Zofia Tyrcha z d. Wrona (ur. 1930, Warszawa) – wychowała się w Warszawie, gdzie jej ojciec w Śródmieściu prowadził sklep obuwniczy „Bata”. We wrześniu 1939 w wyniku bombardowania ich mieszkanie przy ulicy Powązkowskiej spłonęło, a rodzina przeprowadziła się na ulicę Ogrodową. Starsze rodzeństwo pani Zofii (brat Kazimierz i siostra Halina) wraz z ojcem brali udział w akcji pomocy dla getta, m.in. dostarczając kanałami żywność i wyprowadzając ludzi. Po wybuchu powstania warszawskiego pani Zofia wraz z matką znalazły się w obozie przejściowym w Pruszkowie, skąd zostały przetransportowane do Głogowa, a następnie do Rothenburga nad Odrą (obecnie Czerwieńsk), gdzie pracowały w fabryce zbrojeniowej. Po wojnie pani Zofia ukończyła Liceum Pedagogiczne w Brzegu, a następnie pracowała jako nauczycielka i kierowniczka szkół w Niwce Krasowieckiej, Podgórzynie i w Cieplicach k. Jeleniej Góry. Mieszka w Domu Pomocy Społecznej „Pogodna Jesień” w jeleniej Górze.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1930 r. w Warszawie.
[00:00:29] Wspomnienie dziecięcych zabaw w ogrodzie. Dom stał niedaleko cmentarza wojskowego i torów kolejowych, gdzie bawiły się dzieci z okolicy.
[00:01:55] Współczesne przejawy traumy z czasów okupacji. Zabawy z czasów okupacji – wyciąganie kijanek, które lęgły się w lejach po bombach. Przez dziurę w ogrodzeniu wchodzono na teren cmentarza, by oglądać groby – incydent z czapką leżącą na mogile.
[00:04:40] Podczas okupacji boh. szła z bratem ulicą i była świadkiem ulicznej egzekucji.
[00:07:20] Boh. widziała rozbrojenie niemieckiego patrolu przez dwóch chłopaków – ukrywanie się na strychu w pobliskiej kamienicy.
[00:12:05] Wznoszenie barykady po wybuchu powstania – zwłoki leżące na ulicy. Wypędzenie z Warszawy, droga na stację kolejową. [+]
[00:14:10] Wspomnienie odgłosu wydawanego przez podkute niemieckie buty. Załadowanie ludzi do wagonów towarowych, podróż do Niemiec. W Głogowie pozwolono wysiąść z wagonów – bark jedzenia i picia, kąpiel i kwarantanna. Boh. cierpiała z powodu zapalenia korzonków. Wychodząc z domu matka zabrała jej szkolne świadectwo i zdjęcia. Matka pracowała przed wojną w fabryce zbrojeniowej, więc zgłosiła się do pracy w fabryce – warunki bytowe robotników przymusowych. Boh. pracowała przy montowaniu zapalników do bomb – zatrucie chemikaliami. Podczas żniw zabierano robotników do prac polowych – bicie. [+]
[00:24:38] Boh. była z ojcem, który kupił dwa rogaliki i chciał je podać do getta – zwłoki na ulicach, dzieci umierające z głodu. Wyrzuty sumienia z powodu zjedzenia rogalików. Pomoc Żydom podczas okupacji – starsze rodzeństwo nosiło kanałami żywność do getta. [+]
[00:28:10] Podczas okupacji rodzina mieszkała na ul. Ogrodowej, niedaleko Sądów – odgłosy egzekucji, powody śmierci ojca. Częste rewizje w budynku. W 1939 r. spłonął dom przy ul. Powązkowskiej – podczas pożaru ojciec uratował szmacianą lalkę boh. [+]
[00:32:32] Wspomnienie huku miotaczy ognia. Głód w mieście – matka pojechała na Białostocczyznę po żywność, pociąg został zatrzymany i jedzenie odbierano.
[00:35:10] Rodzeństwo (Halina i Kazimierz) nosiło kanałami jedzenie do getta. Traktowanie Żydów przez Niemców. Organizacja pomocy Żydom.
[00:38:30] Ojciec przyprowadził do domu młodą Żydówkę, która ukrywała się przez kilka miesięcy za piecem. Podczas bombardowań w 1939 r. ukrywano się w piwnicy, gdzie boh. siedziała na worku orzechów. Zniszczenie piwnicy przez niewypał pocisku.
[00:41:58] Ojciec wieczorami wychodził z ukrywaną Żydówką, ale było to niebezpieczne. Znajomość z mieszkającą niżej żydowską rodziną. Represje po zabiciu Niemca – egzekucje. Ojciec działał w konspiracji i brał udział w ratowaniu Żydów, których wywożono z Warszawy. Los ukrywanej Żydówki.
[00:48:12] Ojciec dał koledze kilka ziemniaków – reakcja dziecka.
[00:49:30] Boh. przebywała razem z matką na robotach w Rothenburg an der Oder, obecnym Czerwieńsku koło Zielonej Góry. Zamężna siostra mieszkała na Pradze i nie została wywieziona. Miejscowość została wyzwolona przez Armię Czerwoną. Droga wozem do centralnej Polski – przeprawa promem przez Odrę.
[00:52:40] Siostra matki mieszkała w Łodzi i u niej się zatrzymano – wyjazd do Góry Śląskiej, gdzie boh. chodziła do gimnazjum. Po ukończeniu liceum pedagogicznego w Brzegu dostała nakaz pracy w Niwkach Kraszowskich. Po dwóch latach wróciła do Brzegu. Siostra dostała pracę w Cieplicach i ściągnęła tam matkę oraz boh. – praca w Podgórzynie i Cieplicach jako kierowniczka szkoły.
[01:00:00] Zakupy w żydowskim sklepie w 1939 r. Gdy wybuchło powstanie boh. była sama w domu – oczekiwanie na matkę. W mieszkaniu znalazła się z żywność z pobliskiego ośrodka dla dzieci, ale potem nie można było z niej skorzystać.
[01:04:15] Przedstawienie rodziców: Marii i Piotra. Brat przeżył wojnę, ale przez wiele lat ukrywał się. Boh. została kierowniczką szkoły, ale nie należała do partii – wezwanie do Rady Miejskiej. Uprzywilejowanie osób należących do partii.
[01:08:55] Ojciec przed wojną prowadził sklep obuwniczy „Bata”, matka pracowała w fabryce broni jako kontrolerka – wynoszenie amunicji podczas okupacji. Przeprowadzka na Ogrodową po spaleniu mieszkania przy ul. Powązkowskiej – ojciec nie chciał wprowadzić się do mieszkania po Żydach. Sympatie polityczne ojca.
[01:14:18] Refleksje na temat ciężaru przeszłości.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.