Grażyna Walczak (ur. 1937, Pulmo) wychowała się w rodzinie nauczycielskiej, osiadłej na wołyńskiej wsi. Ojciec pomagał miejscowej ludności, zorganizował pierwszą w okolicy spółdzielnię mleczarską. W czasie rzezi wołyńskiej (nacjonaliści ukraińscy podpalili pobliski kościół podczas niedzielnej mszy) rodzinie udało się uciec z pomocą sąsiadów do Tomaszówki. Ojciec działał w AK, był tam komendantem samoobrony. Uciekając przed frontem wschodnim, rodzina przedostała się do Włodawy, następnie znalazła schronienie we dworze w Kulczynie, a po wojnie – w Depułtyczach k. Chełma. Dalsza powojenna tułaczka wiodła przez Warszawę, Biskupice Ołoboczne, Gorzyce Wielkie, Ostrów Wielkopolski. Po maturze Grażyna Walczak studiowała rybołówstwo morskie w olsztyńskiej Wyższej Szkole Rolniczej, po kilku latach zamieszkała z synem w Legnicy. Ostatecznie osiadła we Wrocławiu, gdzie pracowała w Instytucie Komputerowych Systemów Automatyki i Pomiarów przy Elwro. Tam wstąpiła do NSZZ „Solidarność”, była bliską współpracownicą Konrada Morawieckiego. W jej domu odbywały się spotkania działaczy podziemnej „Solidarności” oraz „Solidarności Walczącej”, był także miejscem składu podziemnej prasy i książek. Grażyna Walczak pomagała internowanym i ich rodzinom, dostarczając paczki z Prymasowskiego Komitetu Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności. Opiekowała się dziećmi internowanych, m.in. pomogła wywieźć i ukryć córkę Hanny Łukowskiej-Karniej.
mehr...
weniger
[00:00:10] Ur. 15 kwietnia 1937 r. w Pulmie, obwód wołyński (dziś Ukraina). Rodzice byli nauczycielami, ojciec kierownikiem szkoły. Założył we wsi spółdzielnię mleczarską, do tej pory mieszkańcy nie znali pieniędzy, handel tylko wymienny. Rodzice pomagali mieszkańcom. Kościół katolicki – w niedzielę, kiedy nacjonaliści ukraińscy zaatakowali Polaków, rodzina boh. nie poszła na mszę. Podpalenie kościoła z ludźmi w środku, roztrzaskanie głowy dziecka, drugie wrzucono w płomienie palącego się kościoła. Ciężarna matka zabitych dzieci (Kozłowska) zalana krwią przeżyła przez przypadek. Wszyscy w kościele spłonęli żywcem [++]. Boh. słyszała te opowieści wiele razy.
[00:04:59] Dół na podwórzu wyłożony kilimami służył za kryjówkę, widok wysokich butów maszerujących żołnierzy. Ruch nacjonalistyczny, mówili o sobie „tutejszy”. Ostrzeżenie rodziców przez przyjaznych sąsiadów o nadchodzącej rzezi, pomoc w ucieczce do Tomaszówki (ok. 30 km, dziś Białoruś). Ojciec należał do Armii Krajowej, został komendantem samoobrony, co wieczór chodził na obchód. Alarmowanie przed nadchodzącymi Ukraińcami poprzez stukanie w szyny kolejowe.
[00:07:58] W 1944 r. na oknie w spodku popiół i kwas solny w butelce do obrony przed Ukraińcami. Co wieczór przez obchodem ojca pożegnanie na wszelki wypadek. Otrzymanie dwóch karabinów od żandarmów niemieckich – ojciec chował je w wyschniętej studni. Decyzja o ucieczce do centrum Polski – przez Bug do Włodawy. W styczniu 1944 r. urodziny siostry, mama z córkami wyjechała, ojciec dołączył po kilku miesiącach.
[00:11:35] Zamieszkanie w opuszczonym, walącym się mieszkaniu. Zbombardowanie przez wycofujących się Niemców mostu łączącego Tomaszówkę z Włodawą, zbombardowanie dzielnicy żydowskiej. Spacer z ojcem po zgliszczach, porzucone hebrajskie książki. Niedaleko Pulmy był obóz Sobibór.
[00:13:33] Przeczekanie przejścia frontu we dworze w Kulczynie, w 1945 r. aktywna działalność NKWD i AK. Nawoływanie do ujawniania się AK. Ojciec się nie ujawnił, zmienił nazwisko (Wołkowski) i wygląd, dostał posadę dyrektora szkoły, przeprowadzka do Depułtycz k. Chełma. Mama tam była nauczycielką. Rozpoznanie ojca w Lublinie, decyzja o ucieczce do Warszawy, mieszkała tam rodzina mamy. Odnalezienie rodziny w Depułtyczach przez wuja. Dzieci z Depułtycz chodziły dwa razy w tygodniu 4 km na katechezę, zatrzymanie przez NKWD, pobicie kolegi, zastraszenie dzieci. [+]
[00:19:59] Kaźnie złapanych ludzi na ławkach w klasach szkoły (ściany we krwi, krzyki). Najmłodsza siostra urodzona w Warszawie. W Depułtyczach mama koleżanki Irenki Jagiełło odwiedzała ojca w więzieniu w Lublinie, w celi woda do kolan.Trudność w utrzymaniu tajemnicy o zmianie nazwiska. [+]
[00:23:04] Początek okupacji radzieckiej w 1939 r., nauczyciele radzieccy – poziom przygotowania, brak kultury. Przemarsz żołnierzy niemieckich w 1941 r. (buty widziane ze schronu na podwórku). Rodzice byli na liście do wywózki, zostali, by szkolić radzieckich nauczycieli. Siostra mamy była nauczycielką, a jej mąż wojskowym – zostali wywiezieni do Archangielska, wrócili z Armią Andersa.
[00:25:28] Zabranie do Warszawy przez wujka w lipcu 1945 r., narodziny najmłodszej siostry. Po kilku tygodniach przeprowadzka do Biskupic Ołobocznych, a w 1948 r. przeniesienie do Gorzyc Wielkopolskich [Wielkich], szkoła rolnicza dla dziewcząt wiejskich przygotowująca do prowadzenia gospodarstw rolnych. Mama była dyrektorką, ojciec inspektorem szkół wiejskich. Boh. chodziła do szkoły w Biskupicach, brak nauczycieli po wojnie. VII klasa w Gorzycach, żeńskie liceum w Ostrowie Wielkopolskim – wysoki poziom nauki, przedwojenni wymagający nauczyciele. Koleżanki córki robotników. Oprócz edukacji kładziono nacisk na wychowanie.
[00:31:10] Indoktrynacja komunistyczna nieobecna na wsiach - w poznańskiem msza na początku roku szkolnego. W Gorzycach kierownik Ulatowski miał gospodarstwo rolne. [+] Bieda, słodzenie melasą, marmolada z buraków. Stopniowa odbudowa życia, wzajemna solidarność. Przeprowadzka rodziny do Ostrowa.
[00:33:46] W 1956 r. wiec w domu kultury, wybór ojca na przewodniczącego rady miasta, odrzucenie przez mieszkańców „przywiezionego w teczce przewodniczącego z nadania partyjnego”. Przeprowadzka do Wrocławia. Matura w Ostrowie w 1954 r. Nieukończone studia na wydziale rybołówstwa morskiego akademii rolniczej w Olsztynie, powrót do Wrocławia. Małe zainteresowanie sprawami politycznymi. Słuchanie Radia Wolna Europa. Powrót do oryginalnego nazwiska w Warszawie, nikt nie wiedział, że ojciec był w AK. Po 1989 r. zadośćuczynienie dla ojca za czas nauczania w czasie wojny.
[00:40:33] W latach 60. urodzenie dziecka, zamieszkanie boh. w Legnicy. W 1968 r. inwazja w Czechosłowacji. W 1970 r. praca we Wrocławiu w instytucie programów Elwro, koleżanka idealistka partyjna nie dowierzała w doniesienia o wydarzeniach grudniowych na Wybrzeżu. Jej mąż pułkownik WP, psycholog, odmówił wykonania rozkazu podczas inwazji w Czechosłowacji, popełnił samobójstwo. [++]
[00:46:24] Reakcja na podwyżki cen 1976 r. – słuchanie zachodnich rozgłośni. W 1978 r. sąsiedzi Bronisława i Jerzy Petryniak przynieśli torbę z wydawnictwami KOR, rozpoczęcie współpracy z opozycją. Poznanie Kornela Morawieckiego, przynosił nielegalną prasę warszawską. Przynoszenie prasy do instytutu, wyjazdy do „Kornelówki” (m.in. bracia Oziewicz).
[00:54:00] Kazimierz Suszyński przywoził paczki z pojedynczymi stronami, składanie prasy i książek w domu boh., pomagał syn z kolegami – przez kilka dni. System dystrybucji i sprzedaży prasy, kradzieże papieru z zakładów pracy, „organizowanie papieru”. Koleżanka Milena Waśkiewicz, kuzynka z osiedla „Manhattan”, Walczak, Stalczak, Zuzanna Olechnowicz, Bronisława Pogorzelska – udostępniała mieszkanie Morawieckiemu. [+]
[01:00:25] Strajki sierpniowe 1980 r. Komórka „S” w instytucie, pokątne konspirowanie, dyskusje. Żywność na kartki, kolejki w sklepach, pomaganie sobie nawzajem. [+] Przewodniczący „S” Juliusz Sokołowski.
[01:04:55] Boh. pełniła w „S” funkcję kulturalno-oświatową, organizowała bilety do teatrów. Anna Tabor, Marek Szkudlarek, Kopystyński, Markiewicz Jerzy. Potem zaangażowanie boh. w działalność Solidarności Walczącej.
[01:09:50] Przemawianie na wiecach Anny Tabor. Nie wszyscy zeszli do podziemia. Zaangażowanie w SW. Ukrywanie się Kornela Morawieckiego od 13 grudnia 1981. O 4 rano 13 grudnia wiadomość z wojskowego przecieku o wprowadzeniu stanu wojennego. Poinformowanie zaprzyjaźnionych osób. Ukrywanie materiałów.
[01:14:30] Wielu internowanych z „grupy Kornela”. Zbigniew Oziewicz rozdawał ulotki na dworcu wprost ze swojej teczki, został internowany jako ostatni. Trudne warunki finansowe. Współpraca z komitetem pomocy internowanym – przewożenie z synem paczek z żywnością, Pola [Apolonia Stawarz?]. [+]
[01:17:27] Żona Morawieckiego Jadwiga przychodziła po paczki sama, ukrywający się Kornel otrzymywał 2 paczki: dla siebie i dla goszczącej go rodziny. Otrzymywała też Hanna, Jan Pawłowski, dwie rodziny Oziewiczów – w sumie osiem lub więcej toreb. W domu boh. wisiały zdjęcia opozycjonistów (Frasyniuk, Wałęsa, JPII), Zbigniew Oziewicz przyprowadzał zagranicznych profesorów i pokazywał te galerię jako „typową dla każdego polskiego domu”. „Ciągle robiłam herbatę”, syn uczył się w słuchawkach na uszach. Jan Pawłowski przynosił ubeckie nasłuchy. Zagrożenie rewizją, w domu boh. byli: Zbigniew Oziewicz, Jerzy Przystawa, Kazimierz Hellebrandt, Zofia Maciejewska – wyprowadzeni przez podwórze, następnego dnia rewizja u sąsiadów Jankowskich.
[01:23:51] „Konspiracja” w domu boh. trwała do 1989 r., najczęściej bywały Hanna Łukowska-Karniej, Milena Waśkiewicz, kuzynki Elżbieta Walczak, Maria Walczak, Morawiecka Jadwiga, Morawiecka Anna
[01:26:05] Syn boh. wyjechał do Norwegii w 1987 r. – zaszyfrowane polecenia od SW w notesiku. Boh. opiekowała się dziećmi zatrzymanych koleżanek. [+]
[01:28:23] Najmłodsza córka Hanny Karniej Wiga zabrana z domu, wywieziona z Wrocławia na Popowice, potem do Zielonej Góry w tajemnicy przed SB. Rewizje w domu Hanny Karniej pod jej nieobecność
zastraszanie dzieci.
[01:30:51] Boh. poszła na wybory 1989 r. Potępienie Okrągłego stołu przez Kornela Morawieckiego. Boh. zawiedziona postawą czołowych opozycjonistów (Mazowiecki). Manipulacje Michnika, promował w Paryżu książkę Jaruzelskiego.
[01:33:40] Wyjazd działaczy SW za granicę. Morawiecki wrócił przez zieloną granicę na fałszywym paszporcie. Syn boh. działał w Komitecie Obywatelskim, woził Rafała Dutkiewicza na spotkanie zieloną wołgą. „Później było rozczarowanie za rozczarowaniem”.
[01:38:30] Spotkania w mieszkaniu Elżbiety Walczak, Andrzej Zarach.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..