Michał Jan Stręk (ur. 1947, Szczecin) – jego rodzice poznali się w Niemczech tuż po zakończeniu wojny. Ojciec Adam przeszedł przez kilka obozów koncentracyjnych, mama Elżbieta z rodziną została zesłana na roboty przymusowe do III Rzeszy. Pobrali się w Hanowerze i osiedlili w Szczecinie. Adam Stręk znał język niemiecki i zajmował się odbudową Szczecina oraz Świnoujścia. Od 1954 r. nękał go Urząd Bezpieczeństwa i z tego powodu w 1956 r. przeniósł się z rodziną na rodzinne Podkarpacie. W Rzeszowie Michał Stręk ukończył Technikum Budowlane i w 1967 r. rozpoczął pierwszą pracę jako asystent projektant w Biurze Projektowo-Badawczym Budownictwa Ogólnego Miastoprojekt w Rzeszowie. Pracował tam do 1977 roku, wtedy też ukończył Politechnikę Rzeszowską (Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska). W latach 1978-1980 pracował jako starszy projektant w Biurze Projektowym Budownictwa Wiejskiego w Rzeszowie. We wrześniu 1980 zaangażował się w działalność w NSZZ „Solidarność”, organizował jej struktury w swoim miejscu pracy. W latach 1982-1989 działał w Regionalnej Komisji Wykonawczej Rzeszów (zakładał ją ze Zbigniewem Sieczkosiem). Był odpowiedzialny za kontakty i organizację siatek kolportażowych z innymi ośrodkami, m.in. w Warszawie, Lublinie, Krakowie i Gdańsku, na Dolnym Śląsku oraz na terenie Polski południowo-wschodniej. 29 sierpnia 1982 r. został internowany w Ośrodku Odosobnienia w Uhercach, gdzie przebywał do 11 września 1982 r. W latach 1982-1988 wielokrotnie zatrzymywany na 48 godzin, przesłuchiwany, poddawany rewizjom w miejscu pracy i zamieszkania. Od 1982 r. zaangażowany w działalność Komitetu Pomocy Internowanym, Aresztowanym, Pozbawionym Pracy i Ich Rodzinom przy klasztorze oo. Bernardynów w Rzeszowie oraz Diecezjalnego Zespołu Charytatywno-Społecznego Diecezji Przemyskiej współpracującego z Prymasowskim Komitetem Pomocy Osobom Pozbawionym Pracy i Ich Rodzinom. W latach 1989-1990 był członkiem Komisji ds. Kontaktów z Zagranicą ZR Rzeszów. W 1990 r. pełnomocnik KO „S” Regionu Rzeszów w WKW w wyborach samorządowych. W lipcu tego roku został przewodniczącym Wojewódzkiej Komisji Kwalifikacyjnej dla funkcjonariuszy SB, w latach 1990-1996 oraz 1997-2001 pełnił funkcję szefa Delegatury UOP w Rzeszowie. W 1998 r. został oddelegowany do kancelarii premiera Jerzego Buzka, gdzie pracował jako zastępca dyrektora sekretariatu koordynatora ds. służb specjalnych, ministra Janusza Pałubickiego. Od 2001 na rencie. W latach 2006-2007 doradca Sejmowej Komisji ds. Służb Specjalnych w V kadencji Sejmu RP, a w latach 2008-2010 członek Sejmowej Komisji Śledczej ds. tzw. nacisków w VI kadencji Sejmu RP. 2012-2015 był członkiem Rady Konsultacyjnej przy Centralnym Ośrodku Szkolenia ABW. Od 1967 r. przewodnik górski, od 1969 r. ratownik GOPR, współtwórca Rzeszowskiej Grupy Ujawnić Prawdę (2005). W 1997 r. ukończył prawo na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Żonaty z Elżbietą, trójka dzieci. [Źródła: Encyklopedia Solidarności, wywiad własny]
more...
less
[00:00:10] Ur. w Szczecinie w 1947 r. Rodzice przyjechali po wojnie z Niemiec, zamieszkali z rodziną mamy – skierowani na „Ziemie Odzyskane”. Ojciec pochodził z rodziny nauczycielskiej z Podkarpacia. Dziadkowie po ukończeniu studium nauczycielskiego, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości skierowani do pracy w Wielkopolsce – do wybuchu II wojny. Przesiedlenie do Generalnej Guberni, wieś Sulistrowa. W okolicy w czasie II wojny walki oddziałów czechosłowackich, Przełęcz Dukielska nazwana „Doliną Śmierci”, czeski gen. Svoboda.
[00:03:20] Ojciec (ur. 1920) zadenuncjowany i zatrzymany przez gestapo, więzienie w Jaśle, potem w Tarnowie, wysłany do Oświęcimia. W Oświęcimiu do 1943 r, przeniesienie do Buchenwaldu, obóz Mittelbau-Dora w górach Harzu, gdzie produkowano rakiety V-1 i V-2. Na początku 1944 r. ewakuacja do obozu Bergen Belsen, wyzwolony przez armię amerykańską.
[00:05:19] Poznanie przyszłej żony wywiezionej na roboty w gospodarstwie bauera (Prusy Wschodnie, potem Walle pod Hanowerem), oswobodzeni przez Amerykanów. Ślub w Hanowerze w 1946 r. Próba nielegalnego przejścia do Polski: ojciec i wuj Staszek. Punkt repatriacyjny w Legnicy. Spotkanie ojca z dziadkami: „cud”, trzej bracia ojca zginęli w czasie wojny. [+]
[00:09:25] Rodzina mamy przed wojną mieszkała we wsi Jedlinka, gmina Chorzele, nad rzeką Orzyc – graniczna z Prusami Wschodnimi. Nieudana próba ucieczki do Warszawy. [+]
[00:11:36] Wysiedlenie do bauera w Prusach Wschodnich. Brat mamy Benedykt Kozicki trafił do KL Stutthof, potem KL Dachau.
[00:14:32] Rodzina osiadła w Szczecinie, narodziny czwórki dzieci Elżbiety i Adama Stręków. Ojciec ukończył studium budowlane. Odbudowywał porty w Szczecinie i Świnoujściu, świetnie znał niemiecki, umiał odczytać projekty i dokumenty po niemiecku.
[00:16:39] Lata 50., wzywanie ojca w 1954 r. do małopolskiej siedziby UB. Niepokoje w miastach portowych, nielegalna działalność (dewizy, prostytucja, lewe biznesy). Brytyjscy marynarze śpiewający na ulicach. [+]
[00:19:44] Przesłuchania przez UB, wiedza służb o nielegalnym przybyciu do Polski w 1946 r. Sprawdzanie ojca przez służby latem 1956 r. Poszukiwanie przez dziadków syna Leszka, zginął pod Pragą czeską w „marszu śmierci”, zbiorowa mogiła odnaleziona w 1972 r.
[00:24:00] Przyjazd ojca z rodziną, dziadkiem i rodziną młodszego brata Tadeusza (zmarł na coronavirusa w 2020 r.) do Rzeszowa w 1956 r.
[00:27:18] Edukacja boh. w Rzeszowie: 3-letnia zasadnicza szkoła budowlana, 3-letnie technikum budowlane, praca w Miastoprojekcie (1967-1977). Jednocześnie studia na politechnice. Żona Elżbieta. Paszkwil na boh. w piśmie „Nie”.
[00:29:57] Po zakończeniu studiów nowa praca, troje dzieci, nowe mieszkanie. Biuro Projektów Budownictwa Wiejskiego (przemysłowe fermy mięsne na Podkarpaciu). Dojrzewanie świadomości społeczno-politycznej, narastanie konfliktu społecznego, kontakt z rodziną w Szczecinie i Gdańsku.
[00:35:24] Przebudzenie w czasie strajków radomskich [1976]. Śmierć najmłodszego syna. Poczucie bezbronności i beznadziei u ludzi. W roku 1980 „oczywiste zaangażowanie”, organizowanie w biurze komisji zakładowej NSZZ „Solidarność”. Przepytywanie ojca i dziadków o kontakty za Zachodem – poszukiwanie wrogów przez władzę.
[00:40:50] Na przełomie sierpnia i września 1980 r. początek współpracy ludzi z różnych środowisk. Na Podkarpaciu duże zaangażowanie, boh. został wiceprzewodniczącym komisji zakładowej, w podziemiu nieoficjalnie działał do 1989 r.
[00:44:04] 13 grudnia 1981, wprowadzenie stanu wojennego. Osiedle Baranówka w Rzeszowie. Transporter opancerzony (SKOT) jadący ul. Bojanowskiego (dziś Mikołajczyka). Dziadek działacz ludowy PSL.
[00:48:00] Zaskoczenie wprowadzeniem stanu wojennego w strukturach „S”, brak struktur zastępczych. Przewodniczący regionu w Rzeszowie Antoni Kopaczewski, wycofanie przed 13 grudnia 3 mln złotych z konta „S”, przekazanie ich „na budowę” kościołowi katedralnemu. Tajni współpracownicy SB w strukturach zarządu regionu „S”. Boh. nie został internowany, perspektywy dalszej działalności.
[00:52:46] Spotkanie 17 grudnia w podziemiach kościoła Chrystusa Króla w Rzeszowie (proboszcz Józef Sondej). Książka wspomnieniowa boh..
[00:55:07] Intensywny czas budowania podziemnych struktur, zaniedbanie rodzin. Kontakty z internowanymi na Podkarpaciu (Uherce, Łupków), utworzenie ogólnokrajowej siatki kontaktów. Trudna sytuacja działaczy – rozpad małżeństw, załamania, wyjazdy zagraniczne. [+]
[00:59:55] Po śmierci ks. Jerzego Popiełuszki. Filipczyk – ofiara niedoświadczenia. Zbigniew Sieczkoś, przewodniczący regionu, wspólne tworzenie RKW (Regionalna Komisja Wykonawcza), siatki kolportażu, budowanie kontaktów. Janusz Loegler, kinooperator, pierwszy chorąży sztandaru „S”, wykorzystanie zasobów ludzkich.
[01:04:40] Składki „S” – ujawnianie tożsamości członków. Kontakty z siecią biur projektowych. List Zbigniewa Bujaka do biskupa Tokarczuka przekazany przez łącznika. Otrzymywanie pism podziemnych „Victoria”, „Tygodnik Mazowsze”.
[01:09:05] Krótkie internowanie boh. w ZK Uherce, stopniowe wypuszczanie ludzi z internowania, wielu zwerbowano do współpracy. Oparcie na czytelnych wzorcach WiN. Szwagierka boh. Bereś związana z Wolność i Niezawisłość (WiN). Brak kontaktu z dużymi ośrodkami w kraju.
[01:12:06] Spotkanie warszawiaków u leśniczego w Bieszczadach. Ratownik GOPR Jan Jabłkowski.
[01:15:10] Druk gazety „Solidarność trwa”, system kolportażu niezależnej prasy. Internowani przenoszeni do kolejnych ośrodków odosobnienia nawet kilkanaście razy. „Uniwersytet internowanych.” Organizowanie odwiedzin rodzin. Książka „Internowani w Uhercach II” Andrzeja i Marii Perlaków . Przerwy remontowe w działalności ośrodków internowania. Konstanty Miodowicz siedział w Wiśniczu.
[01:20:45] Nawiązywanie kontaktów podczas internowania. W wrześniu [1982] pomoc internowanym – system przerzucania materiałów z ośrodka. Kontakt z Dolnym Śląskiem, Lubelszczyzną – kolportaż. Przywożenie ulotek z wyższych uczelni przez studentów. Najszybciej nawiązany kontakt z Warszawą.
[01:25:30] Zadanie dla boh.: nawiązanie jak najliczniejszych kontaktów z komórkami opozycji w całym kraju. W 1986 r. prowokacja SB, zastraszenie. Przesłuchanie na komendzie wojewódzkiej MO w 1982 r. Bliski kolega współpracował z UB. [+]
[01:31:00] Boh. „odesłany na rentę” przez ministra Siemiątkowskiego jako przeciwnik polityczny. Dywagacje na temat aktualnej polityki.
[01:35:20] Działalność „Solidarności Walczącej” stworzonej w Rzeszowie przez Andrzeja Kucharskiego. Janusz Szkutnik, Tadeusz Kensy. Antoni Kopaczewski – sylwetka.
[01:38:00] Członkowie regionu wypuszczeni z internowania: m.in. Stanisław Alot – sekretarz zarządu regionu. Czerpanie z wzorców WiN, ostrzeżenia od kombatantów.
[01:40:00] Pomoc rzeczowa dla rodzin internowanych od obywateli – kościół bernardynów. Przekonanie boh i najbliższych kolegów o potrzebie działania, trwania „S”. Działalność w GOPR-ze szkołą życia dla boh. Brawura i ryzykowne zachowania w reakcji na śledzenie przez SB, zatajenie przed rodziną. Obecnie świadomość kończenia się pewnych wątków życia (senior GOPR).
[01:46:23] Po 1986 r. akcja ujawniania struktur „S” – intensywne docieranie do niezaangażowanych dotychczas rzesz społeczeństwa, budzenie się świadomości obywatelskiej. Popularność prasy niezależnej, nagrań kasetowych, znaczków.
[01:50:00] Książka boh. „Solidarność trwa. Świadectwo sprzeciwu i oporu 1981–1989” – prawda o opozycji. Kazimierz Ferenc, pierwszy wojewoda rzeszowski po 1989 r., propozycja nadzoru nad służbami porządkowymi, bezpieczeństwa i milicją.
[01:53:20] Postawa działaczy „Solidarności Walczącej” – odmowa udziału we władzy wartościowych ludzi. „Państwo to jest instytucja” – niedojrzała dziś świadomość funkcjonowania struktur państwa – niewspółpracujące w wielu dziedzinach społeczeństwo. Ocena konformizmu Polaków, braku porozumienia.
[01:57:00] W czasie przesłuchań i rewizji niektórzy funkcjonariusze „zachowywali się przyzwoicie”. W latach 90. boh. przewodniczył [Wojewódzkiej Komisji Kwalifikacyjnej dla funkcjonariuszy SB], wgląd do teczek personalnych. [+]
[02:00:00] Studia prawnicze, magisterium z doktryn polityczno-prawnych. Inicjatywy społeczne, tajna Krajowa Komisja Wykonawcza – jej członkowie weszli do pierwszych struktur władzy w III RP (OKP) – reprezentowali pełne spektrum polityczne.
[02:03:50] Szef Delegatury UOP w Rzeszowie. Szok po rozpoznaniu skali współpracy z UB „zaufanych” kolegów z podziemia, dylematy (Wałęsa, Kuroń, Piotr Niemczyk) – przekonanie o zależności od dawnych struktur.
[02:07:59] W czasie rządów Suchockiej – tajne notatki bezpośrednio do premiera.
[02:10:20] Na strajki gdańskie jako pierwsi przyjechali członkowie KSS KOR. KOR założyli Macierewicz i Naimski, potem doszedł Kuroń z lewicowymi działaczami – potem zawłaszczyli KOR. „Lewica zawłaszczyła Unię Europejską”, „okaleczone chrześcijaństwo”.
[02:12:35] Współpraca polityków i działaczy konserwatywno-liberalnych (Płażyński, Borusewicz, Lech Kaczyński), RKW Rzeszów i RKW Gdańsk. Wejście do polityki ludzi bardziej dynamicznych, kreatywnych, rozpoznawalnych. Powtarzanie się historii. Naiwna honorowość działaczy SW. Potrzeba polityki inkluzywnej, solidaryzm społeczny Kościoła.
[02:16:00] Rozmowa z Markiem Kuchcińskim: nie dać się prowokować służbom bezpieczeństwa. Konieczność rzetelnej informacji, douczania się.
[02:19:05] Weryfikacja kandydatów na współpracowników podziemia i funkcjonariuszy UOP (rozmowy z proboszczami). Rewizja osobista podczas aresztowania, badanie odbytu.
[02:24:59] Trudne lata 80. – weryfikacja mitu komunizmu, zmienność nastrojów społecznych, definicja męstwa. Kształtowanie odpowiedzialności społecznej, edukacja dzieci, dawanie przykładu.
[02:29:24] Internowanie w Uhercach. Książka Andrzeja Perlaka. „Profilaktyczne zatrzymanie”, przesłuchanie od godz. 5 do 10, internowanie 29 sierpnia 1982 r., droga do Uherców. Budynek sądu, i komendy wojewódzkiej MO. Przesłuchujący byli sąsiadami boh. z osiedla WSK, kolegami szkolnymi.
[02:33:50] Przejazd zakrytym samochodem, internowani koledzy z WSK. Boh. był doświadczonym przewodnikiem turystycznym – znajomość topografii okolic, naprowadzenie kierowcy konwoju. [++]
[02:43:20] Uherce 2 – od końca lipca do końca grudnia 1982 r. Bunt internowanych w Uhercach w pierwszej połowie roku 1982. Wielogodzinne wybijanie krat celi ławą w nocy, żeby można było zobaczyć odwiedzające rodziny.
[02:48:12] Przebieg akcji wybijania krat, blokada oddziału, strażnicy nie mieli dojścia na oddział. Manifestacja 31 sierpnia w rocznicę porozumień sierpniowych – wyjście na plac, zbiorowy śpiew, transparent, flaga Polski. Reakcja służby, przyjazd samochodów ZOMO, otoczenie protestujących na boisku. Nasłuch radiowy sytuacji w Polsce 31 sierpnia: „wojna wewnętrzna”.
[02:53:13] Próba polewania internowanych wodą ze szlauchu. [++]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.