Guentner Jan

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0965

22 października 2019, Kraków

3:31

Jan Güntner (ur. 1931, Kraków) pochodzi z rodziny inteligenckiej o niemieckich korzeniach. Jego matka była magistrem farmacji i należała do Polskiego Stowarzyszenia Kobiet z Wyższym Wykształceniem, zaś ojciec był adwokatem, komisarzem ubezpieczalni społecznej oraz działaczem abolicjonistycznym i masonem. W czasie okupacji niemieckiej ojciec ukrywał się i przewodniczył jednoosobowemu sądowi podziemnemu na dystrykty Kraków i Rzeszów. Jan Güntner całą okupację spędził w Krakowie. Nie działał w konspiracji, był za to bystrym obserwatorem otaczającej go rzeczywistości. Po wojnie uczył się w I Liceum Ogólnokształcącym im. Bartłomieja Nowodworskiego. W 1953 roku ukończył krakowską Państwową Wyższą Szkołę Aktorską. Jako aktor występował m.in. w Teatrze Ludowym, Teatrze Satyryków, Teatrze Cricot 2. Był jednym ze współzałożycieli Piwnicy pod Baranami. Od 1972 był członkiem zespołu Teatru Starego w Krakowie, a w latach 1979-81 dyrektorem Teatru Bagatela. Jest członkiem Krakowskiego Stowarzyszenia Kuźnica, został odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Mieszka w Krakowie.
more...
less

[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1931 r. w Krakowie.
[00:00:35] Pochodzenie rodziny – ucieczka przodków w okresie wojny 30-letniej, zamieszkanie we wsi Marchlowa. Dziadek urodzony w połowie XIX wieku był policjantem w Wiedniu, ale podawał się za Polaka. Jego żona była przechrzczoną Żydówką – jej chrzestnymi byli: Henryk Rodakowski, malarz oraz hrabina Dzieduszycka. Rodzeństwo dziadka było Niemcami. W czasie wojny Niemcy wysiedlili rodzinę stryja z Marchlowej do Rajczy koło Żywca. Po wojnie przesiedlono ich do Nysy, skąd wyjechali do Niemiec.
[00:05:05] Boh. rozpoczął naukę w I klasie w 1938 r., wspomnienie nauczycielki pani Grybosiowej i lekcji z psem. Wyposażenie ucznia, rola elementarza Falskiego. Atmosfera przed wybuchem wojny, propaganda. Ojciec był adwokatem, komisarzem Ubezpieczalni Społecznej – zakup żaren i mielenie mąki w domu. Lodówka w zamożnym domu. Radość z podręczników do drugiej klasy. [+]
[00:13:50] Samoloty nad Krakowem 1 września 1939 r. – bombardowanie miasta. Zajęcie miasta 7 września – niemieckie patrole motocyklowe. Zderzenie oczekiwań z wojennymi realiami. Ojciec był komisarzem obrony cywilnej i po wkroczeniu Niemców ukrywał się. 18 września do domu przyszli gestapowcy.
[00:17:08] Dygresja na temat języków w zaborze austriackim i paszportów potrzebnych na wyjazd do Niepołomic leżących w zaborze rosyjskim, potok graniczny Kluczwoda – świat „za kordonem”. Wykształcenie ciotek boh. Część rodziny mieszkała w Jaśle, po I wojnie wyjechała do dawnego zaboru pruskiego – ich kariery w wolnej Polsce. Powody wyłożenia trotuaru koło pałacu arcybiskupa kostką z drewna. Wspomnienie arcybiskupa Adama Sapiehy.
[00:25:58] Do klasy przyszedł uzbrojony żołnierz, który zabierał uczniom książki. Boh. ukrył czytankę pod koszulą – reakcja nauczycielki. Lekcja religii w pierwszej klasie – ksiądz wyrzucił z klasy żydowskich chłopców. Propaganda antysemicka. Początek okupacji – Żydzi z opaskami sprzątający miasto. Zmiana nazwy szkoły, miejsca dla Niemców w tramwaju. [+]
[00:34:15] 18 września [1939] do domu przyszło czterech gestapowców pytających o ojca. Rewizja w domu – zachowanie matki i niańki boh. Podczas okupacji Niemcy robili rewizje kilka razy, dwa razy w mieszkaniu był „kocioł”. Ostrzeżenie ojca przez sąsiadkę. Powody przyjazdu z Bochni babki Rozwadowskiej. Matka pracowała w aptece w szpitalu św. Łazarza – dorabianie pieczeniem bułek. [+]
[00:42:55] Niemcy wzięli zakładników, w tym stryja, który przed wojną był prokuratorem. Surowa zima 1940 r. – w mieście widać było zorzę polarną. Publiczne egzekucje w Krakowie. Ojciec, prezes sądu Państwa Podziemnego, ukrywając się, chodził przebrany za księdza – spotkanie w Ogrodzie Botanicznym – odgłosy strzałów ulicznej egzekucji. Jedną z ofiar był Zbigniew Bryk, pracownik kancelarii ojca. Niemieckie obwieszczenia – nauka języka. [+]
[00:55:00] Część Żydów została wysiedlona z Krakowa na wieś. Utworzenie getta – jego organizacja. Przed wojną boh. chodził z nianią do żydowskich sklepów, obserwował żydowskie zwyczaje. Likwidacja getta. [+]
[00:59:30] Położenie obozu koncentracyjnego w Płaszowie, zwyczajowa nazwa okolicy. Działalność Oskara Schindlera, który zabierał Żydów do swoich fabryk. Po wojnie boh. poznał rodzeństwo Horowitzów i dowiedział się o kulisach działania Schindlera. [+]
[01:08:40] Pani Nelkenowa była świadkiem zastrzelenie poety Mordechaja Gebirtiga i malarza Abrahama Neumanna podczas likwidacji getta. Krakowski lekarz Julian Aleksandrowicz był w getcie z żoną Różą i czteroletnim synem Jurkiem – ucieczka kanałem, pomoc polskiego podziemia.
[01:16:05] Eksterminacja holenderskich Żydów w obozie w Birkenau – golenie włosów, wyrywanie złotych zębów. Popioły z krematorium wysypywano na polach. Zmiany w Auschwitz pod koniec 1943 r. spowodowane sytuacją na froncie, rola Alberta Speera i Rudolfa Hessa. Międzynarodowy Trybunał w Norymberdze – sądzenie zbrodniarzy wojennych.
[01:27:10] Lekcje religii przed wojną – ksiądz Stanisław Gałuszkiewicz rysował dzieciom sytuację w raju i opowiadał o swoich zasługach wojennych. Podczas okupacji boh. zabawiał się z kolegami podkładając gwoździe pod koła niemieckich samochodów. Z księgarni kradziono niemieckie książki, by palić nimi w piecu. Zabieranie wizytówek z drzwi w kamienicach zamieszkałych przez Niemców. Dzieciaki kradły lekarstwa z aptek, bo te słodkie zastępowały cukierki. Zabawy zimą. Wspomnienie pierwszego papierosa wypalonego w wieku dziewięciu lat. [+]
[01:38:42] W styczniu 1943 r. boh. jeździł do Płaszowa, by oglądać zwłoki ofiar egzekucji wiszące na szubienicy koło dworca – wykonanie szubienicy na lekcje robót ręcznych. Nauczyciel, pan Mazurkiewicz, pobił boh., który odmówił chodzenia do szkoły – nauka na tajnych komlpetach. Technika wrzucania żywności do getta z przejeżdżającego tramwaju. [+]
[01:46:03] Krakowskie pomniki. Burzenie pomnika Mickiewicza pod nadzorem niemieckiego policjanta – rozpoznawanie niemieckich mundurów. Ludzie zbierali odłamki granitu z pomnika – wartość oszlifowanych fragmentów.
[01:50:00] Ojciec był masonem, podczas I wojny był w sądzie polowym u gen. Żeligowskiego – egzekucje dezerterów. Po wojnie otworzył kancelarię i był przeciwnikiem kary śmierci. Polskie granice na wschodzie w okresie międzywojennym. Ucieczki ludności cywilnej we wrześniu 1939 r. Sądownictwo w czasach okupacji – wykonywanie wyroków śmierci przez Kedyw. Masoneria podczas okupacji – w zakładzie pieczątkarskim Jana Widlińskiego Niemcy zamówili pieczęcie dla różnych instytucji, ich kopie dostał ojciec boh. Wyrobienie fałszywych dokumentów na nazwisko Druszkowski dla członków żydowskiej rodziny. Okupacyjne losy Józefy Singer.
[02:07:38] Powojenne procesy ludzi oskarżonych o mord w Jedwabnem. Denuncjowanie Żydów przez polskich chłopów, grabienie ich majątków. Ślady po zniszczonych wsiach w Bieszczadach.
[02:11:06] Boh. nie widział komendanta obozu w Płaszowie Amona Götha. W 1945 r. boh. podjął naukę w drugiej klasie gimnazjum, w 1947 r. zdał małą maturę – incydent na lekcji matematyki. Wspomnienie gimnazjalnych nauczycieli i ich powojennych karier na wyższych uczelniach – wyjazd ciotki Janiny Michnik do Szczecina, gdzie zaoferowano jej w 1945 r. pracę na Politechnice. Wyznaczenie zachodniej granicy Polski – wysiedlenie Niemców. Postrzeganie Stalina po wojnie.
[02:19:54] Na krakowskim Rynku stała mapa Europy, gdzie aktualizowano chorągiewkami sytuację na froncie, potem mapę usunięto. Prace wykonywane przez członków Baudienstu. Zbliżanie się frontu do Krakowa – ucieczka Niemców, wysadzenie mostów w mieście. Wejście Armii Czerwonej do Krakowa, postać Marszałka Rokossowskiego. Budowa mostu przez radzieckich saperów. Powojenny handel. Zmiany w gospodarce po 1948 r. [+]
[02:32:30] Po likwidacji getta w opuszczonych domach zamieszkali Polacy. Ojciec chodził na proces Amona Götha, który odbywał się w Muzeum Narodowym, potem był na jego publicznej egzekucji, której dokonano na dziedzińcu więzienia przy Montelupich. Zastępcą gubernatora Hansa Franka był Józef Büller, ojciec został jego obrońcą z urzędu.
[02:36:32] Pod koniec lipca 1944 r. boh. zachorował na tyfus i trafił do szpitala, większość pacjentów stanowili niemieccy żołnierze. Chorymi z baraku zakaźnego opiekował się prof. Jan Kostrzewski. W baraku ukrywano partyzantów i zbiegłych z niewoli jeńców sowieckich. Sposoby leczenia, warunki w szpitalu, śmierć chorych, panująca wszawica. Wizyty rodziców u boh., stan jego zdrowia. Boh. opuścił szpital 3 października. [+]
[02:44:58] Do chorych dotarły informacje o powstaniu w Warszawie. Wspomnienie spotkania z powstańcami styczniowymi przed wojną. Wiadomość, że w szpitalu znajdują się poparzeni amerykańscy lotnicy, których strącono koło Krakowa. W baraku zakaźnym ukrywano dwóch sowieckich jeńców – ich zachowanie. Ukrywano także akowców. [+]
[02:50:32] Stan zdrowia boh. – pierwsze próby wstania z łóżka. Powrót do domu w początkach października, rekonwalescencja. Boh. występował w teatrzyku dla dzieci, którzy organizowali polscy pracownicy niemieckiej stacji sanitarnej, m.in. malarz Andrzej Cybulski, historyk sztuki Nowacki, fotografik Stanisław Kolowca. Po wyzwoleniu miasta budynek został zajęty przez radziecki szpital polowy – znalezienie dłoni odciętej w szpitalu, pogrzeb dłoni w ogrodzie. Pożar magazynów z paliwem. Zniszczenia wojenne na ulicy Smoleńsk. [+]
[02:59:08] Pobyt w szpitalu zakaźnym – śmierć pacjentów i przekonanie boh., że nic mu nie będzie.
[03:00:00] Podczas okupacji ojciec miał trzy meliny, jedna mieściła się u jego siostry, Nowakowej, mieszkającej przy ul. Złoty Róg, gdzie był duży ogród, który pozwalał rodzinie utrzymywać się podczas okupacji. Tajne pomieszczenie na strychu. Położenie domu. Ojciec poszedł na umówione spotkanie z dowódcą Okręgu Rzeszowskiego AK – nieoczekiwane spotkanie ze szwagrem Józefem Nowakiem. [+]
[03:06:30] Siostrzeńcy Ryszard i Jerzy Nowakowie ukrywali się przed wywózką do Niemiec – decyzja o wstąpieniu do partyzantki. Ryszard Nowak został złapany przez Niemców i trafił do obozu w Pustkowie, potem do Oranienburga. Po wyzwoleniu wyemigrował do Stanów Zjednoczonych – pomoc rodzinie w kraju.
[03:15:08] Jerzy Nowak po wojnie był aktorem i pracował w Teatrze im. Słowackiego. Wspomnienie jego pierwszej żony Marii i syna Janka. Podczas okupacji Jerzy Nowak był w Kedywie i wykonywał wyroki śmierci. Pewnego dnia ojciec boh. szedł ulicą z Jerzym Nowakiem – sprawdzanie dokumentów przez żandarmów.
[03:23:15] Aktorska specjalizacja Jerzego Nowaka. Jego rola w „Ziemi obiecanej” została potem w części wycięta. Kuzynka boh. [Maria Güntner] wyszła za Jerzego Kawalerowicza, ale boh. nie dostał dzięki temu żadnej roli.
[03:27:10] Przedstawienie boh., przodkowie rodziny Güntnerów. Babka boh. była wychrzczoną Żydówką – święta różnych obrządków. Dziadek pracował jako poborca podatków.
more...
less

Grygiel Małgorzata

Bożek Wojciech

Instytut Pileckiego

Film