Blumsztajn Seweryn

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0579

12 kwietnia 2019, Warszawa

2:43

Seweryn Blumsztajn (ur. 1946, Wrocław) – dziennikarz, działacz opozycji antykomunistycznej. Jego rodzice, pochodzący z Radomska, spędzili II wojnę światową w ZSRR, w 1946 roku przyjechali do Wrocławia. W 1951 roku rodzina przeprowadziła się do Warszawy. Seweryn Blumsztajn był uczniem Szkoły nr 1 Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, od 1956 roku należał do Hufca Walterowskiego (ZHP) prowadzonego przez Jacka Kuronia. W latach 1964-68 studiował ekonomię polityczną na Uniwersytecie Warszawskim. Był członkiem młodzieżowego Klubu Poszukiwaczy Sprzeczności. W 1965 aresztowano go na kilkanaście dni za kolportaż listu otwartego do członków PZPR, autorstwa Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego. W marcu 1968 współorganizował wiec na UW, ale 8 marca 1968 został aresztowany i w grudniu skazano go na dwa lata więzienia – zwolniono na mocy amnestii w sierpniu 1969 roku. W początkach lat 70. studiował na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W latach 1975-76 pracował w Desie. W roku 1976 brał udział w akcji zbierania podpisów pod listem w obronie represjonowanych robotników Radomia i Ursusa. We wrześniu 1976 podjął współpracę z Komitetem Obrony Robotników, był redaktorem „Biuletynu Informacyjnego”, od października 1977 był członkiem KSS KOR. W dniach 7-17 maja 1980 brał udział w głodówce w kościele św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej. Aresztowany w sierpniu 1980, we wrześniu został zwolniony na mocy Porozumień Sierpniowych. Od września 1980 w „Solidarności”, współtwórca Agencji Prasowej „S”. W styczniu 1981 został redaktorem biuletynu „AS”. W październiku 1981 wyjechał do Francji na zaproszenie związków zawodowych. Po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego był współzałożycielem Komitetu Solidarności, a następnie wydawcą „Bulletin d’Information du Comité Solidarité à Paris”. W latach 1982-84 był członkiem brukselskiego Biura Koordynacyjnego „Solidarności” za Granicą, w latach 1986-89 sekretarzem generalnym Association Solidarité France-Pologne. Do Polski wrócił w sierpniu 1989 roku, został redaktorem „Gazety Wyborczej”, od 1991 roku w kierownictwie spółki Agora. W latach 2002-06 był redaktorem naczelnym krakowskiego dodatku „GW”, od 2006 redaktorem naczelnym warszawskiego dodatku „Gazeta Stołeczna”. Laureat przyznawanej przez Prezydenta Francji Nagrody Praw Człowieka (1985), odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2006), order zwrócił w roku 2008.
więcej...
mniej

[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1946 r. we Wrocławiu, dwa dni po przyjeździe rodziców z ZSRR do miasta.
[00:00:48] Rodzice pochodzili z Radomska, przed wojną ojciec skończył chemię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Ojciec należał do Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej, po wojnie był członkiem partii. Matka, związana z ruchem syjonistycznym, była na obozie przygotowującym do wyjazdu do Palestyny i wzięła fikcyjny ślub, który umożliwiał jej wyjazd. We wrześniu 1939 rodzice znaleźli się w Związku Radzieckim, początkowo na Ukrainie, potem na Uralu. Do Wrocławia przyjechano z siostrą ojca i jej rodziną. Holokaust przeżyła także babcia ze strony matki, która wyjechała do USA. Inni krewni ze strony ojca i matki zginęli w Treblince. [+]
[00:03:20] Nacisk na wykształcenie dzieci. Rodzice utrzymywali kontakty ze znajomymi z ZSRR, w domu mówiono po polsku, nie obchodzono żydowskich ani polskich świąt – rozważania na temat wynarodowienia. Rodzice ojca mieli w Radomsku dom, w drugiej połowie lat 50. ojcu udało się go sprzedać. Boh. nie znał nawet imion krewnych z Radomska, nie opowiadano także o pobycie w Związku Radzieckim. W latach 70. ojciec nie pojechał na wycieczkę do Treblinki i przeżywał to. Po 1956 r. rozważano w domu wyjazd z Polski. Matka miała trudności ze znalezieniem pracy. Siostra ojca wyjechała z rodziną do Izraela i przysyłała paczki z pomarańczami. W domu nie było żadnych fotografii ani pamiątek po krewnych. Wspomnienie rozmowy z Anną Radziwiłł na temat bycia Żydem. W 1968 r. rodzice zdecydowali się na wyjazd z Polski – reakcja ojca, gdy boh. postanowił zostać. [+]
[00:11:30] We Wrocławiu ojciec był dyrektorem wytwórni win, czasem boh. odwożono do przedszkola służbowym samochodem. Gdy boh. miał pięć lat, ojciec dostał posadę w Warszawie i przeprowadzono się. Boh. chodził do szkoły TPD nr 1 i należał do drużyny walterowskiej, współtworzonej przez Jacka Kuronia – charakter i cele organizacji. Znajomość z Jackiem Kuroniem. Zachowanie walterowców – śpiewanie piosenek po rosyjsku, żydowsku, ukraińsku.
[00:17:21] Boh. nie czuł się wyobcowany – atmosfera w szkole i w harcerstwie. Napisał pracę o walterowcach – mechanizm sekty, kształtowanie młodych ludzi, wpajanie wartości lewicowych. Wielu walterowców działało potem w opozycji. Postawy w 1968 r. – poglądy Adama Michnika.
[00:24:24] Boh. nie pamięta pierwszego spotkania z Jackiem Kuroniem – wieloletnia przyjaźń. Rys charakteru Kuronia, powody jego trudności w szkole, wspólne śpiewanie.
[00:28:35] Po rozwiązaniu walterowców boh. jako uczeń X klasy trafił do klubu Michnika. Poznał tam młodzież z elitarnych warszawskich szkół – znajomość z Janem Lityńskim i Janem Grossem. Boh., z przekonania marksista, w 1964 r. zaczął studiować ekonomię polityczną na UW – nadzieje związane ze studiami.
[00:31:40] W marcu 1965 boh. został aresztowany w związku ze sprawami Kuronia i Modzelewskiego – działalność kółek samokształceniowych. W listopadzie 1964 Jacek [Kuroń] i Karol [Modzelewski] zostali zatrzymani za napisanie listu otwartego i wyrzucono ich z partii. Boh. otrzymał od Kuronia nową wersję listu otwartego, dał go do przeczytania koledze, a wieczorem w domu ubecy zrobili rewizję znajdując paryską „Kulturę” – pobyt w areszcie przy ul. Rakowieckiej, konsekwencje na uczelni. Gdy boh. wypuszczono, w areszcie został jeszcze Adam [Michnik] i Witold [Wiktor] Nagórski, student, który zorganizował zebranie ZMS, na którym omawiano list.
[00:36:20] Manifestacje w czasie, gdy Jacek [Kuroń] i Karol [Modzelewski] siedzieli w więzieniu – postępowanie dyscyplinarne na uczelni jesienią 1965 – studenci mieli obrońców, był wśród nich Witold Kula, Zygmunt Baumann, Janina Zakrzewska, Maria Ossowska. Przewodniczącym komisji dyscyplinarnej był prawnik Murzynowski. Wśród studentów, wobec których wytoczono postępowanie był m.in. boh., Adam [Michnik], Witold [Wiktor] Nagórski, Maciej Czechowski. Postawa środowiska uniwersyteckiego. Boh. i Adam zostali zawieszeni na rok, ale boh. wcześniej zaliczył sesję i nie stracił roku. Baumann w mowie obrończej wspomniał śpiewanie Międzynarodówki. Zarzutami było zbieranie pieniędzy dla rodzin uwięzionych kolegów Karola [Modzelewskiego] i Jacka [Kuronia], posiadanie wydawnictw niezależnych. Sprawa oskarżeń wobec dwóch studentów z fizyki.
[00:43:20] Kształtowanie się środowiska „komandosów”. Wspomnienie zebrania z Leszkiem Kołakowskim w 1966 r. w rocznicę Października – restrykcje wobec osób, które zabierały głos, szykanowanie boh. i Adama [Michnika] – mobilizacja środowiska w jego obronie.
[00:46:28] Sytuacja na Uniwersytecie Warszawskim w połowie lat 60. – intelektualiści a władza. Na uczelni powołano Studenckie Ośrodki Dyskusyjne – rola „komandosów”, którzy poruszali zakazane tematy, np. sprawę Katynia, interwencji w Budapeszcie. Spotkanie z Walerym Namiotkiewiczem, sekretarzem Gomułki. Postawy studentów i grona profesorskiego.
[00:50:30] Kształtowanie młodego pokolenia w duchu marksizmu – pomysły na poprawę ustroju komunistycznego, ale nie na jego zmianę na ustrój kapitalistyczny. Rozważania na temat braku środowisk prawicowych. Zakres i język postulatów marcowych. Boh. chodził na seminarium prof. Włodzimierza Brusa, specjalisty od dysfunkcji ekonomii socjalistycznej. Liberałowie pojawili się dopiero w drugiej połowie lat 80.
[00:57:32] W 1967 r. wypuszczono z więzienia Karola [Modzelewskiego] i Jacka [Kuronia]. Sprawa zdjęcia „Dziadów” – przeżycia w trakcie przedstawienia – gra Gustawa Holoubka. Po przedstawieniu odbyła się manifestacja, wiele osób aresztowano, ale boh. i Mirek Sawicki wrócili na Żoliborz. Na drugi dzień rozpoczęto zbieranie podpisów pod petycją o przywrócenie przedstawienia – reakcje studentów. Sytuacja w kraju – antysemityzm, czystki w wojsku i urzędach. Po interwencji boh. w Komisji Kontroli Partyjnej wyrzucono za antysemityzm działacza ZMS Hasiaka. [+]
[01:05:00] Po wyrzuceniu z uczelni Adama [Michnika] i Heńka [Szlajfera] zorganizowano wiec. Decyzję o jego organizacji podjęto 3 marca [1968], rezolucję napisali Karol [Modzelewski] i Jacek [Kuroń], miała ją odczytać Irena Lasota, ponieważ założono, że dziewczyny nie zostaną aresztowane. 7 marca boh. poszedł ze znajomymi do kina na western – zachowanie esbeków. Jan Lityński nocował u boh. i obydwaj zostali aresztowani rankiem następnego dnia. [+]
[01:09:52] Rankiem 8 marca [1968] boh. został aresztowany i przewieziony do komisariatu przy ul. Mostowskich. Po południu do tej samej celi trafi Jacek [Kuroń]. Aresztantów przewieziono na ul. Rakowiecką i tam rozpoczęło się śledztwo – postawa boh. Wspólny proces Jana Lityńskiego i boh. odbył się w grudniu [1968] – wyrok 2 lat więzienia za przynależność do tajnej organizacji. Wyroki dla innych osób, w tym Józefa Dajczgewanda, Jana Lityńskiego, Adama [Michnika], Karola [Modzelewskiego] i Jacka [Kuronia].
[01:15:02] W grudniu [1968] boh. został przewieziony do więzienia w Strzelcach, ale niedługo potem wrócił do Warszawy jako świadek w procesie Adama [Michnika]. W marcu [1969] boh. przewożony do Potulic jechał w suce razem z Jackiem [Kuroniem] przewożonym do Sztumu – refleksje w czasie podróży na temat zasięgu i siły protestów studenckich. Rozważania na temat przyczyn wydarzeń marcowych. Zachowanie Służby Bezpieczeństwa na przestrzeni lat i w 1968 r. – antysemityzm i zaangażowanie funkcjonariuszy. W celi z boh. siedział student matematyki o semickim wyglądzie, który w końcu przyznał się do narodowości czeskiej.
[01:21:50] Rodzice podjęli decyzję o wyjeździe, ale boh. odmówił – powody decyzji o pozostaniu w Polsce. Nastroje społeczne – informacje o tworzeniu getta koło Warszawy. W 1967 siostra boh. wyjechała do Francji. Po wyjeździe rodziców boh. odebrano mieszkanie przy ul. Śmiałej i przydzielono pokój sublokatorski. Boh. napisał do Cyrankiewicza, a list dostarczył znajomy socjalista Arski – otrzymanie kawalerki na Bielanach.
[01:27:10] Boh. nie wrócił na studia, tylko podjął pracę w Spółdzielni Pracy. Po roku podjął studia na Wydziale Filozofii KUL-u, podobno pozwolił na to prymas Wyszyński. Opinia na temat uczelni, poziomu nauczania i studentów. Rodzice wspomagali finansowo boh., który także wynajął swoje mieszkanie w Warszawie – prace na studiach. Boh. napisał pracę magisterską o walterowcach. Po studiach miał trudności ze znalezieniem pracy – zatrudnienie w Desie. Aktywność środowiska pomarcowego. Wnioski po wydarzeniach Grudnia 1970.
[01:32:35] Boh. siedział w więzieniu półtora roku, wypuszczono go podczas amnestii w 1969 r. Ostatnie miesiące spędził w więzieniu w Potulicach, pracował w oddziale Bydgoskich Zakładów Rowerowych. Jan Lityński odbywał karę w Strzelcach Opolskich i tam były cięższe warunki.
[01:34:15] Gdy boh. pracował w Desie, funkcjonariusze SB złożyli mu propozycję wyjazdu za granicę – reakcja boh. Po wydarzeniach Czerwca 1976 we wrześniu powstał KOR – wyjazdy z Gają [Kuroń] do Jacka [Kuronia], którego zabrano do wojska. Po wydarzeniach radomskich [1976] boh. jeździł na procesy. Podczas jednego z nich obrzucono go jajkami. We wrześniu boh. zajął się robieniem „Biuletynu Informacyjnego”, pierwsze numery powstawały w żoliborskim mieszkaniu Antoniego Libery – współpraca z Joanną Szczęsną. Biuletyn przepisywano i puszczano w obieg, potem drukowano na powielaczu.
[01:39:25] Powody wyrzucenia z pracy w Desie – boh. malował mieszkania z Mirosławem Chojeckim, potem pracował w podziemnej drukarni i dobrze tam zarabiał. Zdezelowane powielacze zakupiono na aukcji w Ambasadzie Amerykańskiej. Boh. drukował „Zniewolony umysł” i książki Sołżenicyna – inne zadania.
[01:44:05] KOR a władza ludowa – poparcie społeczne dla rodzącej się opozycji. W 1977 r. po zabójstwie Stanisława Pyjasa boh. i Paweł Bąkowski pojechali do Krakowa i zbierali informacje. Boh. został aresztowany i wypuszczono go po trzech miesiącach. Zmiany w KOR – przyjęcie nowych członków, m.in. Romaszewskiego i Kęcika, wzrost nakładu „Biuletyny Informacyjnego”. Rozwój Niezależnej Oficyny Wydawniczej NOWA – sytuacja do sierpnia 1980.
[01:51:32] W lipcu 1980 boh. był z rodziną nad morzem, po powrocie do Warszawy przygotował numer „Biuletynu” o strajkach w Lublinie, który trafił do robotników strajkujących w Stoczni Gdańskiej. Istota działań podejmowanych w Gdańsku. W sierpniu do Polski przyjechali ze Szwecji rodzice boh. – ich reakcje na przypadkowe spotkania z Kisielewskim i Nowakowskim. Na kilka dni przed podpisaniem porozumień sierpniowych boh. został aresztowany. Stosunek przywódców tworzącej się Solidarności do działaczy KOR, którzy mieli doświadczenie w działalności opozycyjnej. Wspomnienie spotkania z Dziewanowskim, który miał wątpliwości co do prof. Lipińskiego, który był związany z KOR. Sprawa pobytu boh. w areszcie i podpisania porozumień sierpniowych. Postrzeganie członków KOR.
[01:56:56] Wobec pojawienia się wielu wydawnictw podziemnych boh. zorganizował bal dla współpracowników ”Biuletynu” i wydano jego ostatni numer. Tworząc „Biuletyn” starano się odejść od języka używanego przez rządową propagandę. Powstanie Agencji Solidarności (AS), z której potem wywodziła się redakcja „Tygodnika Mazowsze”. Wielu działaczy KOR nie miało pracy i nie mogli zostać członkami Solidarności, mogli pełnić jedynie funkcje doradcze. Początki Solidarności – przebudzenie społeczne i entuzjazm, stosunek do działaczy wywodzących się z KOR-u. Podziały wśród opozycji, ruchy prawicowe.
[02:04:00] Żona boh. dostała paszport i wyjechała z córką do rodziny w Paryżu. Boh. dostał zaproszenie do Francji jako dziennikarz związkowy i wyjechał w październiku 1981 r. W powrocie do kraju przeszkodziła mu choroba, wylot do Polski przełożył na drugą połowę grudnia 1981. Działania po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego. Wspomnienie manifestacji koło polskiej ambasady w Paryżu oraz manifestacji zorganizowanej 14 grudnia 1981 przez francuskie centrale związkowe – udział boh., Andrzeja Seweryna, Zbigniewa Kowalewskiego oraz grupy Polonii.
[02:09:48] Powstanie i działalność Komitetu Solidarności – wydawanie biuletynu w języku francuskim, zbieranie funduszy na działalność opozycyjną w Polsce. Boh. zajmował się kontaktami z dziennikarzami. Gdy przyszły pełnomocnictwa z Polski, okazało się, że nie dostał go Zbigniew Kowalewski, który miał lewicowe przekonania. Po uzbieraniu miliona dolarów przekazano je na pomoc w kraju. Pierwsze miesiące w Paryżu – wieczory z Jackiem Kaczmarskim.
[02:15:15] W 1984 r. władze PRL ogłosiły amnestię. Powody, dla których boh., autor książki „Wracam do kraju”, podjął decyzję o powrocie do Polski – nagłośnienie sprawy w mediach. Boh. wyjeżdżał w styczniu 1985, na lotnisku żegnali go przywódcy związkowi oraz Simone Signoret i Yves Montand, w Warszawie czekali Kuroń i Michnik. Po przylocie boh. został odprowadzony do saloniku VIPów, anulowano mu służbowy paszport i odesłano do Francji bez ważnych dokumentów, szantażując francuskiego pilota zatrzymaniem samolotu. Po powrocie do Paryża boh. nie podjął próby powrotu do kraju przez zieloną granicę, ale zaczął sobie lepiej radzić z nauką języka francuskiego. [+]
[02:20:10] Sytuacja po powrocie do Francji – podejmowane prace, rezygnacja z działalności w Komitecie Solidarności. Boh. został sekretarzem stowarzyszenia Solidarité France-Pologne. Brał udział w robieniu filmu o Komitecie Obrony Robotników. Był zwolennikiem Okrągłego Stołu – przemyślenia na temat sytuacji opozycji w kraju. Po odesłaniu z Polski złożył prośbę o azyl, w czasie wyborów w 1989 r. nie miał żadnych dokumentów i nie mógł głosować, ale stał przed ambasadą polską i rozdawał ulotki – przypadki głosowania z ausweisem.
[02:24:45] Boh. otrzymał paszport i w sierpniu [1989] wrócił do Warszawy i podjął pracę w Gazecie [Wyborczej]. Pierwszym zadaniem była relacja z negocjacji Mazowieckiego z przedstawicielami ZSL i SD w Sejmie, po której boh. za namową red. Ernesta Skalskiego napisał komentarz, który o mało nie zerwał koalicji. Helena [Łuczywo] zaproponowała boh. pracę w dziale ekonomicznym Gazety – wybór działu terenowego, założenie sieci dodatków lokalnych do GW. Po kilku latach boh. został szefem redakcji w Krakowie, potem szefem Gazety Stołecznej.
[02:29:00] W latach 70. boh. już nie był marksistą, ale uważał się za człowieka lewicy – lewicowość Solidarności. Sytuacja gospodarcza Polski po zmianie ustrojowej. Rozważania na temat sukcesu GW – początki gazety: zagadnienia ekonomiczne i redakcyjne. Pomoc czeskim kolegom przy reaktywacji gazety „Lidové Noviny” – pomysły Czechów na gazetę. Powstanie schematu dodatków regionalnych, świadomość potrzeby niezależności finansowej. Powody wejścia na giełdę, skutki decyzji.
[02:38:52] Refleksje na temat polskości i współczesnej polskiej polityki.
więcej...
mniej

Lang Krzysztof

Kwaśniewski Maciej

Instytut Pileckiego

Film