Grażyna Walczak (ur. 1937, Pulmo) wychowała się w rodzinie nauczycielskiej, osiadłej na wołyńskiej wsi. Ojciec pomagał miejscowej ludności, zorganizował pierwszą w okolicy spółdzielnię mleczarską. W czasie rzezi wołyńskiej (nacjonaliści ukraińscy podpalili pobliski kościół podczas niedzielnej mszy) rodzinie udało się uciec z pomocą sąsiadów do Tomaszówki. Ojciec działał w AK, był tam komendantem samoobrony. Uciekając przed frontem wschodnim, rodzina przedostała się do Włodawy, następnie znalazła schronienie we dworze w Kulczynie, a po wojnie – w Depułtyczach k. Chełma. Dalsza powojenna tułaczka wiodła przez Warszawę, Biskupice Ołoboczne, Gorzyce Wielkie, Ostrów Wielkopolski. Po maturze Grażyna Walczak studiowała rybołówstwo morskie w olsztyńskiej Wyższej Szkole Rolniczej, po kilku latach zamieszkała z synem w Legnicy. Ostatecznie osiadła we Wrocławiu, gdzie pracowała w Instytucie Komputerowych Systemów Automatyki i Pomiarów przy Elwro. Tam wstąpiła do NSZZ „Solidarność”, była bliską współpracownicą Konrada Morawieckiego. W jej domu odbywały się spotkania działaczy podziemnej „Solidarności” oraz „Solidarności Walczącej”, był także miejscem składu podziemnej prasy i książek. Grażyna Walczak pomagała internowanym i ich rodzinom, dostarczając paczki z Prymasowskiego Komitetu Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności. Opiekowała się dziećmi internowanych, m.in. pomogła wywieźć i ukryć córkę Hanny Łukowskiej-Karniej.
more...
less
[00:00:10] Ur. 15 kwietnia 1937 r. w Pulmie, obwód wołyński (dziś Ukraina). Rodzice byli nauczycielami, ojciec kierownikiem szkoły. Założył we wsi spółdzielnię mleczarską, do tej pory mieszkańcy nie znali pieniędzy, handel tylko wymienny. Rodzice pomagali mieszkańcom. Kościół katolicki – w niedzielę, kiedy nacjonaliści ukraińscy zaatakowali Polaków, rodzina boh. nie poszła na mszę. Podpalenie kościoła z ludźmi w środku, roztrzaskanie głowy dziecka, drugie wrzucono w płomienie palącego się kościoła. Ciężarna matka zabitych dzieci (Kozłowska) zalana krwią przeżyła przez przypadek. Wszyscy w kościele spłonęli żywcem [++]. Boh. słyszała te opowieści wiele razy.
[00:04:59] Dół na podwórzu wyłożony kilimami służył za kryjówkę, widok wysokich butów maszerujących żołnierzy. Ruch nacjonalistyczny, mówili o sobie „tutejszy”. Ostrzeżenie rodziców przez przyjaznych sąsiadów o nadchodzącej rzezi, pomoc w ucieczce do Tomaszówki (ok. 30 km, dziś Białoruś). Ojciec należał do Armii Krajowej, został komendantem samoobrony, co wieczór chodził na obchód. Alarmowanie przed nadchodzącymi Ukraińcami poprzez stukanie w szyny kolejowe.
[00:07:58] W 1944 r. na oknie w spodku popiół i kwas solny w butelce do obrony przed Ukraińcami. Co wieczór przez obchodem ojca pożegnanie na wszelki wypadek. Otrzymanie dwóch karabinów od żandarmów niemieckich – ojciec chował je w wyschniętej studni. Decyzja o ucieczce do centrum Polski – przez Bug do Włodawy. W styczniu 1944 r. urodziny siostry, mama z córkami wyjechała, ojciec dołączył po kilku miesiącach.
[00:11:35] Zamieszkanie w opuszczonym, walącym się mieszkaniu. Zbombardowanie przez wycofujących się Niemców mostu łączącego Tomaszówkę z Włodawą, zbombardowanie dzielnicy żydowskiej. Spacer z ojcem po zgliszczach, porzucone hebrajskie książki. Niedaleko Pulmy był obóz Sobibór.
[00:13:33] Przeczekanie przejścia frontu we dworze w Kulczynie, w 1945 r. aktywna działalność NKWD i AK. Nawoływanie do ujawniania się AK. Ojciec się nie ujawnił, zmienił nazwisko (Wołkowski) i wygląd, dostał posadę dyrektora szkoły, przeprowadzka do Depułtycz k. Chełma. Mama tam była nauczycielką. Rozpoznanie ojca w Lublinie, decyzja o ucieczce do Warszawy, mieszkała tam rodzina mamy. Odnalezienie rodziny w Depułtyczach przez wuja. Dzieci z Depułtycz chodziły dwa razy w tygodniu 4 km na katechezę, zatrzymanie przez NKWD, pobicie kolegi, zastraszenie dzieci. [+]
[00:19:59] Kaźnie złapanych ludzi na ławkach w klasach szkoły (ściany we krwi, krzyki). Najmłodsza siostra urodzona w Warszawie. W Depułtyczach mama koleżanki Irenki Jagiełło odwiedzała ojca w więzieniu w Lublinie, w celi woda do kolan.Trudność w utrzymaniu tajemnicy o zmianie nazwiska. [+]
[00:23:04] Początek okupacji radzieckiej w 1939 r., nauczyciele radzieccy – poziom przygotowania, brak kultury. Przemarsz żołnierzy niemieckich w 1941 r. (buty widziane ze schronu na podwórku). Rodzice byli na liście do wywózki, zostali, by szkolić radzieckich nauczycieli. Siostra mamy była nauczycielką, a jej mąż wojskowym – zostali wywiezieni do Archangielska, wrócili z Armią Andersa.
[00:25:28] Zabranie do Warszawy przez wujka w lipcu 1945 r., narodziny najmłodszej siostry. Po kilku tygodniach przeprowadzka do Biskupic Ołobocznych, a w 1948 r. przeniesienie do Gorzyc Wielkopolskich [Wielkich], szkoła rolnicza dla dziewcząt wiejskich przygotowująca do prowadzenia gospodarstw rolnych. Mama była dyrektorką, ojciec inspektorem szkół wiejskich. Boh. chodziła do szkoły w Biskupicach, brak nauczycieli po wojnie. VII klasa w Gorzycach, żeńskie liceum w Ostrowie Wielkopolskim – wysoki poziom nauki, przedwojenni wymagający nauczyciele. Koleżanki córki robotników. Oprócz edukacji kładziono nacisk na wychowanie.
[00:31:10] Indoktrynacja komunistyczna nieobecna na wsiach - w poznańskiem msza na początku roku szkolnego. W Gorzycach kierownik Ulatowski miał gospodarstwo rolne. [+] Bieda, słodzenie melasą, marmolada z buraków. Stopniowa odbudowa życia, wzajemna solidarność. Przeprowadzka rodziny do Ostrowa.
[00:33:46] W 1956 r. wiec w domu kultury, wybór ojca na przewodniczącego rady miasta, odrzucenie przez mieszkańców „przywiezionego w teczce przewodniczącego z nadania partyjnego”. Przeprowadzka do Wrocławia. Matura w Ostrowie w 1954 r. Nieukończone studia na wydziale rybołówstwa morskiego akademii rolniczej w Olsztynie, powrót do Wrocławia. Małe zainteresowanie sprawami politycznymi. Słuchanie Radia Wolna Europa. Powrót do oryginalnego nazwiska w Warszawie, nikt nie wiedział, że ojciec był w AK. Po 1989 r. zadośćuczynienie dla ojca za czas nauczania w czasie wojny.
[00:40:33] W latach 60. urodzenie dziecka, zamieszkanie boh. w Legnicy. W 1968 r. inwazja w Czechosłowacji. W 1970 r. praca we Wrocławiu w instytucie programów Elwro, koleżanka idealistka partyjna nie dowierzała w doniesienia o wydarzeniach grudniowych na Wybrzeżu. Jej mąż pułkownik WP, psycholog, odmówił wykonania rozkazu podczas inwazji w Czechosłowacji, popełnił samobójstwo. [++]
[00:46:24] Reakcja na podwyżki cen 1976 r. – słuchanie zachodnich rozgłośni. W 1978 r. sąsiedzi Bronisława i Jerzy Petryniak przynieśli torbę z wydawnictwami KOR, rozpoczęcie współpracy z opozycją. Poznanie Kornela Morawieckiego, przynosił nielegalną prasę warszawską. Przynoszenie prasy do instytutu, wyjazdy do „Kornelówki” (m.in. bracia Oziewicz).
[00:54:00] Kazimierz Suszyński przywoził paczki z pojedynczymi stronami, składanie prasy i książek w domu boh., pomagał syn z kolegami – przez kilka dni. System dystrybucji i sprzedaży prasy, kradzieże papieru z zakładów pracy, „organizowanie papieru”. Koleżanka Milena Waśkiewicz, kuzynka z osiedla „Manhattan”, Walczak, Stalczak, Zuzanna Olechnowicz, Bronisława Pogorzelska – udostępniała mieszkanie Morawieckiemu. [+]
[01:00:25] Strajki sierpniowe 1980 r. Komórka „S” w instytucie, pokątne konspirowanie, dyskusje. Żywność na kartki, kolejki w sklepach, pomaganie sobie nawzajem. [+] Przewodniczący „S” Juliusz Sokołowski.
[01:04:55] Boh. pełniła w „S” funkcję kulturalno-oświatową, organizowała bilety do teatrów. Anna Tabor, Marek Szkudlarek, Kopystyński, Markiewicz Jerzy. Potem zaangażowanie boh. w działalność Solidarności Walczącej.
[01:09:50] Przemawianie na wiecach Anny Tabor. Nie wszyscy zeszli do podziemia. Zaangażowanie w SW. Ukrywanie się Kornela Morawieckiego od 13 grudnia 1981. O 4 rano 13 grudnia wiadomość z wojskowego przecieku o wprowadzeniu stanu wojennego. Poinformowanie zaprzyjaźnionych osób. Ukrywanie materiałów.
[01:14:30] Wielu internowanych z „grupy Kornela”. Zbigniew Oziewicz rozdawał ulotki na dworcu wprost ze swojej teczki, został internowany jako ostatni. Trudne warunki finansowe. Współpraca z komitetem pomocy internowanym – przewożenie z synem paczek z żywnością, Pola [Apolonia Stawarz?]. [+]
[01:17:27] Żona Morawieckiego Jadwiga przychodziła po paczki sama, ukrywający się Kornel otrzymywał 2 paczki: dla siebie i dla goszczącej go rodziny. Otrzymywała też Hanna, Jan Pawłowski, dwie rodziny Oziewiczów – w sumie osiem lub więcej toreb. W domu boh. wisiały zdjęcia opozycjonistów (Frasyniuk, Wałęsa, JPII), Zbigniew Oziewicz przyprowadzał zagranicznych profesorów i pokazywał te galerię jako „typową dla każdego polskiego domu”. „Ciągle robiłam herbatę”, syn uczył się w słuchawkach na uszach. Jan Pawłowski przynosił ubeckie nasłuchy. Zagrożenie rewizją, w domu boh. byli: Zbigniew Oziewicz, Jerzy Przystawa, Kazimierz Hellebrandt, Zofia Maciejewska – wyprowadzeni przez podwórze, następnego dnia rewizja u sąsiadów Jankowskich.
[01:23:51] „Konspiracja” w domu boh. trwała do 1989 r., najczęściej bywały Hanna Łukowska-Karniej, Milena Waśkiewicz, kuzynki Elżbieta Walczak, Maria Walczak, Morawiecka Jadwiga, Morawiecka Anna
[01:26:05] Syn boh. wyjechał do Norwegii w 1987 r. – zaszyfrowane polecenia od SW w notesiku. Boh. opiekowała się dziećmi zatrzymanych koleżanek. [+]
[01:28:23] Najmłodsza córka Hanny Karniej Wiga zabrana z domu, wywieziona z Wrocławia na Popowice, potem do Zielonej Góry w tajemnicy przed SB. Rewizje w domu Hanny Karniej pod jej nieobecność
zastraszanie dzieci.
[01:30:51] Boh. poszła na wybory 1989 r. Potępienie Okrągłego stołu przez Kornela Morawieckiego. Boh. zawiedziona postawą czołowych opozycjonistów (Mazowiecki). Manipulacje Michnika, promował w Paryżu książkę Jaruzelskiego.
[01:33:40] Wyjazd działaczy SW za granicę. Morawiecki wrócił przez zieloną granicę na fałszywym paszporcie. Syn boh. działał w Komitecie Obywatelskim, woził Rafała Dutkiewicza na spotkanie zieloną wołgą. „Później było rozczarowanie za rozczarowaniem”.
[01:38:30] Spotkania w mieszkaniu Elżbiety Walczak, Andrzej Zarach.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.