Olszewski Tadeusz
Tadeusz Olszewski (ur. 1931, Komarów) pochodzi z rodziny rolniczej. Podczas kampanii wrześniowej był świadkiem epizodów drugiej bitwy pod Tomaszowem Lubelskim, która miała miejsce w dniach 22-26 września. W 1942 roku widział egzekucje Żydów podczas likwidacji getta w Komarowie. W styczniu 1943 roku Olszewscy, uciekając przed wysiedleniem, znaleźli się w Dzierążni, skąd udało im się uciec podczas pacyfikacji dokonanej przez Niemców 28 i 29 stycznia. W 1944 roku rodzina wróciła do Komarowa, gdzie Tadeusz Olszewski kontynuował po wyzwoleniu naukę w szkole powszechnej i uczył się gry na organach. W 1948 roku został przyjęty do Zespołu Pieśni i Tańca „Mazowsze” i jednocześnie uczył się w szkole muzycznej. Dzięki wsparciu prof. Feliksa Rączkowskiego zamieszkał w Warszawie. We wrześniu 1953 roku został organistą w kościele Sióstr Wizytek przy Krakowskim Przedmieściu. Ukończył dyrygenturę w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej oraz wydział organowy na Akademii Muzycznej. Pracował jako nauczyciel muzyki w warszawskich liceach. Jako dyrygent prowadził warszawski chór Towarzystwa Śpiewaczego „Harfa”, następnie Warszawski Zespół Chorałowy. Był jednym z dwóch dyrygentów chóru „Harfa” w spektaklu „Dziady” w reżyserii Kazimierza Dejmka, który wystawiono w Teatrze Narodowym. Uczestniczył w demonstracji w marcu 1968 roku. W trakcie stanu wojennego angażował się w dystrybucję darów z Zachodu. Od 1953 roku mieszka wraz z bratem Czesławem przy klasztorze Sióstr Wizytek. Ich sąsiadami w kolejnych latach byli: ks. Jan Zieja, ks. Bronisław Bozowski oraz ks. Jan Twardowski. Tadeusz i Czesław Olszewscy opiekują się mieszkaniem ks. Jana Twardowskiego.
more...
less
[00:00:15] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1931 r. w Komarowie koło Zamościa.
[00:00:35] Boh. przed wojną ukończył pierwszą klasę szkoły powszechnej. Ostatniego dnia sierpnia 1939 r. boh. poszedł z braćmi i ojcem spać do stodoły – reakcja matki na wiadomość o wybuchu wojny. Sąsiad Franciszek Możdżeń był komendantem policji – zabawy żołnierzykami ze Zbyszkiem Możdżeniem. Przemarsz przez wieś polskich oddziałów idących w stronę Tomaszowa Lubelskiego. Pierwsi Niemcy, którzy pojawili się we wsi pojechali do mleczarni Drzewuckich.
[00:05:40] Niemcy stacjonowali w gospodarstwie Kuźmów, Ukraińców, w sadzie stały niemieckie tabory i kuchnie polowe. Żydówka uprzedziła matkę o możliwej bitwie, boh. pobiegł po krowy i natknął się na gimnastykujących się Niemców. Potyczka żołnierzy niemieckich z polskimi ułanami – ostrzelanie gospodarstwa Kuźmów przez polski czołg. Podczas bitwy rodzina siedziała w schronie – odgłosy walki. [+]
[00:13:20] Ojciec został zmobilizowany, ale wrócił do domu, gdy sowieci wkroczyli do Polski. Zajęcie wsi przez żołnierzy Armii Czerwonej. W rodzinie był pogrzeb, ale ksiądz bał się poprowadzić uroczystość, ponieważ Ukraińcy chcieli go zabić – księdza obronili miejscowi Żydzi. Polscy żołnierze zbierali po bitwie ciała poległych i na prośbę matki zanieśli trumnę na cmentarz – pochówek żołnierzy.
[00:16:38] Na placu przed szkołą byli zgromadzeni polscy jeńcy, którym sowieci zabierali odzież. Czerwonoarmista odrąbał na pieńku zbyt długi żołnierski płaszcz. Spalenie książek, które znaleziono w szkole. Nauka podczas okupacji – powód, dla którego boh. nie został wpuszczony do szkoły. W domu stołował się oficer, który pouczył członków rodziny, by się „biednie” ubierali, bo inaczej mogą zostać wywiezieni. Żyd z karabinem chodził od domu do domu i nawoływał do oddawania polskich książek – zmiana granicy i zmiana okupanta. [+]
[00:22:10] Podczas niemieckiej okupacji nauczycielka ocaliła jedną polską książkę i korzystała z niej – ostrzeżenie woźnej przed rewizją, ucieczka uczennicy z książką. [+]
[00:24:50] We wsi stacjonowali niemieccy żołnierze – akcja zabijania psów. Po utworzeniu getta w Komarowie lekcje odbywały się w opuszczonych przez Żydów domach. Klasa boh. miała lekcje u fryzjera. W gospodarstwie ukrywał się sąsiad, Żyd Szyja, który czasem wychodził z kryjówki – pogoń za nim i rewizja w domu. Szyję złapano i wywieziono do obozu w Bełżcu – powód powierzenia mu opieki nad koniem komendanta obozu – udana ucieczka z obozu. [+]
[00:35:30] Likwidacja getta w Komarowie – egzekucje widać było z okien domu. [+]
[00:38:30] Po informacji, że mieszkańcy wsi zostaną wysiedleni, rodzina uciekła do stryja, który mieszkał w Janówce. Ukrywanie się nocami w polu – ucieczka do Dzierążni po otoczeniu Janówki przez Niemców. Boże Narodzenie w lesie. Rodzina zamieszkała w Dzierążni na kilka dni przed pacyfikacją – boh. uciekł ze wsi z bratem Czesławem i ukrył się w stajni w sąsiedniej wsi. Powrót nocą do domu przez spaloną wieś, spotkanie z sąsiadem Kawką, fałszywa wiadomość o śmierci matki. Spotkanie z matką. [+]
[00:48:19] Boh. z bratem i matką zatrzymał się w innej wsi. Losy ojca i brata Józka po ucieczce z Dzierążni. Droga z ojcem i bratem do wsi, w której mieszkała ciotka – przejście obok Janówki, gdzie mieszkali niemieccy osadnicy. Warunki mieszkaniowe, pomoc mieszkańców wsi. Praca dzieci – boh. wyganiał krowy na pastwisko i nosił wodę do bielenia płótna. Dalsza ucieczka przed wysiedleniem.
[00:58:25] Decyzja o powrocie do domu. Boh. poszedł z bratem do Komarowa – incydent na drodze. Po powrocie rodzice pracowali na swoich polach dla niemieckiego osadnika. Dom był zajęty, więc rodzina zamieszkała w opuszczonym gospodarstwie. Stryj, buchalter w młynie, załatwił pracę ojcu i bratu. Spotkanie z żandarmami na drodze – jeden z nich trzymał boh. na muszce, ale strzelił do psa Witkowskich. [+]
[01:08:15] Ucieczka Niemców przed zbliżającym się frontem – przejazd taborów przez wieś – ostrzał z radzieckich samolotów. Niemcy wysadzili mosty i zaminowali teren. Przebieg walki.
[01:16:04] Powrót do pustego domu, atmosfera po wyzwoleniu. Brat Józek został aresztowany za przynależność do organizacji [wątek przerwany z powodu hałasu w tle]
[01:18:28] Starszy brat został aresztowany – grupę aresztantów chciały zatrzymać matki, które położyły się na drodze, ale rozpędzono je strzałami. Brat i wuj byli w areszcie w Tomaszowie – bicie podczas przesłuchań, ojciec podawał synowi jedzenie do aresztu. Wuja wywieziono do więzienia na Zamku w Lublinie. Cioteczny brat matki został wywieziony na Syberię, zmarł niedługo po powrocie do kraju. [+]
[01:23:55] Boh. śpiewał w chórze kościelnym, organista Leonard Złomańczuk uczył boh. gry na organach. Rodzinna narada po wiadomości, że w Warszawie jest szkoła muzyczna – boh. przeszedł przez przesłuchanie egzaminacyjne, ale wrócił do domu, ponieważ nie miał gdzie mieszkać – wspomnienie ruin stolicy w 1948 r. Zaproszenie do Zespołu Pieśni i Tańca „Mazowsze” – możliwość nauki w szkole muzycznej. Powody odejścia z „Mazowsza”. Po wakacjach boh. zamieszkał u prof. Feliksa Rączkowskiego, potem przeniósł się do baraku oddanego przez wojsko szkole muzycznej.
[01:35:37] Prof. Możdżonek był organistą w katedrze i latem boh. go zastępował, mieszkając w jego mieszkaniu na Starym Mieście. Okoliczności zostania organistą w kościele Sióstr Wizytek – podjęcie obowiązków 1 września 1953 r. Boh. ukończył dyrygenturę w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej oraz wydział organowy na Akademii Muzycznej.
[koniec samodzielnej narracji – świadek odpowiada na pytania]
[01:41:30] Po latach do boh. zadzwonił Szymon Frydliński, dawniej Szyja Flidlender, którego Olszewscy ukrywali podczas okupacji. Spotkanie w Falenicy. Brat Czesław zastopował starania o drzewko w Yad Waszem. Szymon Frydliński jako jedyny z rodziny przeżył wojnę i wystąpił do Niemiec o odszkodowanie za pracę w obozie.
[01:48:02] Sąsiadami Olszewskich była wielodzietna rodzina Pereców – wszyscy zginęli podczas okupacji. Motyl Perec chodził z boh. do klasy – został zastrzelony przez Niemców. Komendant żandarmów Szulc był po wojnie sądzony.
[01:51:26] 15 sierpnia [1939] boh. służył do nieszporów, po wyjściu z kościoła wraz z księdzem Kwoczyńskim zobaczył, że we wsi wylądowało stado bocianów. Trzej Żydzi, w tym znajomy Srul, uznali, że to zły znak. Niemcy po wkroczeniu do Komarowa aresztowali Żydów, którzy współpracowali z sowietami i rozstrzelali ich na cmentarzu żydowskim. Srul był jednym z zabitych. [+]
[01:55:50] Żydzi mogli wychodzić z getta – zastrzelenie Motyla. We wrześniu 1939 r. boh. widział gimnastykujących się niemieckich żołnierzy – ich zachowanie. Walki w Komarowie podczas kampanii wrześniowej – drzewa postrzelane podczas bitwy.
[01:58:20] Ogłoszenie o konieczności uwiązania psów – młodzi Niemcy szli przez wieś i strzelali do zwierząt. Olszewscy w tym czasie nie mieli psa. Ich pies został zabity podczas rewizji w domu. [+]: [02:00:12] Dzieci w szkole uczyły się z pisma „Ster”. W Komarowie były dwie ukraińskie rodziny. Pierwsi Niemcy, którzy pojawili się we wsi pojechali do mleczarni Drzewuckiego, który z nimi współpracował, ale potem uprzedził mieszkańców wsi o dacie wysiedlenia.
[02:04:15] Rodzina ukrywała się przed wysiedleniem w lasach koło Dzierążni, byli tam też inni uciekinierzy oraz partyzanci. W dzień przychodzono do domów, ale noce spędzano w lesie.
[02:08:30] Po wojnie boh. widział aresztowanych partyzantów, których przywieziono na posterunek. W akcji odbicia aresztantów brał udział Władysław Karpiński.
[02:12:00] Wczesnym rankiem do Dzierążni przyjechali żandarmi z listą osób do aresztowania. W domu Mulawy zastali stryja boh., który nie zdążył uciec – okoliczności uratowania przez żandarma Olszewskiego, którego potem partyzanci zastrzelili koło domu sołtysa. Ucieczka partyzantów i mieszkańców wsi. [+]
[02:19:05] Partyzanci zjawili się we wsi, by odbić aresztowanych. Obecnie przed kościołem w Dzierążni jest pomnik z nazwiskami osób, które Niemcy zamordowali podczas pacyfikacji.
[02:20:30] Sąsiedzi z Komarowa zostali wysiedleni, jedna z córek trafiła do wagonu z dziećmi, który został odczepiony przez kolejarzy. Przeżyła, ponieważ leżała pod zwłokami, przygarnęło ją małżeństwo nauczycieli. Po wojnie matką ją odnalazła.
[02:23:58] Refleksje na temat więzi z bratem bliźniakiem.
[02:24:40] Władze okupacyjne wywiesiły zawiadomienie, że dorośli mają się stawić na placu – rodzice poszli, ale starszy brat i kuzyni ukryli się. Młodszych mężczyzn oddzielono i wywieziono na Majdanek, gdzie zginęli – okoliczności ocalenia ojca. Przedwojenny komendant policji Franciszek Możdżeń został zamordowany w Miednoje.
[02:29:55] Podczas okupacji komendant żandarmerii Szulc strzelał do Żydów. W 1939 r. podczas okupacji sowieckiej w rodzinie był pogrzeb. Księdza, któremu grozili Ukraińcy, uratowali miejscowi Żydzi. Polscy żołnierze wieźli zwłoki zebrane z pola bitwy i, na prośbę matki, pomogli zanieść trumnę na cmentarz. Boh. widział pogrzeb polskich żołnierzy. Wracając z pogrzebu boh. widział sowietów zabierających odzież polskim żołnierzom wziętym do niewoli. [+]
[02:34:38] Rodzina mieszkała we wsi Czartowczyk – na wiadomość o planowanym wysiedleniu rodzina nie mogła uciekać na wschód, gdzie Ukraińcy palili polskie wioski. Powrót do Komarowa, który opuszczono w grudniu 1942 r. Ucieczka z Janówki do Dzierążni, po pacyfikacji wsi Olszewscy zamieszkali w Czartowczyku, potem wrócili do Komarowa, który został wyzwolony w lipcu 1944.
[02:40:58] Koszmarne sny jako przejaw wojennej traumy. Strach przed Ukraińcami – nocne warty, łuny pożarów i wiadomości o mordach dokonywanych przez Ukraińców. Krewni matki zostali zamordowani i wrzuceni do studni, ocalała tylko ciężko ranna córka, której pomógł sąsiad Ukrainiec.
[02:46:35] W 1939 r. nie do wszystkich polskich oddziałów dotarła wiadomość o zakończeniu walk i demobilizacji. W domu stryja w Janówce był sztab polskiego oddziału – schwytanie żołnierza, którego uznano za dezertera, rozstrzelano i pochowano pod płotem. Na grobie była kartka, że zabity był zdrajcą narodu polskiego. [+]
[02:50:34] We wrześniu 1939 w domu zatrzymali się żołnierze, którym kończyło się paliwo w samochodzie. Boh. i brat zostali przewiezieni autem, które potem zostawiono w rowie.
more...
less