Czesław Lewandowski (ur. 1928, Wólka Garwarska), ps. „Bystry”, powstaniec warszawski i harcerz Szarych Szeregów, więzień KL Stutthof o numerze 79152, pułkownik Ludowego Woj-ska Polskiego. Pochodzi z robotniczej rodziny, wychowywał się w północnych dzielnicach Warszawy (Bielany, Wawrzyszew, Marymont) – rodzina kilkakrotnie zmieniała miejsce za-mieszkania ze względu na pracę ojca. Jego ojciec został zamordowany przez Niemców w maju 1940 r. za rzekomy sabotaż, niedługo potem rodzinę opuściła matka, więc Czesław Le-wandowski jako najstarszy musiał zająć się młodszym rodzeństwem. Z trudem zdobywał po-żywienie, wszyscy wówczas głodowali, aż Rada Główna Opiekuńcza zainteresowała się lo-sem sierot i umieściła wszystkich w domach dziecka. Gdy Czesław Lewandowski po dwóch miesiącach uciekł z sierocińca, okazało się, że jego dom rodzinny zajęli już inni ludzie. Dawni koledzy z podwórka wciągnęli go do pracy w konspiracji, wstąpił do Szarych Szeregów, złożył przysięgę. Walczył w powstaniu warszawskim na Marymoncie i Żoliborzu, brał udział w nie-udanym szturmie na Dworzec Gdański. Wzięty do niewoli przez Niemców, został wywieziony do KL Stutthof, jako jeden z niewielu przeżył „marsz śmierci”. Po wyzwoleniu przez Armię Czerwoną leczył się i dochodził do siebie w szpitalu w Lęborku. Wrócił do Warszawy, gdzie zajął pokój w częściowo zburzonej kamienicy na Żoliborzu. Odnalazł także matkę, która przebywała u rodziny niedaleko Ciechanowa. Dawni znajomi z Szarych Szeregów zapropo-nowali mu udział w „akcji”, która okazała się napadem na bank. Czesław Lewandowski od-mówił udziału, za co dostał podziemny wyrok śmierci. Jedynym ratunkiem było wstąpienie do Ludowego Wojska Polskiego – ukończył szkołę podchorążych we Wrocławiu, służył w Bra-niewie, potem w 1 Batalionie Ochrony Garnizonu Warszawa. Był wykładowcą taktyki na Kur-sie Oficerów Służb Technicznych, potem był zastępcą szefa wydziału szkoleń Wojsk Chemicz-nych MON. Ukończył Akademię Obrony Przeciwchemicznej w Moskwie. Był świadkiem wy-buchu jądrowego na poligonie w Kazachstanie. Po powrocie do Polski służył w Warszawskim Okręgu Wojskowym, był wykładowcą w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Chemicznych w Krakowie oraz w Akademii Sztabu Generalnego w Rembertowie. W Ludowym Wojsku Pol-skim dosłużył się stopnia pułkownika.
mehr...
weniger
[00:00:06] Ojciec był ateistą, a matką osobą religijną. Pochodzili z sąsiednich wsi w powiecie ciechanowskim. Ojciec skończył szkołę zawodową w Warszawie i tu podjął pracę jako ślusarz. Rodzina mieszkała w stolicy od 1927 r. Boh. urodził się w domu babci Łukasiakowej w Wólce Garwarskiej, potem przyjechał z matką do Warszawy.
[00:02:30] Incydent podczas Pierwszej Komunii, po przeprowadzce na Marymont rodzina zamieszkała przy ul. Leśnej 40 – zadania podczas przyjęcia do ferajny. Boh. szybko został przywódcą bandy dzieciaków. Kolegami byli: Zdzisiek Praski, syn kierowcy, Krysia Retko, córka maszynisty kolejowego, Sylwek Wasilewski, syn szewca, Tadek Więch, syn wozaka, Gienek Piecyk. Starcia dzieciaków z różnych ulic i dzielnic, bitwy o dziewczyny – strzelanie z procy i rzucanie kamieniami. Grano w piłkę i palanta. Podczas okupacji zanikły dzielnicowe antagonizmy – wzajemna pomoc.
[00:09:15] W piłkę grano na improwizowanym boisku – fundusze na piłkę. Boh. chodził do szkoły oddalonej o 4 km – samodzielność dzieci. Częstym miejscem zabaw była polana w Lesie Bielańskim. Pewnego dnia podczas zabawy w lesie nadciągnęła burza, dzieci schowały się pod drzewem, w które uderzył piorun. Incydent z udziałem jednej z koleżanek.
[00:15:32] Boh. bywał na Placu Wilsona, często chodzono nad Wisłę w miejsce, gdzie wypływał burzowiec. Nad rzeką mieszkali piaskarze. Wypoczynek warszawiaków – festyny w okolicach klasztoru kamedułów, rola karczmy Bochenka. Przygotowania do budowy kajaka przerwał wybuch wojny. Zabawy nad brzegiem rzeki.
[00:21:30] Wypadek boh. podczas kąpieli w rzece. Podczas okupacji nad rzeką odbywały się zbiórki harcerskie. Pewnego dnia spotkano żydowskiego chłopca, który uciekł razem z matką z getta i ukrywał się u Polaków. Matka zmarła, a chłopaka wypędzono. Zabrano go i chłopak nocował w komórce dla królików, po jakimś czasie zniknął, potem okazało się, że granatowi policjanci zastrzeli go nad Wisłą. [+]
[00:28:25] Wizyty na welodromie – składki na wypożyczenie roweru. Dorośli nie wiedzieli, że dzieciaki opiekują się żydowskim chłopcem. Granatowa policja podczas okupacji – boh. nie znał okoliczności zastrzelenia chłopca. Działając w konspiracji boh. był dwa razy w getcie. [+]
[00:34:16] Wyprawy na drugi brzeg Wisły. Przed wojną boh. chodził do szkoły przy ul. Marii Kazimiery, w 1939 r. budynek spłonął. Podczas okupacji ukończył VI i VII klasę w szkole przy ul. Siemiradzkiego. Szkolnictwo podczas okupacji – program i warunki nauczania. W klasie była jedna dziewczynka i ponad dwudziestu chłopaków. Tajne nauczanie historii i geografii podczas lekcji przedmiotów zawodowych, wspomnienie wychowawcy pana Misiurskiego.
[00:45:56] Religii uczył ksiądz, który chętnie wymierzał kary cielesne – okoliczności, w których boh. cisnął w niego kałamarzem, za co został zawieszony na dwa tygodnie. W tym czasie ojciec już nie żył, a matka nie interesowała się edukacją syna – wezwanie do dyrektora szkoły, który pozwolił boh. wrócić, ale zabronił chodzenia na lekcje religii. Jako uczeń VII klasy boh. był zaangażowany w konspirację. Rozdanie świadectw po ukończeniu VII klasy – boh. nie dostał świadectwa, w lipcu 1944 r. boh. spotkał się z kierownikiem szkoły, który dał mu świadectwo z wpisaną przez siebie oceną z religii. [+]
[00:56:18] Prezeska Towarzystwa Przyjaciół Warszawy poprosiła boh. o napisanie o udziale w tajnym nauczaniu – znalezienie świadectwa ze szkoły, gdzie widnieje podpis wychowawcy.
[00:59:10] W 1942 r. boh. wstąpił do Szarych Szeregów. Dzięki koleżance-harcerce Krystynie Dorant zainteresował się książkami. Przy ul. Siemiradzkiego działała tajna biblioteka i boh. tam wypożyczał książki – pierwsze lektury, książki historyczne – poszerzenie horyzontów. [+]
[01:05:25] W parku było boisko, na którym rozgrywano mecze. Przy ul. Suzina działo kino „Tęcza” – akcje małego sabotażu.
[01:08:05] Boh. po wybuchu powstania nie miał kontaktu z Krystyną Dorant. Po wojnie jej rodzice nie wrócili do swojego mieszkania.
[01:09:36] Latem 1939 r. mówiono o wojnie, ale dzieci nie rozumiały o czym mówią dorośli. Efekty mobilizacji. Skutki pierwszych nalotów na Warszawę. Boh. i koledzy postanowili zgłosić się jako żywe torpedy.
[01:14:24] Ulica Leśna była pierwszą ulicą Marymontu od strony Bielan, dochodziła do niej Podleśna. Między domami przy Leśnej a Lasem Bielańskim stały chaty zamieszkane przez biedotę, osiedle zwano Pekinem. Podczas okupacji dzieci z Pekinu chodziły do Niemców po zupę. Po rozstrzelaniu ojca pozwolono zabrać ciało i jeden z mieszkańców Pekinu zrobił trumnę. Po zniknięciu matki, gdy boh. został sam z rodzeństwem, kobieta z Pekinu przynosiła mu kozie mleko dla dzieci. [+]
[01:18:55] Boh. nie pamięta ojca, który zginął w maju 1940 r. Pochowano go na cmentarzu Bródnowskim w części dla biednych. Matka poprosiła księdza o udział w pogrzebie – jego zachowanie. Po egzekucji ojca za rzekomy sabotaż Niemcy zostawili ciało pod ścianą, skąd zabrali je koledzy ojca.
[01:21:30] Okoliczności odejścia matki. Dostawy żywności dla Warszawy, handel rąbanką. Matka chciała się zająć handlem, choć nie znała okupacyjnych realiów. W tym czasie boh. handlował bimbrem, m.in. na bazarze Różyckiego sprzedawał alkohol na kieliszki. Boh. oddawał pieniądze matce i ta pod koniec 1942 r. wzięła kapitał i pojechała na wieś. Po pierwszej udanej wyprawie wyjechał drugi raz i zniknęła. Wróciła po wojnie i nie chciała powiedzieć, co w tym czasie robiła. Boh. wywnioskował, że porzuciła dzieci celowo. [+]
[01:26:54] Zmiana sytuacji w domu – opieka nad piątką dzieci uniemożliwiła boh. zarabianie. Dwie najmłodsze siostry (Basia i Joasia) trafiły do domu dziecka przy ul. Nowogrodzkiej. Honorata, Krystyna i Jerzy byli u sióstr zakonnych przy ul. Czerniakowskiej. Boh. znalazł się w domu wychowawczym prowadzonym przez księży przy ul. Lipowej – powody ucieczki. Boh. wrócił do domu i sypiał w komórce, wznowił też naukę w szkole. Potem dowiedział się, że dwie najmłodsze siostry zmarły. Brat Jurek także zmarł, siostry Honorata i Krystyna przeżyły powstanie na Czerniakowie, po ewakuacji znalazły się w Szamotułach, w zakładzie prowadzonym przez siostry zakonne. [+]
[01:31:43] Boh. dwukrotnie został wysłany do getta celem doręczenia paczki – wejście od strony ul. Muranowskiej. Wrażenia z getta, zachowanie żydowskiej policji. Niektórzy z granatowych policjantów pomagali wchodzić do getta i stamtąd wychodzić – przejazd tramwaju przez getto. [+]
[01:37:40] Pewnego dnia boh. miał zanieść paczkę na Czerniaków, wskazano mu trasę, ale boh. poszedł na skróty przez Aleję Róż, zamieszkałą przez Niemców i folksdojczów. Boh. zobaczył niemiecki patrol – pomoc nieznanej kobiety.
[01:41:00] Jadąc tramwajem ulicą Słowackiego boh. znalazł się w strefie łapanki. Niemcy zatrzymali tramwaj i wyprowadzili pasażerów – ucieczka boh.
[01:43:08] Boh. nie był świadkiem ulicznych egzekucji. Handlował alkoholem na Kercelaku i bazarze Różyckiego, chodziły tam patrole niemieckie – zachowanie Niemców, bicie ludzi.
[01:45:12] Boh. znał Polaków, którzy wysługiwali się Niemcom, byli też zdrajcy. Koledzy z batalionu „Pięść” wykonywali wyroki, kobietom zadającym się z Niemcami golono głowy. Różne postawy podczas okupacji.
[01:49:30] Lipiec 1944 – przejazdy rozbitych jednostek niemieckich i węgierskich przez miasto, przekonanie, że okupacja się kończy. Z Warszawy ewakuowano niemieckie urzędy. Na Pragę przeszły trzy dywizje pancerne – wzmożenie terroru. Odgłosy zbliżającego się frontu. Przygotowania do wybuchu powstania – drużyna, do której należał boh., miała punkt zborny w szkole przy ul. Czarnieckiego – oczekiwanie harcerzy na rozkazy. Odwołanie pogotowia i rozejście się do domów. W okolicy Radzymina miała miejsce bitwa pancerna przegrana przez Armię Czerwoną. Sytuacja na froncie przed wybuchem powstania. Do boh. rozkaz dotarł 2 sierpnia. Walki na Żoliborzu zaczęły się 1 sierpnia ok. godziny 14 – zajście na ul. Krasińskiego.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..