Tadeusz Olszewski (ur. 1931, Komarów) pochodzi z rodziny rolniczej. Podczas kampanii wrześniowej był świadkiem epizodów drugiej bitwy pod Tomaszowem Lubelskim, która miała miejsce w dniach 22-26 września. W 1942 roku widział egzekucje Żydów podczas likwidacji getta w Komarowie. W styczniu 1943 roku Olszewscy, uciekając przed wysiedleniem, znaleźli się w Dzierążni, skąd udało im się uciec podczas pacyfikacji dokonanej przez Niemców 28 i 29 stycznia. W 1944 roku rodzina wróciła do Komarowa, gdzie Tadeusz Olszewski kontynuował po wyzwoleniu naukę w szkole powszechnej i uczył się gry na organach. W 1948 roku został przyjęty do Zespołu Pieśni i Tańca „Mazowsze” i jednocześnie uczył się w szkole muzycznej. Dzięki wsparciu prof. Feliksa Rączkowskiego zamieszkał w Warszawie. We wrześniu 1953 roku został organistą w kościele Sióstr Wizytek przy Krakowskim Przedmieściu. Ukończył dyrygenturę w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej oraz wydział organowy na Akademii Muzycznej. Pracował jako nauczyciel muzyki w warszawskich liceach. Jako dyrygent prowadził warszawski chór Towarzystwa Śpiewaczego „Harfa”, następnie Warszawski Zespół Chorałowy. Był jednym z dwóch dyrygentów chóru „Harfa” w spektaklu „Dziady” w reżyserii Kazimierza Dejmka, który wystawiono w Teatrze Narodowym. Uczestniczył w demonstracji w marcu 1968 roku. W trakcie stanu wojennego angażował się w dystrybucję darów z Zachodu. Od 1953 roku mieszka wraz z bratem Czesławem przy klasztorze Sióstr Wizytek. Ich sąsiadami w kolejnych latach byli: ks. Jan Zieja, ks. Bronisław Bozowski oraz ks. Jan Twardowski. Tadeusz i Czesław Olszewscy opiekują się mieszkaniem ks. Jana Twardowskiego.
more...
less
[00:00:15] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1931 r. w Komarowie koło Zamościa.
[00:00:35] Boh. przed wojną ukończył pierwszą klasę szkoły powszechnej. Ostatniego dnia sierpnia 1939 r. boh. poszedł z braćmi i ojcem spać do stodoły – reakcja matki na wiadomość o wybuchu wojny. Sąsiad Franciszek Możdżeń był komendantem policji – zabawy żołnierzykami ze Zbyszkiem Możdżeniem. Przemarsz przez wieś polskich oddziałów idących w stronę Tomaszowa Lubelskiego. Pierwsi Niemcy, którzy pojawili się we wsi pojechali do mleczarni Drzewuckich.
[00:05:40] Niemcy stacjonowali w gospodarstwie Kuźmów, Ukraińców, w sadzie stały niemieckie tabory i kuchnie polowe. Żydówka uprzedziła matkę o możliwej bitwie, boh. pobiegł po krowy i natknął się na gimnastykujących się Niemców. Potyczka żołnierzy niemieckich z polskimi ułanami – ostrzelanie gospodarstwa Kuźmów przez polski czołg. Podczas bitwy rodzina siedziała w schronie – odgłosy walki. [+]
[00:13:20] Ojciec został zmobilizowany, ale wrócił do domu, gdy sowieci wkroczyli do Polski. Zajęcie wsi przez żołnierzy Armii Czerwonej. W rodzinie był pogrzeb, ale ksiądz bał się poprowadzić uroczystość, ponieważ Ukraińcy chcieli go zabić – księdza obronili miejscowi Żydzi. Polscy żołnierze zbierali po bitwie ciała poległych i na prośbę matki zanieśli trumnę na cmentarz – pochówek żołnierzy.
[00:16:38] Na placu przed szkołą byli zgromadzeni polscy jeńcy, którym sowieci zabierali odzież. Czerwonoarmista odrąbał na pieńku zbyt długi żołnierski płaszcz. Spalenie książek, które znaleziono w szkole. Nauka podczas okupacji – powód, dla którego boh. nie został wpuszczony do szkoły. W domu stołował się oficer, który pouczył członków rodziny, by się „biednie” ubierali, bo inaczej mogą zostać wywiezieni. Żyd z karabinem chodził od domu do domu i nawoływał do oddawania polskich książek – zmiana granicy i zmiana okupanta. [+]
[00:22:10] Podczas niemieckiej okupacji nauczycielka ocaliła jedną polską książkę i korzystała z niej – ostrzeżenie woźnej przed rewizją, ucieczka uczennicy z książką. [+]
[00:24:50] We wsi stacjonowali niemieccy żołnierze – akcja zabijania psów. Po utworzeniu getta w Komarowie lekcje odbywały się w opuszczonych przez Żydów domach. Klasa boh. miała lekcje u fryzjera. W gospodarstwie ukrywał się sąsiad, Żyd Szyja, który czasem wychodził z kryjówki – pogoń za nim i rewizja w domu. Szyję złapano i wywieziono do obozu w Bełżcu – powód powierzenia mu opieki nad koniem komendanta obozu – udana ucieczka z obozu. [+]
[00:35:30] Likwidacja getta w Komarowie – egzekucje widać było z okien domu. [+]
[00:38:30] Po informacji, że mieszkańcy wsi zostaną wysiedleni, rodzina uciekła do stryja, który mieszkał w Janówce. Ukrywanie się nocami w polu – ucieczka do Dzierążni po otoczeniu Janówki przez Niemców. Boże Narodzenie w lesie. Rodzina zamieszkała w Dzierążni na kilka dni przed pacyfikacją – boh. uciekł ze wsi z bratem Czesławem i ukrył się w stajni w sąsiedniej wsi. Powrót nocą do domu przez spaloną wieś, spotkanie z sąsiadem Kawką, fałszywa wiadomość o śmierci matki. Spotkanie z matką. [+]
[00:48:19] Boh. z bratem i matką zatrzymał się w innej wsi. Losy ojca i brata Józka po ucieczce z Dzierążni. Droga z ojcem i bratem do wsi, w której mieszkała ciotka – przejście obok Janówki, gdzie mieszkali niemieccy osadnicy. Warunki mieszkaniowe, pomoc mieszkańców wsi. Praca dzieci – boh. wyganiał krowy na pastwisko i nosił wodę do bielenia płótna. Dalsza ucieczka przed wysiedleniem.
[00:58:25] Decyzja o powrocie do domu. Boh. poszedł z bratem do Komarowa – incydent na drodze. Po powrocie rodzice pracowali na swoich polach dla niemieckiego osadnika. Dom był zajęty, więc rodzina zamieszkała w opuszczonym gospodarstwie. Stryj, buchalter w młynie, załatwił pracę ojcu i bratu. Spotkanie z żandarmami na drodze – jeden z nich trzymał boh. na muszce, ale strzelił do psa Witkowskich. [+]
[01:08:15] Ucieczka Niemców przed zbliżającym się frontem – przejazd taborów przez wieś – ostrzał z radzieckich samolotów. Niemcy wysadzili mosty i zaminowali teren. Przebieg walki.
[01:16:04] Powrót do pustego domu, atmosfera po wyzwoleniu. Brat Józek został aresztowany za przynależność do organizacji [wątek przerwany z powodu hałasu w tle]
[01:18:28] Starszy brat został aresztowany – grupę aresztantów chciały zatrzymać matki, które położyły się na drodze, ale rozpędzono je strzałami. Brat i wuj byli w areszcie w Tomaszowie – bicie podczas przesłuchań, ojciec podawał synowi jedzenie do aresztu. Wuja wywieziono do więzienia na Zamku w Lublinie. Cioteczny brat matki został wywieziony na Syberię, zmarł niedługo po powrocie do kraju. [+]
[01:23:55] Boh. śpiewał w chórze kościelnym, organista Leonard Złomańczuk uczył boh. gry na organach. Rodzinna narada po wiadomości, że w Warszawie jest szkoła muzyczna – boh. przeszedł przez przesłuchanie egzaminacyjne, ale wrócił do domu, ponieważ nie miał gdzie mieszkać – wspomnienie ruin stolicy w 1948 r. Zaproszenie do Zespołu Pieśni i Tańca „Mazowsze” – możliwość nauki w szkole muzycznej. Powody odejścia z „Mazowsza”. Po wakacjach boh. zamieszkał u prof. Feliksa Rączkowskiego, potem przeniósł się do baraku oddanego przez wojsko szkole muzycznej.
[01:35:37] Prof. Możdżonek był organistą w katedrze i latem boh. go zastępował, mieszkając w jego mieszkaniu na Starym Mieście. Okoliczności zostania organistą w kościele Sióstr Wizytek – podjęcie obowiązków 1 września 1953 r. Boh. ukończył dyrygenturę w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej oraz wydział organowy na Akademii Muzycznej.
[koniec samodzielnej narracji – świadek odpowiada na pytania]
[01:41:30] Po latach do boh. zadzwonił Szymon Frydliński, dawniej Szyja Flidlender, którego Olszewscy ukrywali podczas okupacji. Spotkanie w Falenicy. Brat Czesław zastopował starania o drzewko w Yad Waszem. Szymon Frydliński jako jedyny z rodziny przeżył wojnę i wystąpił do Niemiec o odszkodowanie za pracę w obozie.
[01:48:02] Sąsiadami Olszewskich była wielodzietna rodzina Pereców – wszyscy zginęli podczas okupacji. Motyl Perec chodził z boh. do klasy – został zastrzelony przez Niemców. Komendant żandarmów Szulc był po wojnie sądzony.
[01:51:26] 15 sierpnia [1939] boh. służył do nieszporów, po wyjściu z kościoła wraz z księdzem Kwoczyńskim zobaczył, że we wsi wylądowało stado bocianów. Trzej Żydzi, w tym znajomy Srul, uznali, że to zły znak. Niemcy po wkroczeniu do Komarowa aresztowali Żydów, którzy współpracowali z sowietami i rozstrzelali ich na cmentarzu żydowskim. Srul był jednym z zabitych. [+]
[01:55:50] Żydzi mogli wychodzić z getta – zastrzelenie Motyla. We wrześniu 1939 r. boh. widział gimnastykujących się niemieckich żołnierzy – ich zachowanie. Walki w Komarowie podczas kampanii wrześniowej – drzewa postrzelane podczas bitwy.
[01:58:20] Ogłoszenie o konieczności uwiązania psów – młodzi Niemcy szli przez wieś i strzelali do zwierząt. Olszewscy w tym czasie nie mieli psa. Ich pies został zabity podczas rewizji w domu. [+]: [02:00:12] Dzieci w szkole uczyły się z pisma „Ster”. W Komarowie były dwie ukraińskie rodziny. Pierwsi Niemcy, którzy pojawili się we wsi pojechali do mleczarni Drzewuckiego, który z nimi współpracował, ale potem uprzedził mieszkańców wsi o dacie wysiedlenia.
[02:04:15] Rodzina ukrywała się przed wysiedleniem w lasach koło Dzierążni, byli tam też inni uciekinierzy oraz partyzanci. W dzień przychodzono do domów, ale noce spędzano w lesie.
[02:08:30] Po wojnie boh. widział aresztowanych partyzantów, których przywieziono na posterunek. W akcji odbicia aresztantów brał udział Władysław Karpiński.
[02:12:00] Wczesnym rankiem do Dzierążni przyjechali żandarmi z listą osób do aresztowania. W domu Mulawy zastali stryja boh., który nie zdążył uciec – okoliczności uratowania przez żandarma Olszewskiego, którego potem partyzanci zastrzelili koło domu sołtysa. Ucieczka partyzantów i mieszkańców wsi. [+]
[02:19:05] Partyzanci zjawili się we wsi, by odbić aresztowanych. Obecnie przed kościołem w Dzierążni jest pomnik z nazwiskami osób, które Niemcy zamordowali podczas pacyfikacji.
[02:20:30] Sąsiedzi z Komarowa zostali wysiedleni, jedna z córek trafiła do wagonu z dziećmi, który został odczepiony przez kolejarzy. Przeżyła, ponieważ leżała pod zwłokami, przygarnęło ją małżeństwo nauczycieli. Po wojnie matką ją odnalazła.
[02:23:58] Refleksje na temat więzi z bratem bliźniakiem.
[02:24:40] Władze okupacyjne wywiesiły zawiadomienie, że dorośli mają się stawić na placu – rodzice poszli, ale starszy brat i kuzyni ukryli się. Młodszych mężczyzn oddzielono i wywieziono na Majdanek, gdzie zginęli – okoliczności ocalenia ojca. Przedwojenny komendant policji Franciszek Możdżeń został zamordowany w Miednoje.
[02:29:55] Podczas okupacji komendant żandarmerii Szulc strzelał do Żydów. W 1939 r. podczas okupacji sowieckiej w rodzinie był pogrzeb. Księdza, któremu grozili Ukraińcy, uratowali miejscowi Żydzi. Polscy żołnierze wieźli zwłoki zebrane z pola bitwy i, na prośbę matki, pomogli zanieść trumnę na cmentarz. Boh. widział pogrzeb polskich żołnierzy. Wracając z pogrzebu boh. widział sowietów zabierających odzież polskim żołnierzom wziętym do niewoli. [+]
[02:34:38] Rodzina mieszkała we wsi Czartowczyk – na wiadomość o planowanym wysiedleniu rodzina nie mogła uciekać na wschód, gdzie Ukraińcy palili polskie wioski. Powrót do Komarowa, który opuszczono w grudniu 1942 r. Ucieczka z Janówki do Dzierążni, po pacyfikacji wsi Olszewscy zamieszkali w Czartowczyku, potem wrócili do Komarowa, który został wyzwolony w lipcu 1944.
[02:40:58] Koszmarne sny jako przejaw wojennej traumy. Strach przed Ukraińcami – nocne warty, łuny pożarów i wiadomości o mordach dokonywanych przez Ukraińców. Krewni matki zostali zamordowani i wrzuceni do studni, ocalała tylko ciężko ranna córka, której pomógł sąsiad Ukrainiec.
[02:46:35] W 1939 r. nie do wszystkich polskich oddziałów dotarła wiadomość o zakończeniu walk i demobilizacji. W domu stryja w Janówce był sztab polskiego oddziału – schwytanie żołnierza, którego uznano za dezertera, rozstrzelano i pochowano pod płotem. Na grobie była kartka, że zabity był zdrajcą narodu polskiego. [+]
[02:50:34] We wrześniu 1939 w domu zatrzymali się żołnierze, którym kończyło się paliwo w samochodzie. Boh. i brat zostali przewiezieni autem, które potem zostawiono w rowie.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.