Jerzy Pruszyński ps. „Młot” (ur. 1932, Pruszanka) – w czasie okupacji mieszkaniec Pruszanki. Po wojnie w Warszawie założył z kolegami organizację konspiracyjną „Orlęta Warszawy”. Aresztowany w 1949 roku (miał wtedy 17 lat) i skazany na 10 lat, wyrok odbywał w Progresywnym Więzieniu dla Młodocianych w Jaworznie. Zwolniony w 1956 roku na mocy amnestii. W 1968 roku ukończył wieczorowo wydział mechaniczny Politechniki Warszawskiej. Pracował w MZK, w Fabryce Obrabiarek Specjalnych, w Centrali Motoryzacji.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1932 r. w Pruszance.
[00:00:28] Rodzina pochodzi z Białostocczyzny. Ojciec, wcielony do armii carskiej, przebywał nad Bajkałem, gdzie spotykał zesłańców Pruszyńskich. Ojciec był w Rosji, gdy wybuchła Rewolucja Październikowa – uciekając trafił na Węgry i pracował w gospodarstwie rolnym. W 1920 r. przyjechał do Polski i wziął udział w wojnie. Boh. miał dwójkę rodzeństwa.
[00:04:50] Rodzina miała w Pruszance gospodarstwo rolne. 1 września 1939 r. boh. miał iść do szkoły – strój i tornister. Bombardowanie mostu przez niemiecki samolot. Niemcy wkroczyli do wsi 13 września – starcie z polskimi żołnierzami. Niemcy zabili dwóch braci ojca. Na początku października wkroczyli sowieci.
[00:10:15] W 1940 r. otwarto szkołę, w której językiem wykładowym był białoruski. Walka władzy z religią. W 1941 r. Niemcy zaatakowali Związek Radziecki, czerwonoarmiści stacjonujący w okolicy porzucili sprzęt i uciekli. Działalność partyzancka Kazimierza Kamieńskiego ps. „Huzar”, który mieszkał w sąsiedniej wsi. Niedaleko znajdował się posterunek, ale Niemcy rzadko go opuszczali – wyjazdy po żywność.
[00:14:40] Rosjanie po wkroczeniu powołali swoje władze i znalazło się w nich wielu Żydów. Do domu przychodził milicjant, którego boh. się bał. Wiele osób z okolicy deportowano do Związku Radzieckiego. W domu mieszkał sowiecki major Urbanow, który sprowadził żonę i syna – wspomnienie dziecięcego roweru. Po ataku Niemców major uciekł, a jego rodzina została – pomoc podczas okupacji niemieckiej. W 1944 r. żona i syn majora zostali zabrani przez Rosjan i nie wiadomo co się z nimi stało. [+]
[00:18:45] Rodziny boh. nie zdążono deportować. Siostra matki pracowała w sielsowiecie i dzięki niej wywózkę rodziny odraczano. Rodzice przewidywali wywózkę i nie nocowano w domu. Przygotowano kurtki, w które zaszyto suszony chleb z cukrem. [+]
[00:22:05] Potyczka polskich oddziałów i Niemców koło Pruszanki we wrześniu 1939 r. Rodzina ukrywała się w piwnicy – okoliczności zastrzelenia dwóch stryjów. Polscy żołnierze mieli kuchnię polową i nie kontaktowali się z miejscową ludnością. W lesie stacjonował 9 Pułk Strzelców konnych, do którego dołączali żołnierze innych wycofujących się formacji. W domu było radio – wiadomości we wrześniu 1939 r., wpływ propagandy. [+]
[00:31:25] Na początku okupacji niemieckiej w okolicy działała silna partyzantka. Dowódca partyzantów, Kazimierz Kamieński, często bywał u ojca – broń porzucona przez uciekającą Armię Czerwoną, rozbieranie czołgów i przekuwanie elementów na narzędzia rolnicze. Umundurowanie partyzantów.
[00:34:42] W domu kwaterował major Urbanow, po jego ucieczce rodzina mogła wejść do zajmowanego przez niego pokoju – lampa z pocisku. Uciekając w 1941 r. Urbanow wrócił po zegarek, ale zostawił żonę i syna. Buty majora. [+]
[00:37:12] Boh. chodził do białoruskiej szkoły – nauka języka białoruskiego. Obchodzenie świąt Bożego Narodzenia. W Nowy Rok do szkoły przyjechał predsiedatiel, który wszedł na drabinę i rzucał dzieciom cukierki.
[00:40:10] W 1941 r. po wejściu Niemców przyjechał nauczyciel pan Droń, który zorganizował szkołę. W lipcu 1944 r. wieś zajęli czerwonoarmiści. Front stał w okolicy przez dwa tygodnie – spanie w stogach na polu, potem rodzina ukrywała się w okopie w lesie. Boh. poszedł po mleko dla siostry i został złapany przez Niemców – okoliczności ucieczki, spotkanie z krową. Napotkani czerwonoarmiści pytali, czy daleko do Berlina – powrót do domu. Mieszkańcy wsi wypędzeni przez Niemców wrócili do domów. [+]
[00:50:20] Ojciec zabrał boh. i brata do kawiarni w Brańsku prowadzonej przez Żyda, wspomnienie herbaty i napoleonki. Do domu przychodził krawiec z maszyną do szycia, który szył ubrania dla członków rodziny. Na początku okupacji niemieckiej Żydzi przychodzili po żywność. Podczas okupacji sowieckiej Żydzi brańscy postawili pomnik Stalina, po wkroczeniu Niemców musieli zatopić go w rzece.
[00:55:00] Przywiezienie przez czerwonoarmistów papieru dla szkoły i czterech stolarskich ołówków – robienie zeszytów. W lesie stacjonował pułk czołgów Armii Czerwonej, w domu mieszkało trzydziestu żołnierzy i oficer, Sybirak. Boh. widział marszałka Rokossowskiego, który wizytował jednostkę. Wspólne z czerwonoarmistami polowania na zające.
[01:01:57] W szkole w Brańsku boh. ukończył VII klasę, zdał egzamin do liceum w Białymstoku, ale nie został przyjęty z powodu braku miejsc – wizyta u kuratora, który wyraził opinię na temat kształcenia bandytów od „Huzara”. Boh. dostał zaświadczenie o zdanym egzaminie – przyjęcie do szkoły w Warszawie. Porada księdza w bursie na Solcu – wizyta w ministerstwie, spotkanie ze znajomym ojca, który dał boh. skierowanie do szkoły przy ul. Czerniakowskiej. Wracając do domu boh. wysiadł w Szepietowie – spotkania z chartem.
[01:09:20] Początki w Warszawie – werbunek do dęblińskiej Szkoły Orląt. Boh. i grupa szkolnych kolegów zawiązali tajną organizację „Orlęta Warszawy” – gromadzenie broni i napisy antyradzieckie. Po postrzeleniu strażnika nastąpiły aresztowania i boh. trafił do UB na ul. Cyryla i Metodego.
[01:11:50] Nieudana próba rozbrojenia strażnika, który został postrzelony. Działalność organizacji wymierzona w nową władzę – oczekiwanie na III wojnę światową. Przywódcą organizacji był Romek Zawadzki ps. „Czarny”, boh. miał pseudonim „Młot”. Spotkania na Cyplu Czerniakowskim – zajęcia z obsługi broni, malowanie haseł na murach. [+]
[01:18:08] W maju 1950 r. postrzelono strażnika. Kilka dni później aresztowano jedenastu członków organizacji. Podczas aresztowania boh. został uderzony w głowę i miał wstrząs mózgu. Wszystkie przesłuchania zaczynano od bicia. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.