Szacka Krystyna

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0776

3 sierpnia 2019, Warszawa

2:12

Krystyna Szacka (ur. 1933, Warszawa) wspomina wybuch wojny i bombardowanie Warszawy we wrześniu 1939, okupacyjne dzieciństwo, uwięzienie mamy na Pawiaku wiosną 1943, ciotkę rozstrzelaną w Lesie Kabackim i tułaczkę rodziny po powstaniu warszawskim. Rodzice za wszelką cenę starali się ochronić panią Krystynę przed koszmarem wojny – jej relacja jest świadectwem próby zachowania normalności w okupowanym mieście i pokazuje rzadko eksponowaną stronę tamtej rzeczywistości.

[00:00:10] Ur. 18 sierpnia 1933 r. w szpitalu przy ul. Karowej w Warszawie w 1933 r. Historia imion boh. Rodzice: Edward i Lucyna z d. Bielania. Po ślubie rodzice wynajęli mieszkanie na Żoliborzu (ul. Niegolewskiego), a następnie w Zielonce. Zapamiętane zabawy w piaskownicy, w dom ze starszą koleżanką.
[00:03:03] Przeprowadzka [do Warszawy], dom przy ul. Hołówki 3, zamieszkanie z dziadkami w 1936 r. Śmierć dziadka w 1938 r. Narodziny brata boh. w czerwcu 1939 r. Początek wojny, wyjście ojca z Warszawy w odpowiedzi na „apel Umiastowskiego”. Choroba matki po porodzie brata, symboliczne chrzciny „z wody”.
[00:04:50] Przeprowadzka do stryja na rogu ul. Miodowej i Długiej. Zamieszkanie w piwnicy z babcią, braciszkiem i gosposią. Czytane przez gosposię książki, m.in. „Dama kameliowa” do karmienia kaszką. Ciężkie oblężenie Warszawy.
[00:07:02] Bombardowanie, głód, woda przynoszona z Wisły. Po powrocie ojca powrót na ul. Hołówki – dziura w ścianie po bombie. Boh. zachorowała za zapalenie płuc.
[00:08:29] Przygotowanie posiłków dla brata Piotrusia nad świecą, wspólne posiłki sąsiedzkie. Kapuśniak dla niemowlęcia. Żołnierz odmówił mamie podzielenia się mlekiem w proszku [+]. „Przykrości ze strony Polaków większe czasem niż od Niemców”.
[00:10:45] Powrót na ul. Hołówki, leczenie boh. aspiryną i grzanym czerwonym winem. Trudna zima: okna zabite deskami, grzanie kozą w jednym pokoju. Możliwość uprawiania warzyw w ogródkach naprzeciwko domu. Pola i pastwiska wokół.
[00:13:00] Zdobywanie pożywienia, brak cukru. Ojciec dorabiał, szkląc okna. z kolegami z kamienicy, mama pracowała w opiece społecznej przy ul. Czerniakowskiej. Początek edukacji w szkole nazaretanek – wymagane warkoczyki. Silne przeżycie w szkole: odmowa obsadzenia boh. w roli aniołka w szopce z powodu ciemnych włosów. [+]
[00:17:03] Podczas okupacji szkoła udawała szkołę krawiecką. Zakazane książki. Sygnał dźwiękowy ostrzegający przed wizytacją, ukrywanie książek w skrytkach. Ćwiczenia fizyczne, strój do gimnastyki (tunika i szarawary). Gimnastyka w szkole zakazana przez Niemców. Przyzwyczajanie dzieci do „utajniania wszystkiego”. [+]
[00:19:40] W budynku nazaretanek mieścił się szpital żołnierzy węgierskich. W ramach edukacji nauka ogrodnictwa i tańców: mazur, taniec marynarski. Boh. została primabaleriną w męskiej czapce.
[00:21:32] W 1943 r. w 3 klasie boh. odmówiła tańczenia solowej partii Motyla z powodu zabrania mamy na Pawiak. Zakonnice zgorszone frywolnym strojem Motyla. Częste zapadanie na choroby w tym czasie, konsylium lekarskie ustaliło hemoterapię „przeszczepianie krwi” od matki: bolesne zastrzyki domięśniowe. [+]
[00:24:40] Najmłodsza siostra mamy (chrzestna boh.), w 1942 zabrana na Pawiak z drugą siostrą, rozstrzelaną 2 czerwca 1942 r. w Lesie Kabackim. Groby wielkanocne w kościele św. Anny, poświęcone męczeństwu tamtego okresu (wystawa w Kordegardzie).
[00:29:04] Korzyści w życia na skraju miasta: hodowanie przez boh. liszek i poczwarek motyli, rodzice chowali króliki na mięso, a sąsiedzi z 1 piętra trzymali kozy na mleko. Spacery ul. Nowosielecką (dziś Bartycka) nad Wisłę, plażowanie, kąpiele. Samotna wyprawa boh. nad Wisłę, strach pośród stada krów.
[00:32:35] Skrytki na książki u nazaretanek. W 1944 r. przystąpienie do Pierwszej Komunii. Szycie mundurków komunijnych, każda dziewczynka wyhodowała mirt na wianek, weloniki wykonane z gazy. Nakłonienie córki zamożnego kupca do przebrania się z wystawnej sukni w mundurek komunijny. Tablica powstańcza na ścianie klasztoru.
[00:37:12] W czasie okupacji matka pracowała w pomocy społecznej, ojciec w technikum komunikacyjnym, po pracy rodzice produkowali w domu mydło. Przypadkowe zapalenie się tłuszczów, interwencja boh. Instruktaż od ojca, jak się zachowywać w razie pożaru. Przeniesienie wytwórni mydła na ul. Belgijską, gdzie mieścił się punkt konspiracyjny. Przy wyrobie mydła pracowali z ojcem jego koledzy i zaprzyjaźniona p. Walewska. Złapanie Walewskiej z bibułą, zwolniona za wstawiennictwem matki boh. Przed wojną ojciec był inżynierem telekomunikacji, współtworzył Urząd Telekomunikacyjny na rogu ul. Nowogrodzkiej i Poznańskiej. Po wojnie odbudowywał ten urząd i został jego dyrektorem. Urządził dla dzieci telefonistek (i swojego syna) przedszkole na dachu urzędu. Zwolnienie ojca poprzez „kop w górę”.
[00:42:25] Elektryfikacja powojenna kraju połączona z laicyzacją. Ojciec dostał polecenie, by pod pretekstem rozciągania sieci przewodów niszczyć przydrożne krzyże i kapliczki. Z powodu odmowy został przeniesiony do Ministerstwa Telekomunikacji przy pl. Małachowskiego. Przed wojną elektryfikował Borysławsko-Drohobyckie Zagłębie Naftowe. Matka w czasie okupacji i po wojnie opiekowała się osobami w trudnej sytuacji materialnej. Zmiana zawodu na księgową.
[00:46:30] Lekcje angielskiego prowadzone przez p. Walewską. Aresztowanie matki zimą 1943 r., gryps z Pawiaka z prośbą o ciepły szlafrok, posłanie ze słomy na betonie w „Serbii”. Sposób przechowywania zimowych ubrań w mieszkaniu – w zimnych pokojach, w skrzyniach, przesypane naftaliną. Kradzież ciepłych ubrań rodziny po kapitulacji Warszawy. Na Pawiaku mama pracowała w kartoflarni. „Nielegalne” gotowanie obierek przez więźniarki.
[00:51:00] Rodzina sąsiadów Korompayów, trzy córki. Najstarsza zginęła podczas oblężenia Warszawy, Elżbieta, działaczka podziemia, zamęczona w al. Szucha [gestapo], zmuszanie matki do patrzenia na katowanie córki. Ojciec stracony w Starobielsku [Charkowie]. Najmłodsza wstąpiła do zakonu. [++]
[00:52:50] Jako pracownica opieki społecznej matka rozprowadzała tran dla dzieci, „coś obrzydliwego”. Dokuczliwe zimno w czasie okupacji, izolacja z gazet. Ewakuacja rodziny po powstaniu, po drodze kapusta kiszona z tranem otrzymanym z RGO. Powód aresztowania matki: jako przełożona Walewskiej, którą zatrzymano za posiadanie bibuły.
[00:55:45] Dwukrotne przesłuchiwanie matki w al. Szucha, oficer przesłuchujący: „gdybym nie był dżentelmenem, byłaby z pani miazga”. Oświadczenie matki o „korzeniach aryjskich”. [+]
[00:57:50] Obecnie brak zainteresowania dalszej rodziny boh. pamiątkami i fotografiami z czasu wojny. Aleksandra Walewska wysłana do Auschwitz. Po wyjściu pracowała w gazecie jako korektorka, zwolniona karnie za przeoczenie literówki zamiast elektryfikacji „elektrofikcja”. Wyjechała do Stanów Zjednoczonych, po powrocie popełniła precyzyjnie przygotowane samobójstwo – zatrucie gazem w mieszkaniu przy ul. Filtrowej długo po wojnie.
[01:01:55] Okoliczności drugiego przesłuchania mamy – z powodu przyjęcia do pracy nowego pracownika, brawurowe zniknięcie pracownika, działał w podziemiu.
[01:03:52] Uprawianie ziemniaków na rodzinnej działce, pieczenie w ognisku. Siostry mamy, Natalia Bielania i Józefa Bielania, trafiły na Pawiak. Józefa została rozstrzelana w Lesie Kabackim, Natalia przeżyła. Pożegnalny gryps od Józefy na papierowej serwetce z wypisanym szpileczką pożegnaniem (eksponowany w Muzeum Pawiaka), wydał ją szef. Trzecia siostra mamy przeżyła wojnę na wsi, jej mąż służył w wojsku angielskim. [++]
[01:07:15] Współczesne wyprawy boh. do Lasu Kabackiego, miejsca pamięci w Powsinie. Józefę rozstrzelano 2 czerwca 1942 r., Niemcy powiadomili rodzinę. Bardzo dobrze zorganizowany system kontaktów więźniów Pawiaka a ludźmi na wolności. [++]
[01:09:56] Lekarz z Pawiaka Loth przeżył wojnę, leczył boh. złamaną nogę po wojnie. Matka została aresztowana wiosną 1943 r., na Pawiaku przebywała ok. dwóch miesięcy. Przypuszczalne powody zwolnienia matki z więzienia.
[01:12:39] Nerwowa, niespokojna sąsiadka, matka K.K Baczyńskiego, oblewała hałasujące na podwórku dzieci wodą. Wspomnienia z podwórka: zabawy w policjantów i złodziei: „z nas też były numery”, wlewanie nielubianej sąsiadce wody przez szparę w drzwiach, „mądrości” starszego kolegi. Opieka boh. nad młodszym bratem podczas nieobecności rodziców. Dokuczliwe zaczepki kolegów, obrzucanie żabami i pająkami. [+]
[01:17:35] Rozmowy rodziców na temat powstania warszawskiego. Ciągłe alarmy bombowe. System przejść między piwnicami kamienicy dawał możliwość ucieczki. Zabawy dzieci w piwnicach w policjantów i złodziei, „nikt nie chciał być policjantem”.
[01:20:08] Przebicie przejść w piwnicach kamienic wzdłuż ulic Czerniakowskiej, Podchorążych, Hołówki i wzdłuż Łazienek. Przebicie przejścia w murze jednostki przy ul. Podchorążych. Ciągłe przemieszczanie się wojsk niemieckich i powstańców.
[01:21:45] Niewiele informacji historycznych o przebiegu powstania na mokotowskich Sielcach. W czasie powstania dzieci siedziały w domu, przeczekiwanie w piwnicach, spakowane tobołki gotowe na wypadek ewakuacji. Wejście Niemców do mieszkań 19 [sierpnia 1944], przejścia wyburzone przez czołgi, podpalanie domów. Babcia ranna pociskiem, który przeleciał przez mieszkanie. [+]
[01:23:55] Przyjęcie urodzinowe z koleżankami Bogusią, Alą i bratem Piotrem, opis pocisku, który w tym czasie przeleciał przez mieszkanie. Wyprowadzenie poranionej babci, zabranie torby z dokumentami. [++]
[01:25:56] Selekcja zebranych mieszkańców na podwórzu: na „użytecznych” i przeznaczonych do rozstrzelania. Wydostanie się rodziny przez dziurę w murze na ulicę Podchorążych. Nocleg u gospodarzy w zapluskwionym łóżku. Dalsza droga: ul. Chełmską, Teresińską, do zakonu sióstr „józefek” [józefitek], zakwaterowanie w wozowni. Dostęp do warzyw z ogrodu, zupa gotowana bratu przez zakonnice.
[01:29:25] Postawa wywożonych z Pawiaka kobiet: „wszystkie starały się dobrze ubrać, wyprostować, żeby dobrze wyglądać”. Pomysły mamy na trzymanie fasonu w wojennych warunkach: prasowanie wstążek do włosów na ołówku. [+] Ostrzały terenu zakonu miotaczami ognia, ewakuacja Szpitala Ujazdowskiego na ul. Chełmską, na teren obecnego kościoła. Współczesna wystawa w Łazienkach pt. „Szpital Ujazdowski”. Nakrywanie głów kocem w celu zabezpieczenia przed płynem zapalającym [+]. Decyzja rodziców o wyjściu z Warszawy na południe przez Sadybę. Okop na [dzisiejszej] ul. Beethovena, kryjówka w piwnicy stodółki przed ul. Idzikowskiego z wrzeszczącym noworodkiem.
[01:35:45] Zatrzymanie ukrywających się przez żołnierzy Wehrmachtu. Strach przed oddziałami ukraińskimi i gestapo. Pędzenie ludzi ulicą Idzikowskiego w kierunku ul. Puławskiej obok Królikarni. Zburzona „krową” kamienica i wychodzący z niej oszołomieni ludzie w pyle i krwi, „straszny obraz”. Postój na Wyścigach. Dołączenie rodziny do grupy dzieci z sierocińca zakonnic spod Iwicznej. Pozostanie w domku ogrodniczym na polu pod Piasecznem, posłanie na snopku słomy. Zła kondycja chorej babci, zmarła w czerwcu 1945 r.
[01:39:45] Nieprzygotowanie rodziny do nadchodzącej zimy: letnia odzież, niedożywienie: potrawy z lebiody, herbata z obierek po jabłkach, kawa z żołędzi. Zakup worka pszenicy, mielenie ziarna na mąkę („bardzo dobre kluski”) lub kaszę. Bezwartościowe pieniądze okupacyjne. Handel wymienny na targu: dziecięca czapeczka za ziemniaki. Mama piekła i sprzedawała na rynku w Piasecznie ciasteczka-amoniaczki, ojciec wytwarzał mydło z tłuszczu wołowego.
[01:43:52] Droga po mleko przy cmentarzu żydowskim. Zbieranie opału, ścinanie sosen w lesie. Opowieść ojca, jak ścięta sosna spadła na druty telegraficzne na oczach oficera niemieckiego, który pomógł rodzicom przesunąć drzewo. [+]
[00:46:15] „Straszne widoki” palącej się Warszawy, przejście frontu. Strach przed żołnierzami rosyjskimi, chowanie się do piwnicy. Przyjazna rozmowa z młodym rosyjskim żołnierzem. Po przejściu frontu wyprawa rodziców do mieszkania przy ul. Hołówki: zniszczone sprzęty, stopione kryształy, zaginięcie zabytkowego mosiężnego zegara, zniszczone fotografie. Ocalały ciepłe ubrania. [+]
[01:50:15] Przejście ojca na Pragę po lodzie przez Wisłę, „tam już zaczęło się życie”. Rozpoczęcie pracy w Urzędzie Telekomunikacji przy ul. Nowogrodzkiej. Powrót rodziny po rozminowaniu miasta do otrzymanego mieszkania na V piętrze z balkonem. Porażenie słoneczne boh. na balkonie, leczenie kawą.
[01:52:52] Rozpoczęcie nauki w szkole im. Górskiego na rogu Emilii Plater i Nowogrodzkiej. Przed wojną była to szkoła męska, niechętne przyjmowanie dziewcząt, przeniesienie szkoły na ul. Smolną. Życie wśród ruin, przechodzenie do tramwaju poprzez gruzy, zimą zjazdy na z góry gruzów na przystanek na teczkach. Msze odprawiane w szkole, ryzykowne wyprawy do ocalałych budynków, wejście na zburzony budynek Prudentialu. Przejazdy tramwajem na Bielany „na cycku” między wagonami. [+]
[01:57:00] W momencie wybuchu powstania boh. miała 11 lat, „byłam dzieckiem”. Marzenie o działalności w harcerstwie w czasie okupacji. Dojrzała młodzież biorąca udział w powstaniu. Nauka topografii najbliższego terenu u nazaretanek. Ochrona dzieci przez rodziców: boh. nie zetknęła się ze śmiercią czasie wojny.
[02:02:20] Opis przemarszu rodziny boh. w kolumnie cywilów eskortowanej Niemców, widoki ludzi po drodze. Opieka boh. nad umierającą babcią pod nieobecność rodziców.
[02:04:51] Szkoła żydowska w pobliżu domu. Okupacyjny plakat niemiecki „Żydzi roznoszą wszy”. Sąsiad Żyd z ul. Hołówki, bezskutecznie namawiany przez sąsiadów, żeby nie przechodził do getta. „W czasie okupacji byłam właściwie zamknięta w rezerwacie”. [+]
[02:06:50] Letni wypoczynek nad Wisłą, w 1944 r. wyjazd kuracyjny do Michalina. Pospieszny powrót do domu furmanką tuż przed powstaniem, tłumy Niemców wychodzące „w popłochu” na zachód.
[02:08:50] Z opowieści ojca: wyciągnięcie kolegi Żyda z getta, jego żona została. Kolega ukryty w mieszkaniu przy Nowym Świecie, niefrasobliwe wychodził na przechadzki po ulicy, narażając gospodarzy. [+]
więcej...
mniej

Łapińska Iga

FREITAG Iga Łapińska

Instytut Pileckiego

Film