Tadeusz Sokołowski (ur. 1936, Wilno), świadek zbrodni w Ponarach. Jego ojciec był kolejarzem, w 1917 r. jako uczeń technikum został wywieziony na Syberię, skąd wrócił po trzech latach. Po powrocie pracował przy stacji kolejowej w Ponarach Wielkich, tam też zamieszkał z żoną Zofią i synem jedynakiem Tadeuszem. W roku szkolnym 1943/1944 Tadeusz Sokołowski uczęszczał do Szkoły Podstawowej w Ponarach, jednak wskutek pobicia przez niemieckiego żołnierza długo chorował i nie ukończył pierwszej klasy. W maju 1945 r. rodzina Sokołowskich „repatriowała się” do Polski i osiedliła w Zbąszynku. Tadeusz Sokołowski w 1950 r. ukończył szkołę podstawową w Zbąszynku, następnie uczył się w Gimnazjum Energetycznym w Gorzowie Wielkopolskim oraz technikum w Zielonej Górze. W 1956 r. przeniósł się do Szczecina (mieszkała tam jego babcia) i rozpoczął pracę w Stoczni Szczecińskiej. Był uczestnikiem strajku okupacyjnego w 1970 r. Przeszedł na emeryturę w 1993 r. i osiedlił się w opuszczonym przez wojska sowieckie Bornem Sulinowie. W 1963 r. ożenił się z Ireną Szumilak, mają dwójkę dzieci (Bogusław i Jolanta). Rozwiedziony.
more...
less
[00:00:06] Boh. publikując artykuł o Ponarach zamieścił fotografię matki i rodziny Kałmyków – odnalezienie wilnianki Haliny Kałmyk. Okazało się, że jej mąż jest synem Janka, przyjaciela boh. z dzieciństwa. Boh. był pewien, że Kałmykowie repatriowali się do Polski. Ojciec Janka Kałmyka został zastrzelony przez Litwinów.
[00:05:30] Boh. ma wspomnienia dopiero z niemieckiej okupacji. Niemcy pilnujący tunelu kolejowego przychodzili czasem do Ponar Dolnych po żywność. Boh. widywał z daleka szaulisów.
[00:07:50] Żydów przywożono pociągami, skazańców innych narodowości samochodami, czasem kolumny ludzi szły z Wilna pieszo. Przed wojną w Ponarach mieszkali głównie pracownicy kolei. Wspomnienie gry „w pikera” i wybuchu transportu amunicji. Niemcy przywozili beczki z naftą do palenia zwłok – podpalenie ich przez partyzantów.
[00:12:40] Boh. grał w piłkę nożną w klubie „Kolejarz Zbąszynek” – wspomnienie kolegi Edka Papierskiego. Na mecze i treningi przyjeżdżał bramkarz ze Zbąszynia – wypadek, w którym kolega stracił nogę. Boh. grał w piłkę po przyjeździe do Szczecina – mecze międzyzakładowe.
[00:15:43] W Zbąszynku nie było już Niemców, ale był radziecki posterunek. Wspomnienie powojennego Gorzowa – zniszczenia miasta. Boh. był uczniem Gimnazjum Energetycznego. Do szkoły w Zielonej Górze dojeżdżał pociągiem. Wyjazd w 1956 r. do Poznania – zniszczenia na dworcu kolejowym.
[00:20:16] W styczniu 1971 r. boh. chorował na zapalenie płuc i nie brał udziału w drugim strajku. Przywódcami strajku byli Bałuka i Milczanowski. Boh. był przez dwa lata sekretarzem, a potem przewodniczącym Rady Robotniczej w stoczni. Przewodniczącym Solidarności w zakładzie był Longin Komołowski.
[00:23:00] W latach 80. boh. pracował jako kierownik działu socjalnego, podlegały mu żłobki, przedszkola, sanatoria. Potem był kierownikiem ośrodka wczasowego w Dziwnówku. Przekształcenie ośrodka w Karpaczu w sanatorium. Po przejściu na emeryturę przeprowadził się do Bornego Sulinowa, skąd wyjechały wojska radzieckie.
[00:28:38] Rejs gwarancyjny statkiem „Narwik II” – awaria śruby nastawnej w drodze do Japonii. Podczas naprawy statku boh. był w Hiroszimie – zwiedzanie kraju. Wspomnienie zawodów sportowych w „Dniu Sportu”.
[00:35:14] Boh. działał w klubie bokserskim, był członkiem Zarządu Głównego Polskiego Związku Bokserskiego. Działalność sportowa w stoczni. Boisko treningowe dla siatkarzy klubu „Stal Stocznia”.
[00:38:20] Boh. wyjechał na wycieczkę do ZSRR i był w Moskwie podczas Olimpiady. Pociąg przejeżdżał przez Ponary i boh. widział swój dom. W Moskwie chodził na zawody lekkoatletyczne i widział skok Kozakiewicza – zachowanie kibiców. Boh. odwiedził ciotkę [Aleksandrę Sokołowską], drugi raz był u niej, gdy przypłynął statkiem do Leningradu. Boh. będąc prezesem okręgu w boksie pojechał na turniej do Rygi – „opiekun” w Rydze
[00:44:40] Boh. nie było w stoczni podczas wizyty i przemówienia Gierka. Skierowanie na rejs statkiem „Narwik II” – automatyzacja statku. Boh. montował pierwszy komputer na statku dostarczony przez wrocławskie ELWRO.
[00:47:03] W 1980 boh. był kierownikiem działu socjalnego Stoczni Szczecińskiej. O wprowadzeniu stanu wojennego dowiedział się z telewizji. Internowano działaczy Solidarności, w tym Mariana Jurczyka. Opinia na jego temat.
[00:50:20] Wspomnienie Mieczysława Dopierały, który brał udział w strajku w 1970 r. Sytuacja podczas strajku, rozmowy ze stroną rządową. Wsparcie z zakładów pracy i od lekarzy. Andrzej Milczanowski przez jakiś czas był radcą prawnym w stoczni – kontakty zawodowe. W 1989 r. boh. był kierownikiem ośrodka w Dziwnówku, Marian Jurczyk organizował tam narady i szkolenia członków „Solidarności”.
[00:57:40] Boh. pracował w Dziwnówku do 1995 r. Powody przeprowadzki do Bornego Sulinowa – zakup mieszkania. Jeziora i lasy w okolicy. W miasteczku mieszka kilku Ukraińców, byłych żołnierzy Armii Radzieckiej.
[01:03:40] Początki w Bornem – w wartowni otwarto bar, stały słupy bram wjazdowych na teren garnizonu. W Leśnicy [Brzeźnicy] koło Bornego Sulinowa były schrony na broń atomową – ich obecny stan. Działalność złomiarzy na terenie dawnej bazy wojsk radzieckich. Opuszczona miejscowość Kłomino. Pozostałości w okolicznych lasach. [+]
[01:09:45] W Bornem Sulinowie wybudowano willę dla Ewy Braun, bywał tu Adolf Hitler.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.