać do Szczecina. Postój w lesie po wjechaniu do radzieckiej strefy okupacyjnej. W Szczecinie pociąg został otoczony przez milicję – rozmowa z urzędnikiem PUR, bilet na pociąg osobowy. Przeglądanie bagaży przez celników. Droga do Łodzi – spotkanie ze stryjem. [+]
[03:21:25] Działanie czarnego rynku w Niemczech – popyt na kawę, sposoby jej przemycania. Dorabianie się przedsiębiorczych jednostek. Boh. złożył dokumenty na Politechnikę w Łodzi – przebieg egzaminu ustnego, pytania o ustrój Polski Ludowej.
[03:26:07] Boh. napisał w życiorysie, że brał udział w powstaniu jako ochotnik – wielokrotne pisanie życiorysu. Kolega z powstania, Kazimierz Nowacki, również maturzysta z Quakenbrück, po śmierci Stalina opowiedział o szykanowaniu przez UB i pytaniach o boh. Incydent podczas spotkania z Nowackim w Warszawie. Powody zainteresowania UB kolegą.
[03:34:40] Atmosfera w obozie jenieckim – głównym tematem rozmów było jedzenie. Reprezentantem jeńców w obozie był mąż zaufania, w Arbeitskomando jeden z więźniów był wyznaczony do kontaktów w Niemcami, był także tłumacz – ich konszachty z Niemcami. Polski policjant w obozie. Pracując na budowie boh. miał kontakt z jeńcami belgijskimi.
[03:41:15] Skutki zdobycia olejarni na Marymoncie. W początkowej fazie powstania w internacie przy ul. Czarnieckiego gotowano obiady dla powstańców – przekazanie worka mąki i cukru, smażenie racuchów przez panią Kamę.
[03:43:45] Prowokacja podczas przesłuchania Kazika Nowackiego przez ubeka. Kolega z drużyny Jurek Szletyński pochodził z rodziny związanej z harcerstwem. Po powrocie do Polski założył w szkole tajną organizację, po aresztowaniu został skazany na pracę w kopalni.
[03:46:10] Rola piosenek podczas powstania – piosenka do wiersza Krzysztofa Kamila Baczyńskiego „Bądź gotów”. Okoliczności słuchania „Marsza tureckiego” odgwizdanego przez Jurka Sułkowskiego.
more...
less