Bogusław Kamola (ur. 1930, Warszawa) walczył w powstaniu warszawskim w Zgrupowaniu Żyrafa na Żoliborzu – był dowódcą granatnika oraz „szczurem kanałowym”. Po kapitulacji znalazł się w Stalagu Altengrabow XIA, skąd został wywieziony do pracy w fabryce w Magdeburgu. Gdy zbliżał się front, razem z kilkoma kolegami uciekł. Do Polski wrócił w sierpniu 1946 roku. Ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim oraz wydział handlowy Szkoły Głównej Planowania i Statystyki. Pracował w Centrali Handlu Zagranicznego Metal-Export, przez wiele lat na placówkach zagranicznych.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1930 r. w Warszawie.
[00:00:16] Ojciec był zawodowym podoficerem WP, do 1937 r. rodzina mieszkała w Warszawie, potem ojca przeniesiono do Trauguttowa koło Brześcia nad Bugiem. W Warszawie mieszkano w koszarach przy ul. Gdańskiej, potem ojciec kupił dom w Młocinach i boh. chodził do szkoły powszechnej w Łomiankach – wspomnienie munduru „Wilczka”. Mieszkając w Trauguttowie boh. chodził do wiejskiej szkoły w Gierszonach.
[00:03:40] 1 września 1939 r. boh. wracając ze szkoły zobaczył strzelającą artylerię – wiadomość o wybuchu wojny. Oddziały stacjonujące w Trauguttowie wyjechały na wschód, w koszarach zostały tylko służby wartownicze, a w osiedlu rodziny wojskowych. Wkroczenie Niemców do Trauguttowa. Matka i boh. zakopali w lesie szablę ojca. W okolicznych lasach były baraki, w których leżały rzeczy poborowych – kradzieże dokonywane przez miejscową ludność.
[00:08:00] Obserwacja wkraczających wojsk radzieckich – postrzelenie psa przez czerwonoarmistę. Wejście żołnierzy do mieszkania – reakcja żołnierza na widok żelazka. Incydent z wartownikiem i dzwonkiem przy drzwiach. Ojciec walczył na Polesiu, dostał się do sowieckiej niewoli, ale zdołał uciec i wrócił do domu [+]. Zaopatrzenie w czasie okupacji – zakupy w piekarni w Brześciu.
[00:13:00] Rodzina musiała opuścić mieszkania w Trauguttowie – wyjazd do Brześcia, rzeczy zabrane przez matkę. NKWD aresztowało polskich żołnierzy – poczucie zagrożenia, okoliczności ocalenia ojca. Sprzedaż zegarka przez matkę. Rodzina wyjechała do Hajnówki, gdzie mieszkał stryj pracujący w tartaku – decyzja o powrocie do Warszawy. [+]
[00:20:00] Organizowanie przejścia do Generalnej Guberni przez „zieloną granicę” – pomoc białoruskiego chłopa. Trudna droga ze stacji kolejowej w Małkini w umówione miejsce – przejście przez zamarznięty Bug. Na stacji kolejowej niemiecki żandarm uznał starszego brata boh. za Żyda – sprawdzanie, czy nie jest obrzezany. Zranienie brata podczas podawania go przez okno do wagonu. [+]
[00:27:22] Po przyjeździe do Warszawy zamieszkano u znajomych przy ul. Złotej, potem przy ul. Kolektorskiej koło szkoły. Ojciec działał w ZWZ, potem w AK. Jako rusznikarz zajmował się uzbrojeniem i w domu było dużo broni. Praca ojca podczas okupacji – warunki w domu.
[00:30:58] Boh. i brat należeli do Zawiszaków, po ukończeniu VII klasy uczyli się na tajnych kompletach. Niedaleko domu znajdowała się olejarnia, przed wojną jej administratorem był spolszczony Niemiec, który utrzymał posadę podczas okupacji. W jego mieszkaniu odbywały się lekcje tajnego nauczania.
[00:34:05] W 1944 r. boh. trafił z Zawiszaków do Bojowych Szkół Szarych Szeregów. Rozważania na temat żołnierzy-nastolatków. Boh. brał udział w trzydniowej koncentracji w Lasach Chojnowskich – szkolenie wojskowe. Wychodząc z lasu boh. i kilku kolegów natknęli się na niemiecki samochód z karabinem maszynowym – reakcja Niemców.
[00:40:10] Boh., ps. „Hipek”, należał do harcerskiego plutonu Szarych Szeregów 227 w Zgrupowaniu Żyrafa. Pochodzenie pseudonimu.
[00:43:05] Przed wybuchem powstania punktem koncentracyjnym drużyny był dom przy ul. Potockiej, niedaleko niemieckich koszar. Po odwołaniu koncentracji boh. wrócił do domu – mieszkanie znajdowało się koło szkoły zajętej przez Niemców, co miało znaczenie po wybuchu powstania.
[00:44:35] Po powrocie „Żywiciela” z Puszczy Kampinoskiej na Żoliborz boh. dowiedział się, gdzie jest jego pluton i postanowił do niego dołączyć, nic nie mówiąc starszemu bratu i matce. Boh. wykopał pistolet, zabrał amunicję i wyszedł z domu – droga do oddziału.
[00:48:00] Boh. należał do drużyny 400 w plutonie 227 – skład plutonu i jego zadania. Drużyna boh. została przydzielona do utrzymywania łączności w kanałach. Boh. brał udział w przenoszeniu meldunków i przeprowadzaniu ludzi. Pokonywanie trasy Żoliborz-Starówka-Wola, udrażnianie kanałów zasypywanych przez Niemców.
[00:55:15] Najlepszy strój do kanałów. Pułapki zastawiane przez Niemców. W kanałach koło getta mieszkali Żydzi ukrywający się od czasu powstania. Zwłoki Żydów w kanałach i znalezienie zwłok oraz broni niemieckiego żołnierza. Specyfika warty w kanałach – hasła na dany dzień. [+]
[01:00:35] Boh. wraz z kilkoma kolegami brał udział w próbie zburzenia tamy wymurowanej przez Niemców w kanale na Woli – powód alarmu, wycofanie się na Żoliborz. Potem okazało się, że „tama”, której nie zdołano naruszyć, była końcem kanału. Skutki przebywania po wiele godzin w kanałach, rola włazów. [+]
[01:07:15] Po wyjściu z kanałów myto się i przebierano w czystą odzież. Różnice między wejściem do kanału w dzień i w nocy. Boh. po wyjściu z kanału dostał rozkaz wyjścia na barykadę przy ul. Krasińskiego 20. Umowa z kolegą Jerzym Zawadowskim ps. „Tytus” – odnalezienie śpiącego boh. – wymierzona kara. [+]
[01:12:53] Podczas powstania boh. był w łaźni i u fryzjera. Wyprawa na Marymont do pilnowanego przez Ukraińców magazynu bielizny wojskowej. Wśród zabranej odzieży był mundur Hitlerjugend. Przebrany boh. wziął udział w akcji propagandowej grając złapanego Niemca – zagrożenie linczem. Dowódca plutonu ps. „Antek” wysłał boh. i dwóch kolegów na Marymont po żywność – złapanie i uwięzienie przez powstańców.
[01:18:37] Wspomnienie pierwszego wejścia do kanału – droga na Stare Miasto. Dolegliwości osób schodzących do kanałów.
[01:21:20] Do grupy „kanałowej” należeli przedwojenni pracownicy wodociągów i kanalizacji – plany kanałów, liczenie włazów. Syfon w kanale w Alejach Jerozolimskich. Podczas jednej z rocznic wybuchu powstania niemiecka ekipa telewizyjna kręciła film i boh. miał okazję ponownego wejścia do kanałów. W czasie innego nagrania w kanałach przy ul. Karowej boh. poprosił o możliwość wejścia do „swojego” kanału na Żoliborzu przy ul. Krasińskiego – jego reakcja.
[01:28:57] Żydzi spotkani w kanałach pod gettem zostali przeprowadzeni na Żoliborz. Boh. nie zna ich dalszych losów. Żydzi mieli konserwy, pili wodę deszczową. [+]
[01:31:32] Oddział nazywano „szczurami kanałowymi”. Poza służbą w kanałach boh. był celowniczym w trzyosobowej obsłudze granatnika z radzieckich zrzutów – trudność przenoszenia ciężkiej broni. Z granatników strzelano do niemieckiej baterii oddalonej o kilkaset metrów – rozbicie kuchni polowej. Oddział kwaterował w budynku przy ul. Krasińskiego 20 – skutki niemieckich ostrzałów. Rola granatników w walce z Niemcami. Zasady strzelania na małe odległości – zaniesienie zepsutego granatnika do rusznikarni przy ul. Suzina. Wycofując się z Krasińskiego boh. zabrał granatnik – nadzieja desantu przez Wisłę, skutki skoku z granatnikiem na plecach. Boh. przyniósł broń do Szklanego Domu i tu okazało się, że nie ma amunicji. Ostatnia broń i ostatnia broniona pozycja. Rozkaz zawieszenia broni.
[01:45:45] Boh. znajdował się w bramie budynku koło barykady, wczesnym rankiem usłyszał nadlatujący pocisk, który upadł koło figury Matki Boskiej i nie eksplodował. Wspomnienie radzieckiego ostrzału po kapitulacji Żoliborza – pocisk upadł między powstańcami i nie wybuchł.
[01:48:20] Okoliczności podjęcia decyzji o kapitulacji Żoliborza. Składanie broni i zdejmowanie niemieckich mundurów. Boh. trafił do niemieckiej niewoli i został wywieziony do obozu przejściowego w Pruszkowie. Problem z naczyniami do zupy, którą przywiozła kuchnia polowa Czerwonego Krzyża – rozebranie pieca kaflowego i użycie kafli jako talerzy.
[01:52:30] Załadowanie jeńców do wagonów – jedzenie na drogę. Warunki w podróży. Po dwóch dniach jeńców wypuszczono w polu – przyjazd do Stalagu w Altengrabow, spisanie jeńców i zrobienie zdjęć. W obozie przebywali jeńcy innych narodowości, którzy dostawali paczki z Czerwonego Krzyża – przerzucanie jedzenia przez druty.
[01:55:00] Najmłodszych powstańców przeniesiono do obozowego lazaretu i w tej grupie znalazł się boh. W lazarecie był włoski ksiądz, który udzielał ostatniego namaszczenia i boh. został jego ministrantem – jedzenie przenoszone pod komżą. [+]
[01:58:30] Papierosy jako obozowa waluta. Przeniesienie z lazaretu do pracy w fabryce w Magdeburgu – głód w obozie. Boh. zgłosił się do pracy przy obrabiarce i został pobity przez majstra, gdy okazało się, że nie potrafi jej obsługiwać. Z powodu zbliżającego się frontu więźniów ewakuowano do Rheinhausen – odgruzowywanie miast po alianckich nalotach dywanowych. Wspomnienie rozbitego wagonu z miodem.
[02:03:06] Sytuacja na frontach – amerykańska ofensywa. Boh. znalazł się w kolumnie więźniów wycofywanych znad Renu. Razem z nim szli powstańcy z Armii Ludowej, zaradni życiowo mieszkańcy Marymontu. Koledzy znaleźli amerykańską ulotkę z opisem sytuacji na froncie – okoliczności ucieczki. Pomoc napotkanej robotnicy przymusowej – Wielkanoc w obórce. Spotkanie z kompanią Niemców – zachowanie dowódcy oddziału, niedługo potem boh. widział jego zwłoki w okopach koło pobliskiego miasteczka. Spotkanie z Amerykanami. [+]
[02:14:40] Uciekinierzy weszli do domu, umyli się i przebrali w czystą odzież. Zawartość amerykańskiej puszki – wspomnienie smaku ananasów. Spotkanie z Polakiem, robotnikiem przymusowym, który ukrył boh. i jego kolegów w gospodarstwie. Pobyt w obozach dla dipisów.
[02:20:18] Rodzina w Polsce poszukiwała boh. przez Czerwony Krzyż. Do obozu przyjechał oficer łącznikowy 1 Dywizji Pancernej, który szukał polskiej młodzieży – nauka w polskim gimnazjum utworzonym przy Dywizji w Lippstadt. W obozie dla dipisów boh. mieszkał z Polakami, którzy chodzili na szaber. Pewnego dnia boh. został poproszony o dokonanie wymiany zegarka na spirytus – skutki degustacji.
[02:25:00] Amerykanie tworzyli korpus do okupacji Japonii i boh. się do niego zgłosił – wiadomość od rodziny w Polsce. Boh. wrócił do Warszawy i zamieszkał z rodziną na Żoliborzu – warunki mieszkaniowe. Ojciec prowadził warsztat mechaniczny. Boh. w 1949 r. zdał maturę i chciał studiować na SGH, które w tym czasie zmieniło nazwę na SGPiS. Skutki pójścia na egzamin w angielskim mundurze. Spotkanie na Uniwersytecie Warszawskim z kolegą powstańcem, który w nowej rzeczywistości został działaczem młodzieżowym. Dzięki jego pomocy zaliczono boh. egzamin z SGPiS na wydziale prawa – rozpoczęcie studiów prawniczych.
[02:30:38] W gimnazjum im. Poniatowskiego boh. został stypendystą Wydawnictwa „Czytelnik” dla byłych powstańców – kontynuacja stypendium w czasie studiów. Dzięki temu i pracy ojca boh. nie musiał pracować. Ojciec naprawiał broń ubekom i miał znajomości w tym środowisku. Życie studenckie – kary za żucie gumy i chodzenie w szpilkach. Boh. należał do klubu motocyklowego, pewnego dnia przyjechał na wykłady „Jawą” – skutki żartu, podejrzenie o szpiegostwo.
[02:35:04] Koledzy ze studiów prawniczych – wielu z nich służyło potem systemowi. Ubecy chodzili na wykłady z bronią. Po zakończeniu studiów boh. dostał nakaz pracy do Ministerstwa Spraw Zagranicznych – nadzieje związane z przyszłą pracą. Po tygodniu dowiedział się, że nie został przyjęty. Przebieg drugiej komisji – zatrudniono wszystkich absolwentów poza boh. i hrabią Dziechcińskim. Okoliczności skierowania do pracy w Urzędzie Rady Ministrów – wymiana dokumentów przez kadrowca urzędu. [+]
[02:44:10] Specyfika pracy w Urzędzie Rady Ministrów. Po zakończeniu pracy z nakazu boh. planował m.in. ucieczkę z Polski. Spotkanie z kolegą z czasów okupacji, Żydem uratowanym z getta, który wrócił ze Szwecji i pracował w Centrali Handlu Zagranicznego „Metalexport”. Dyrektorem przedsiębiorstwa był przedwojenny kapitan Rakowicz. Boh. podjął pracę w CHZ, nauka hiszpańskiego. Wyjazd na placówkę do Hawany, gdzie boh. spędził pięć lat.
[02:47:41] Po wojnie UB penetrowała środowiska młodzieżowe i boh. został aresztowany.
[02:49:20] Różnice wielkości kanałów, poruszanie się w nich.
[02:51:02] Boh. uciekł do powstania zostawiając w domu starszego brata Zbyszka – powody podjętej decyzji. Po zniszczeniu domu brat i matka wyszli z miasta z ludnością cywilną i przebywali na wsi koło Krakowa.
[02:53:06] Ludność cywilna w powstaniu warszawskim – zmiana nastawienie do powstańców. Podczas marszu śmierci więźniów pilnowali m.in. Ukraińcy, którzy prowadzili tabory.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.