Płk Bolesław Zbigniew Pawłowski ps. „Lanca” (ur. 1924, Komorowo), syn zawodowego podoficera Wojska Polskiego, II wojnę światową spędził wraz z rodziną w Tomaszowie Lubelskim. Po zaprzysiężeniu w 1942 roku do Armii Krajowej został przyjęty do kompanii leśnej plutonowego Józefa Bomby „Gaja” oraz do kancelarii Wojskowej Służby Ochrony Powstania w Tomaszowie Lubelskim. Uczestniczył w akcji „Burza”. Po wojnie został dyplomowanym lekarzem-neurologiem. Obecnie jest honorowym Prezesem Szczecińskiego Oddziału Związku Żołnierzy Armii Krajowej.
[00:00:10] Autoprezentacja boh., działalność w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego podczas okupacji.
[00:00:55] Przedstawienie rodziców: Zofii i Mieczysława. Pochodzenie rodziny matki.
[00:02:57] Boh. nie należał przed wojną do harcerstwa, ale miał kolegów harcerzy – poglądy polityczne ojca. Boh. prowadził Szkolną Kasę Oszczędności.
[00:04:58] Wiadomość o śmierci Józefa Piłsudskiego przekazał ojciec – reakcja boh. W 1938 r. boh. recytował wiersz podczas rocznicy śmierci Marszałka – reakcja ludzi na sali. Rozważania na temat współczesnej polityki i żal, że obecnie nie ma Berezy Kartuskiej.
[00:11:00] Wspomnienie przedwojennej szkoły – jeden z nauczycieli został aresztowany, po odbyciu kary otworzył sklep w Zambrowie. Porównanie siły sprawczej zarządzeń władzy przed wojną i w czasach PRL.
[00:12:58] Stosunki polsko-żydowskie przed wojną. Narodowcy przed wojną – karanie za zakupy w żydowskich sklepach. Matka w dzieciństwie bawiła się z żydowskimi dziećmi i nauczyła się jidisz – rozmowa w sklepie. Boh. został potrącony przez furmankę – zachowanie Żydówki, która widziała wypadek.
[00:18:00] Boh. podczas okupacji mieszkał w Tomaszowie Lubelskim, gdzie wuj, ks. Bolesław Żach był wikarym. Matka znała niemiecki, ale przestała go używać, gdy powiedziano jej, że mówi z żydowskim akcentem. Sytuacja Żydów przed powstaniem getta – boh. był świadkiem katowania starego Żyda przez Niemca. Boh. pracował w aptece Emila Franke, który ukrywał się podczas okupacji, do apteki przychodzili Żydzi, by się ogrzać – boh. wyprowadził z apteki żydowskiego chłopca – incydent z udziałem niemieckiego żołnierza. Żydów z Tomaszowa wywieziono do obozu w Bełżcu. [+]
[00:27:50] Po wybuchu wojny matka z dziećmi przeniosła się do dziadka, który mieszkał w Zarębach Kościelnych. Boh. wrócił do Małkini, by przywieźć ojcu papierosy i był świadkiem bombardowania miasta. Wejście Niemców. Po 17 września Zaręby Kościelne trafiły pod okupację sowiecką, ale rodzinie pozwolono wrócić do Małkini. Wspomnienie sowieckich żołnierzy – umundurowanie i uzbrojenie.
[00:35:23] Fałszowanie metryk podczas okupacji.
[00:36:13] Ojciec był szefem tajnej kancelarii Polskiego Państwa Podziemnego – do godz. 12 działała kancelaria kościelna, potem kancelaria podziemna. Ojciec miał kontakty z partyzantką NSZ. Szefem Wojskowej Służby Ochrony Powstania był przedwojenny aspirant policji Władysław Błoński ps. „Leszek”. Pseudonimy boh. Kolega Jerzy Jurkowski należał do Batalionów Chłopskich. Boh. nie zetknął się z ludową partyzantką.
[00:41:38] Młodzież w Armii Krajowej. Tajne nauczanie – matematyki uczył inżynier, który podczas okupacji pracował jako stolarz, wykład z balistyki. Brak wyszkolenia wojskowego u młodych akowców.
[00:44:40] Sporządzanie leków w aptece – maść Mikulicza z azotanem srebra na rany. Maść na świerzb robiono w dużym moździerzu. Jeden z kolegów dostał wezwanie na wyjazd na roboty przymusowe – magister Jeżowski kazał mu się wysmarować maścią na wszy, która zawierała rtęć, zdjęcie rentgenowskie wykazało zmiany gruźlicze i kolega ocalał. [+]
[00:48:20] Okoliczności zaprzysiężenie w Armii Krajowej. Leśniczy, który odebrał przysięgę, miał kontakty z majorem „Drugakiem”, dowódcą okręgu. Boh. zajmował się w kancelarii szyfrowaniem i rozszyfrowywaniem meldunków.
[00:52:02] Boh. uczestniczył w sądzie nad partyzantem, którego skazano na śmierć – karę śmierci wykonano. Wyrok wydał mjr Wilhelm Szczepankiewicz „Drugak”. Spotkanie z majorem „Drugakiem”, który chciał, by ojciec pisał kronikę Obwodu.
[00:56:20] Wiadomości o powstaniu w Warszawie – wymarsz na pomoc walczącej stolicy. Koło Zamościa oddział został otoczony przez Rosjan, żołnierzy puszczono do domów, oficerów wywieziono w głąb ZSRR.
[00:58:25] Żydów z tomaszowskiego getta wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu – współczesne muzeum. Podczas likwidacji getta boh. leżał w szpitalu – ojciec opowiadał mu o wywożeniu i mordowaniu Żydów. Leżący obok Dymitr Łabas okazał się lwowskim adwokatem, Żydem, który ukrywał się w Tomaszowie, po wojnie pracował w wojskowej prokuraturze. Po skazaniu szwagra na osiem lat więzienia, boh. pojechał do Warszawy i odszukał płk Rawicza, dawniej Łabasa – jego reakcja na widok boh. [+]
[01:10:12] Boh. nie brał udziału w bitwie pod Osuchami. Boh. prowadził sowiecki oddział do leśniczówki – napad Ukraińców na Telatyn, śmierć kolegi Zygmunta Momota, który razem z boh. był w oddziale Józefa Bomby ps. „Gaj”. Na Lubelszczyznę dochodziły wieści o rzeziach na Wołyniu.
[01:14:32] Zdarzały się przypadki wzięcia Niemców do niewoli, choć częściej wypuszczano ich po rozbrojeniu. W pododdziale służył Niemiec ps. „Żandarm”, po wojnie wstąpił do milicji.
[01:16:28] Partyzanci nie mieli mundurów, boh. miał wojskową pelerynę. Wsparcie przez ludność wiejską – przynoszenie żywności do lasu.
[01:19:46] Po wkroczeniu Rosjan do Tomaszowa boh. spotkał czerwonoarmistów, którzy poczęstowali go chlebem, słoniną i cebulą – rozmowa o stopniach wojskowych. [+]
[01:24:20] Wyzwolenie – wejście Armii Czerwonej. Boh. nie był po wojnie represjonowany. Po studiach został wcielony do wojska i jako lekarz pułkowy służył w pułku artylerii. Przez cztery lata był porucznikiem – okoliczności awansu na kapitana. Namowy, by wstąpił do partii. Boh. podczas manewrów zamaskował punkt medyczny – ocena pułku.
[01:33:10] Boh. należał do Solidarności, ale nie angażował się.
[01:34:07] Rozważania na temat Armii Krajowej, słabego wyszkolenia partyzantów i dowódców – koło Telatyna zatrzymała się ciężarówka z żandarmami, dowódca wysłał Zbyszka Olędzkiego, chłopaka, który nie znał niemieckiego, by rozmawiał z Niemcami. Żandarmi złapali Olędzkiego i odjechali. Ofiary wśród partyzantów spowodowane brakiem szkolenia wojskowego – śmierć kolegi Józka Guścia. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.