Stręk Michał

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1596

9 marca 2022, Głogów Małopolski

2:55

Michał Jan Stręk (ur. 1947, Szczecin) – jego rodzice poznali się w Niemczech tuż po zakończeniu wojny. Ojciec Adam przeszedł przez kilka obozów koncentracyjnych, mama Elżbieta z rodziną została zesłana na roboty przymusowe do III Rzeszy. Pobrali się w Hanowerze i osiedlili w Szczecinie. Adam Stręk znał język niemiecki i zajmował się odbudową Szczecina oraz Świnoujścia. Od 1954 r. nękał go Urząd Bezpieczeństwa i z tego powodu w 1956 r. przeniósł się z rodziną na rodzinne Podkarpacie. W Rzeszowie Michał Stręk ukończył Technikum Budowlane i w 1967 r. rozpoczął pierwszą pracę jako asystent projektant w Biurze Projektowo-Badawczym Budownictwa Ogólnego Miastoprojekt w Rzeszowie. Pracował tam do 1977 roku, wtedy też ukończył Politechnikę Rzeszowską (Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska). W latach 1978-1980 pracował jako starszy projektant w Biurze Projektowym Budownictwa Wiejskiego w Rzeszowie. We wrześniu 1980 zaangażował się w działalność w NSZZ „Solidarność”, organizował jej struktury w swoim miejscu pracy. W latach 1982-1989 działał w Regionalnej Komisji Wykonawczej Rzeszów (zakładał ją ze Zbigniewem Sieczkosiem). Był odpowiedzialny za kontakty i organizację siatek kolportażowych z innymi ośrodkami, m.in. w Warszawie, Lublinie, Krakowie i Gdańsku, na Dolnym Śląsku oraz na terenie Polski południowo-wschodniej. 29 sierpnia 1982 r. został internowany w Ośrodku Odosobnienia w Uhercach, gdzie przebywał do 11 września 1982 r. W latach 1982-1988 wielokrotnie zatrzymywany na 48 godzin, przesłuchiwany, poddawany rewizjom w miejscu pracy i zamieszkania. Od 1982 r. zaangażowany w działalność Komitetu Pomocy Internowanym, Aresztowanym, Pozbawionym Pracy i Ich Rodzinom przy klasztorze oo. Bernardynów w Rzeszowie oraz Diecezjalnego Zespołu Charytatywno-Społecznego Diecezji Przemyskiej współpracującego z Prymasowskim Komitetem Pomocy Osobom Pozbawionym Pracy i Ich Rodzinom. W latach 1989-1990 był członkiem Komisji ds. Kontaktów z Zagranicą ZR Rzeszów. W 1990 r. pełnomocnik KO „S” Regionu Rzeszów w WKW w wyborach samorządowych. W lipcu tego roku został przewodniczącym Wojewódzkiej Komisji Kwalifikacyjnej dla funkcjonariuszy SB, w latach 1990-1996 oraz 1997-2001 pełnił funkcję szefa Delegatury UOP w Rzeszowie. W 1998 r. został oddelegowany do kancelarii premiera Jerzego Buzka, gdzie pracował jako zastępca dyrektora sekretariatu koordynatora ds. służb specjalnych, ministra Janusza Pałubickiego. Od 2001 na rencie. W latach 2006-2007 doradca Sejmowej Komisji ds. Służb Specjalnych w V kadencji Sejmu RP, a w latach 2008-2010 członek Sejmowej Komisji Śledczej ds. tzw. nacisków w VI kadencji Sejmu RP. 2012-2015 był członkiem Rady Konsultacyjnej przy Centralnym Ośrodku Szkolenia ABW. Od 1967 r. przewodnik górski, od 1969 r. ratownik GOPR, współtwórca Rzeszowskiej Grupy Ujawnić Prawdę (2005). W 1997 r. ukończył prawo na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Żonaty z Elżbietą, trójka dzieci. [Źródła: Encyklopedia Solidarności, wywiad własny]
więcej...
mniej

[00:00:10] Ur. w Szczecinie w 1947 r. Rodzice przyjechali po wojnie z Niemiec, zamieszkali z rodziną mamy – skierowani na „Ziemie Odzyskane”. Ojciec pochodził z rodziny nauczycielskiej z Podkarpacia. Dziadkowie po ukończeniu studium nauczycielskiego, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości skierowani do pracy w Wielkopolsce – do wybuchu II wojny. Przesiedlenie do Generalnej Guberni, wieś Sulistrowa. W okolicy w czasie II wojny walki oddziałów czechosłowackich, Przełęcz Dukielska nazwana „Doliną Śmierci”, czeski gen. Svoboda.
[00:03:20] Ojciec (ur. 1920) zadenuncjowany i zatrzymany przez gestapo, więzienie w Jaśle, potem w Tarnowie, wysłany do Oświęcimia. W Oświęcimiu do 1943 r, przeniesienie do Buchenwaldu, obóz Mittelbau-Dora w górach Harzu, gdzie produkowano rakiety V-1 i V-2. Na początku 1944 r. ewakuacja do obozu Bergen Belsen, wyzwolony przez armię amerykańską.
[00:05:19] Poznanie przyszłej żony wywiezionej na roboty w gospodarstwie bauera (Prusy Wschodnie, potem Walle pod Hanowerem), oswobodzeni przez Amerykanów. Ślub w Hanowerze w 1946 r. Próba nielegalnego przejścia do Polski: ojciec i wuj Staszek. Punkt repatriacyjny w Legnicy. Spotkanie ojca z dziadkami: „cud”, trzej bracia ojca zginęli w czasie wojny. [+]
[00:09:25] Rodzina mamy przed wojną mieszkała we wsi Jedlinka, gmina Chorzele, nad rzeką Orzyc – graniczna z Prusami Wschodnimi. Nieudana próba ucieczki do Warszawy. [+]
[00:11:36] Wysiedlenie do bauera w Prusach Wschodnich. Brat mamy Benedykt Kozicki trafił do KL Stutthof, potem KL Dachau.
[00:14:32] Rodzina osiadła w Szczecinie, narodziny czwórki dzieci Elżbiety i Adama Stręków. Ojciec ukończył studium budowlane. Odbudowywał porty w Szczecinie i Świnoujściu, świetnie znał niemiecki, umiał odczytać projekty i dokumenty po niemiecku.
[00:16:39] Lata 50., wzywanie ojca w 1954 r. do małopolskiej siedziby UB. Niepokoje w miastach portowych, nielegalna działalność (dewizy, prostytucja, lewe biznesy). Brytyjscy marynarze śpiewający na ulicach. [+]
[00:19:44] Przesłuchania przez UB, wiedza służb o nielegalnym przybyciu do Polski w 1946 r. Sprawdzanie ojca przez służby latem 1956 r. Poszukiwanie przez dziadków syna Leszka, zginął pod Pragą czeską w „marszu śmierci”, zbiorowa mogiła odnaleziona w 1972 r.
[00:24:00] Przyjazd ojca z rodziną, dziadkiem i rodziną młodszego brata Tadeusza (zmarł na coronavirusa w 2020 r.) do Rzeszowa w 1956 r.
[00:27:18] Edukacja boh. w Rzeszowie: 3-letnia zasadnicza szkoła budowlana, 3-letnie technikum budowlane, praca w Miastoprojekcie (1967-1977). Jednocześnie studia na politechnice. Żona Elżbieta. Paszkwil na boh. w piśmie „Nie”.
[00:29:57] Po zakończeniu studiów nowa praca, troje dzieci, nowe mieszkanie. Biuro Projektów Budownictwa Wiejskiego (przemysłowe fermy mięsne na Podkarpaciu). Dojrzewanie świadomości społeczno-politycznej, narastanie konfliktu społecznego, kontakt z rodziną w Szczecinie i Gdańsku.
[00:35:24] Przebudzenie w czasie strajków radomskich [1976]. Śmierć najmłodszego syna. Poczucie bezbronności i beznadziei u ludzi. W roku 1980 „oczywiste zaangażowanie”, organizowanie w biurze komisji zakładowej NSZZ „Solidarność”. Przepytywanie ojca i dziadków o kontakty za Zachodem – poszukiwanie wrogów przez władzę.
[00:40:50] Na przełomie sierpnia i września 1980 r. początek współpracy ludzi z różnych środowisk. Na Podkarpaciu duże zaangażowanie, boh. został wiceprzewodniczącym komisji zakładowej, w podziemiu nieoficjalnie działał do 1989 r.
[00:44:04] 13 grudnia 1981, wprowadzenie stanu wojennego. Osiedle Baranówka w Rzeszowie. Transporter opancerzony (SKOT) jadący ul. Bojanowskiego (dziś Mikołajczyka). Dziadek działacz ludowy PSL.
[00:48:00] Zaskoczenie wprowadzeniem stanu wojennego w strukturach „S”, brak struktur zastępczych. Przewodniczący regionu w Rzeszowie Antoni Kopaczewski, wycofanie przed 13 grudnia 3 mln złotych z konta „S”, przekazanie ich „na budowę” kościołowi katedralnemu. Tajni współpracownicy SB w strukturach zarządu regionu „S”. Boh. nie został internowany, perspektywy dalszej działalności.
[00:52:46] Spotkanie 17 grudnia w podziemiach kościoła Chrystusa Króla w Rzeszowie (proboszcz Józef Sondej). Książka wspomnieniowa boh..
[00:55:07] Intensywny czas budowania podziemnych struktur, zaniedbanie rodzin. Kontakty z internowanymi na Podkarpaciu (Uherce, Łupków), utworzenie ogólnokrajowej siatki kontaktów. Trudna sytuacja działaczy – rozpad małżeństw, załamania, wyjazdy zagraniczne. [+]
[00:59:55] Po śmierci ks. Jerzego Popiełuszki. Filipczyk – ofiara niedoświadczenia. Zbigniew Sieczkoś, przewodniczący regionu, wspólne tworzenie RKW (Regionalna Komisja Wykonawcza), siatki kolportażu, budowanie kontaktów. Janusz Loegler, kinooperator, pierwszy chorąży sztandaru „S”, wykorzystanie zasobów ludzkich.
[01:04:40] Składki „S” – ujawnianie tożsamości członków. Kontakty z siecią biur projektowych. List Zbigniewa Bujaka do biskupa Tokarczuka przekazany przez łącznika. Otrzymywanie pism podziemnych „Victoria”, „Tygodnik Mazowsze”.
[01:09:05] Krótkie internowanie boh. w ZK Uherce, stopniowe wypuszczanie ludzi z internowania, wielu zwerbowano do współpracy. Oparcie na czytelnych wzorcach WiN. Szwagierka boh. Bereś związana z Wolność i Niezawisłość (WiN). Brak kontaktu z dużymi ośrodkami w kraju.
[01:12:06] Spotkanie warszawiaków u leśniczego w Bieszczadach. Ratownik GOPR Jan Jabłkowski.
[01:15:10] Druk gazety „Solidarność trwa”, system kolportażu niezależnej prasy. Internowani przenoszeni do kolejnych ośrodków odosobnienia nawet kilkanaście razy. „Uniwersytet internowanych.” Organizowanie odwiedzin rodzin. Książka „Internowani w Uhercach II” Andrzeja i Marii Perlaków . Przerwy remontowe w działalności ośrodków internowania. Konstanty Miodowicz siedział w Wiśniczu.
[01:20:45] Nawiązywanie kontaktów podczas internowania. W wrześniu [1982] pomoc internowanym – system przerzucania materiałów z ośrodka. Kontakt z Dolnym Śląskiem, Lubelszczyzną – kolportaż. Przywożenie ulotek z wyższych uczelni przez studentów. Najszybciej nawiązany kontakt z Warszawą.
[01:25:30] Zadanie dla boh.: nawiązanie jak najliczniejszych kontaktów z komórkami opozycji w całym kraju. W 1986 r. prowokacja SB, zastraszenie. Przesłuchanie na komendzie wojewódzkiej MO w 1982 r. Bliski kolega współpracował z UB. [+]
[01:31:00] Boh. „odesłany na rentę” przez ministra Siemiątkowskiego jako przeciwnik polityczny. Dywagacje na temat aktualnej polityki.
[01:35:20] Działalność „Solidarności Walczącej” stworzonej w Rzeszowie przez Andrzeja Kucharskiego. Janusz Szkutnik, Tadeusz Kensy. Antoni Kopaczewski – sylwetka.
[01:38:00] Członkowie regionu wypuszczeni z internowania: m.in. Stanisław Alot – sekretarz zarządu regionu. Czerpanie z wzorców WiN, ostrzeżenia od kombatantów.
[01:40:00] Pomoc rzeczowa dla rodzin internowanych od obywateli – kościół bernardynów. Przekonanie boh i najbliższych kolegów o potrzebie działania, trwania „S”. Działalność w GOPR-ze szkołą życia dla boh. Brawura i ryzykowne zachowania w reakcji na śledzenie przez SB, zatajenie przed rodziną. Obecnie świadomość kończenia się pewnych wątków życia (senior GOPR).
[01:46:23] Po 1986 r. akcja ujawniania struktur „S” – intensywne docieranie do niezaangażowanych dotychczas rzesz społeczeństwa, budzenie się świadomości obywatelskiej. Popularność prasy niezależnej, nagrań kasetowych, znaczków.
[01:50:00] Książka boh. „Solidarność trwa. Świadectwo sprzeciwu i oporu 1981–1989” – prawda o opozycji. Kazimierz Ferenc, pierwszy wojewoda rzeszowski po 1989 r., propozycja nadzoru nad służbami porządkowymi, bezpieczeństwa i milicją.
[01:53:20] Postawa działaczy „Solidarności Walczącej” – odmowa udziału we władzy wartościowych ludzi. „Państwo to jest instytucja” – niedojrzała dziś świadomość funkcjonowania struktur państwa – niewspółpracujące w wielu dziedzinach społeczeństwo. Ocena konformizmu Polaków, braku porozumienia.
[01:57:00] W czasie przesłuchań i rewizji niektórzy funkcjonariusze „zachowywali się przyzwoicie”. W latach 90. boh. przewodniczył [Wojewódzkiej Komisji Kwalifikacyjnej dla funkcjonariuszy SB], wgląd do teczek personalnych. [+]
[02:00:00] Studia prawnicze, magisterium z doktryn polityczno-prawnych. Inicjatywy społeczne, tajna Krajowa Komisja Wykonawcza – jej członkowie weszli do pierwszych struktur władzy w III RP (OKP) – reprezentowali pełne spektrum polityczne.
[02:03:50] Szef Delegatury UOP w Rzeszowie. Szok po rozpoznaniu skali współpracy z UB „zaufanych” kolegów z podziemia, dylematy (Wałęsa, Kuroń, Piotr Niemczyk) – przekonanie o zależności od dawnych struktur.
[02:07:59] W czasie rządów Suchockiej – tajne notatki bezpośrednio do premiera.
[02:10:20] Na strajki gdańskie jako pierwsi przyjechali członkowie KSS KOR. KOR założyli Macierewicz i Naimski, potem doszedł Kuroń z lewicowymi działaczami – potem zawłaszczyli KOR. „Lewica zawłaszczyła Unię Europejską”, „okaleczone chrześcijaństwo”.
[02:12:35] Współpraca polityków i działaczy konserwatywno-liberalnych (Płażyński, Borusewicz, Lech Kaczyński), RKW Rzeszów i RKW Gdańsk. Wejście do polityki ludzi bardziej dynamicznych, kreatywnych, rozpoznawalnych. Powtarzanie się historii. Naiwna honorowość działaczy SW. Potrzeba polityki inkluzywnej, solidaryzm społeczny Kościoła.
[02:16:00] Rozmowa z Markiem Kuchcińskim: nie dać się prowokować służbom bezpieczeństwa. Konieczność rzetelnej informacji, douczania się.
[02:19:05] Weryfikacja kandydatów na współpracowników podziemia i funkcjonariuszy UOP (rozmowy z proboszczami). Rewizja osobista podczas aresztowania, badanie odbytu.
[02:24:59] Trudne lata 80. – weryfikacja mitu komunizmu, zmienność nastrojów społecznych, definicja męstwa. Kształtowanie odpowiedzialności społecznej, edukacja dzieci, dawanie przykładu.
[02:29:24] Internowanie w Uhercach. Książka Andrzeja Perlaka. „Profilaktyczne zatrzymanie”, przesłuchanie od godz. 5 do 10, internowanie 29 sierpnia 1982 r., droga do Uherców. Budynek sądu, i komendy wojewódzkiej MO. Przesłuchujący byli sąsiadami boh. z osiedla WSK, kolegami szkolnymi.
[02:33:50] Przejazd zakrytym samochodem, internowani koledzy z WSK. Boh. był doświadczonym przewodnikiem turystycznym – znajomość topografii okolic, naprowadzenie kierowcy konwoju. [++]
[02:43:20] Uherce 2 – od końca lipca do końca grudnia 1982 r. Bunt internowanych w Uhercach w pierwszej połowie roku 1982. Wielogodzinne wybijanie krat celi ławą w nocy, żeby można było zobaczyć odwiedzające rodziny.
[02:48:12] Przebieg akcji wybijania krat, blokada oddziału, strażnicy nie mieli dojścia na oddział. Manifestacja 31 sierpnia w rocznicę porozumień sierpniowych – wyjście na plac, zbiorowy śpiew, transparent, flaga Polski. Reakcja służby, przyjazd samochodów ZOMO, otoczenie protestujących na boisku. Nasłuch radiowy sytuacji w Polsce 31 sierpnia: „wojna wewnętrzna”.
[02:53:13] Próba polewania internowanych wodą ze szlauchu. [++]
więcej...
mniej

Bolesławski Bartosz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film