Witold Zuba (ur. 1926, Częstochowa, zm. 2021, Sandomierz) w 1942 roku został wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec, gdzie aresztowano go, jako „pochodzącego z bandyckiej rodziny” i osadzono w więzieniu karnym w Coswig, a następnie w Torgau. 11 marca 1944 trafił do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. Otrzymał numer 9573, pracował w kamieniołomie, potem w fabryce produkującej części do samolotów w Mülhausen. Podczas ewakuacji więźniów spotkał w Terezinie radzieckich, a potem polskich żołnierzy, którzy pomogli mu wrócić do kraju. Witold Zuba ukończył technikum w Sandomierzu i wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, z której szybko wystąpił w proteście przeciwko inwigilacji jej członków. Po przeprowadzce do Sandomierza pracował jako elektryk przy elektryfikacji okolicznych wsi, potem w budownictwie jako kierownik robót elektrycznych. Zajmował się hodowlą drobiu i żywca. Był sekretarzem Związku Inwalidów Wojennych i prezesem Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych w Sandomierzu. Zmarł w październiku 2021 w Sandomierzu.
more...
less
[00:00:09] Rodzina boh. wywodzi się z Ukrainy. Wspomnienia z dzieciństwa – przepowiednia Wernyhory.
[00:01:45] Boh. urodził się w Częstochowie, potem rodzina przeniosła się do Skarżyska, gdzie ojciec podjął pracę w elektrowni, a dziadek w elektrowni wodnej – wspomnienie domu dziadka i jego płaszcza, w którym mieszkały wiewiórki.
[00:03:19] Podczas okupacji boh. należał do organizacji „Orzeł Biały” – mogiły rozstrzelanych członków konspiracji. Brat Jerzy był uczniem szkoły technicznej w Radomiu, Janusz, kolekcjoner motyli, chciał być księdzem. Niemcy aresztowali Jerzego i niedługo potem rozstrzelali. Obydwaj bracia oraz ojciec pracowali w zakładach „Hasag”, w których produkowano amunicję. Janusz przestrzelił sobie nogę, gdy chciano go wysłać na roboty do Niemiec. Po wyzdrowieniu chciano go wywieźć jeszcze raz, ale rodzice uzgodnili, że to boh., piętnastolatek, pojedzie na roboty. Śmierć Janusza. [+]
[00:08:20] Podczas rewizji w domu zabrano ojcu złoty zegarek, ale rodziców nie rozstrzelano. Boh. trafił do obozu koncentracyjnego – pomoc współwięźniów. Boh. trafił na blok, w którym przebywali ludzie wykształceni: adwokat, ksiądz. Skierowanie do robót w kamieniołomie – praca ponad siły. Dzięki poradom starszych więźniów boh. ukrywał się i nie chodził do pracy. Spotkanie z Janem Witkowskim z Witkowa koło Gniezna, który chciał się zaopiekować boh. po wojnie. [+]
[00:12:25] Niemcy szukali fachowców i boh. zgłosił się – praca w zakładzie produkującym części do samolotów. Komendantem był Ślązak, który nie gnębił więźniów. Gdy zbliżał się front, więźniom kazano iść z powrotem do Buchenwaldu. Zabicie przez więźniów kapo Wojtka. Trucht jako metoda selekcji przed transportem – „marsz śmierci”, dobijanie więźniów. W Weimarze zapakowano ludzi do wagonów – podczas podróży wagonu pilnowali dwaj strażnicy: Węgier i Jugosłowianin [Serb], który pozwolił boh. leżeć na deskach położonych na wagonie. Na stacji w Terezinie boh. zorientował się, że nie ma Niemców, tylko czescy żandarmi – spotkanie z Rosjanami, droga ciężarówką jadącą do Drezna. Boh. spotkał polskich żołnierzy jadących do kraju, którzy zabrali go ze sobą. [+]
[00:24:20] W Ostrowie Wielkopolskim boh. wsiadł na dach pociągu – droga do Skarżyska, spotkanie z matką. Szkolny kolega Wróbel po wojnie wstąpił do UB i zastrzelono go. Stan zdrowia boh. po pobycie w obozie – zakup kozy i psiego smalcu. Lekarstwa z paczek z UNRRA.
[00:28:50] Powojenna propaganda – boh. zapisał się do PPR po skończeniu technikum i został wysłany na kurs, podczas którego zorientował się, że młodzież jest inwigilowana – złożenie legitymacji partyjnej. Po przeprowadzce do Sandomierza boh. miał trudności ze znalezieniem pracy i zatrudnił się w prywatnym zakładzie. Okoliczności poznania przyszłej żony. Motocyklowe podróże czteroosobowej rodziny z Sandomierza do matki mieszkającej w Skarżysku. Warunki mieszkaniowe – rodzina hodowała drób i żywiec, boh. zajmował się układaniem instalacji elektrycznych, brał udział w elektryfikacji wsi. Na sąsiedniej posesji zbudował dom kierownik wydziału finansowego, Rybicki, który chciał, by boh. położył mu instalację za darmo – nasłanie komornika, który zabrał motocykl.
[00:39:50] Przeprowadzka do mieszkania w bloku – boh. pracował w budownictwie jako kierownik robót elektrycznych. Edukacja córek – studia w Krakowie, praca zawodowa. Obecna sytuacja rodzinna boh., który wraz z córką wychowuje prawnuka, mając w domu dodatkowo trzy koty i królika. Stan zdrowia boh.
[00:57:30] Boh. działa społecznie w Związku Inwalidów Wojennych oraz w Związku Kombatantów – kartki świąteczne dla kombatantów.
[01:01:40] Psychika boh. po pobycie w obozie.
[01:04:03] Starsi bracia wciągnęli boh. do działalności konspiracyjnej. Po wybuchu wojny boh. znalazł pistolet leżący na szafie i strzelił z niego w mieszkaniu. Mogiły członków Orła Białego zamordowanych przez Niemców – podejrzenie denuncjacji. Bracia wykorzystywali boh. do przenoszenia meldunków – obowiązek walki z okupantem. Rozważania na temat wiary w kontekście przeżyć wojennych – wspomnienie mszy odprawianych po łacinie i księdza Krysińskiego. Boh. nie składał przysięgi w organizacji, wypełniał tylko polecanie braci.
[01:14:00] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1926 r. w Częstochowie.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.