Henryk Mitraszewski (ur. 1940, Lwów) pierwsze lata życia spędził we Lwowie, gdzie jego ojciec był fotografem ulicznym, wykonującym fotografie „a‘la minute”, matka zaś pracowała jako gosposia w domu rodziny Baczewskich. Jesienią 1945 rodzina przyjechała transportem repatriacyjnym do Krakowa, skąd wiosną 1946 roku przeniosła się do Jeleniej Góry, by wkrótce ostatecznie osiąść w pobliskiej wiosce Zachełmie. Henryk Mitraszewski ukończył liceum pedagogiczne w Jeleniej Górze, pracował jako nauczyciel w szkole podstawowej nr 7. W 1965 roku wstąpił do Milicji Obywatelskiej, gdzie pracował m.in. w milicyjnej Izbie Dziecka. Ukończył szkołę podoficerską w Pile, zaocznie pedagogikę z resocjalizacją na Uniwersytecie Wrocławskim, a potem Wyższą Szkołę Oficerską w Szczytnie. Pracował w wydziale kryminalnym, a następnie w wydziale do walki z przestępczością gospodarczą. W 1991 roku przeszedł na emeryturę. Maluje, uprawia turystykę górską, działa w Towarzystwie Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Mieszka w Jeleniej Górze.
more...
less
[00:00:10] Boh. pracował przez cztery lata w wydziale do walki z przestępczością gospodarczą. Sposoby kradzieży z zakładów mięsnych – podczas śledztwa zatrzymano 24 osoby. Dochodzenia w sprawach niegospodarności w rolnictwie. Po reformie administracyjnej i zlikwidowaniu województwa w Jeleniej Górze zlikwidowano również wojewódzkie wydziały przestępczości gospodarczej – dalsze stanowiska w milicji.
[00:04:28] W 1988 r. we Wrocławiu powstało Towarzystwo Miłośników Lwowa i boh. zapisał się – działalność społeczna. Współpraca z podobnymi organizacjami w Jabloncu i Budziszynie, imprezy cykliczne. Wyjazdy na dawne Kresy. W 1991 r. boh. odszedł na emeryturę.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[00:08:22] Ojciec służył w 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich, potem zamieszkał we Lwowie i poznał matkę pracującą u rodziny Baczewskich. Ojciec nie miał zakładu fotograficznego, tylko robił zdjęcia na ulicy. Sprzęt fotograficzny zabrano do Jeleniej Góry i tu także ojciec fotografował – podróże tramwajem „do Lwowa”. Atmosfera wśród lwowiaków w Jeleniej Górze – nadzieje na powrót do rodzinnego miasta. [+]
[00:13:42] Ojciec odniósł kontuzję podczas forsowania Nysy Łużyckiej, po wyjściu ze szpitala przyjechał do Jeleniej Góry, gdzie u kolegi ze Lwowa, Małaszczaka, zamieszkała matka i boh. Ojciec wspominał wejście sowietów do Lwowa w 1939 r. – reakcja prostych żołnierzy po zajęciu miasta, sprowadzenie rodzin przez oficerów. W zakładach Baczewskiego kilku czerwonoarmistów utopiło się w kadziach z alkoholem.
[00:20:00] Okoliczności wcielenia ojca do wojska. Matka i boh. wyjechali ze Lwowa jesienią 1945 r., zabrali ze sobą dokumenty, ubrania, pościel, sprzęt fotograficzny ojca. Boh. zabrał pluszowego misia. Chodziły słuchy o napadach rabunkowych na transporty przesiedleńców. Droga do Krakowa.
[00:24:40] Wyjazd z Krakowa do Jeleniej Góry – pierwsze wrażenia, położenie domu, stopniowe poznawanie okolicy. Wspomnienie wyrobów z pobliskiej wytwórni oranżady. Matka nawiązała kontakt z rodziną Fedyczków ze Lwowa – wzajemne odwiedziny. Przeprowadzka do Zachełmia. Rodzice tęsknili za Lwowem – obawy przed wyrzuceniem z Jeleniej Góry przez Niemców. W mieście do lat 60. była niemiecka szkoła, w której uczyły się dzieci autochtonów. W Zachełmiu mieszkało dwóch autochtonów, którzy nie chcieli wyjeżdżać do Niemiec. Jeden jakiś czas po wojnie uciekł z Polski przez zieloną granicę.
[00:34:15] Ojciec miał pozwolenie na robienie zdjęć w powiecie jeleniogórskim i nie chciał prowadzić stacjonarnego zakładu fotograficznego. Matka sprzątała w szkole, potem pracowała w sklepie.
[00:36:47] W Zachełmiu były domy wczasowe, po zakończeniu wojny odpoczywali w nich byli więźniowie obozów koncentracyjnych. W Krakowie rodzina mieszkała kilka miesięcy, wiosną 1946 r. przeprowadzono się do Jeleniej Góry.
[00:40:02] Rodzina dostała pozwolenie na zamieszkanie w Zachełmiu leżącym w strefie przygranicznej. W sąsiedniej Przesiece była strażnica WOP, pogranicznicy prowadzili konne patrole. Mrowiec miał knajpę w Zachełmiu i przemycał towary z Czech, ale został złapany. Boh. był na szkolnej wycieczce w strażnicy. Pracownicy leśni, często Niemcy, musieli mieć pozwolenia na przebywanie w strefie nadgranicznej. Wodę na Śnieżkę pompowano z czeskiej strony, obsługą pompy zajmował się Niemiec, po jego wyjeździe nikt nie potrafił jej uruchomić. [+]
[00:46:02] Mówiono o grupach Werwolfu. Szkolny kolega Henryk Piecuch, później pułkownik WOP i dziennikarz, pisał na ten temat.
[00:47:26] W wielu pustych domach w Zachełmiu były meble, pościel zostawione przez wyjeżdżających właścicieli. Pewnego dnia do wsi przyjechała ciężarówka i dwaj urzędnicy Powiatowego Urzędu Likwidacyjnego wchodzili do domów i przydzielali sprzęty domowe, a nadmiarową resztę zabierali. Przejeżdżali też szabrownicy, którzy wywozili meble do centralnej Polski. [+]
[00:50:22] W piechowickich zakładach „Karelma” stacjonowali Rosjanie, byli też w grupach poszukiwaczy uranu. Rosjanie wywieźli słupy trakcji kolejowej z Jeleniej Góry do Szklarskiej Poręby – kradzieże i wywożenie do ZSRR maszyn z zakładów pracy. Pozostałości kopalń uranu w okolicy Jeleniej Góry. Boh. z kolegami szukali skarbów w wyrobiskach oraz koło zamku Chojnik. Podczas grzybobrania w Górach Kaczawskich boh. widział ślady pozostawione przez poszukiwaczy z Niemiec.
[00:57:28] W 1950 r. boh. dostał aparat fotograficzny, w szkole średniej doskonalił warsztat na kółku fotograficznym – ciemnia w domu. Fotograficzne i filmowe pasje.
[01:01:30] W 1968 r., gdy polskie wojska jechały do Czech, czołgi uszkodziły kilka domów w Sobieszowie. W Jakuszycach czescy pogranicznicy nie chcieli otworzyć szlabanów. Spotkanie Havla z Wałęsą w schronisku „Odrodzenie”. Brak wyszkolenia obstawy Wałęsy i Havla – boh. pożyczył z GOPR linę, by zabezpieczyć teren lądowania helikoptera.
[01:06:35] Boh. jako nauczyciel dostał odroczenie z wojska, potem wstąpił do milicji i ukończył dwie szkoły milicyjne.
[01:07:18] Pierwsze Boże Narodzenie w Jeleniej Górze – wycięcie choinki rosnącej nad Bobrem, świąteczne potrawy. Wspomnienie świąt u wuja w Narolu – boh. spuścił psa uwiązanego na łańcuchu. Opis wnętrza chaty i świątecznych obyczajów. Przed Wielkanocą zbierano na wóz kosze ze święconką, które wieziono do kościoła. [+]
[01:15:05] Zajęcia boh. podczas pobytów w Narolu. W wakacje boh. nie wyjeżdżał z Zachełmia – sposoby zarobkowania. We wsi był poniemiecki basen, w którym pływała kłoda drewna, na której czasem wspierali się pływacy. Boh. nie umiał pływać, ale podpuszczony przez kolegę wskoczył do basenu, ale nie mógł uchwycić śliskiej kłody. Początkowo gospodarze dbali o basen, na zimę spuszczano wodę i obiekt czyszczono, teraz nie ma po nim śladu.
[01:20:12] W 1965 r. boh. wstąpił do milicji, gdzie pracował w wydziale kryminalnym – zadania kryminalnych i dochodzeniówki. Boh. miał w początkach kariery do czynienia z przestępcami ze Lwowa – dawny złodziej Tadeusz Przetak był właścicielem baru „Pod batem”. Przestępcza działalność dziewcząt z rodziny Gołębiowskich – zaradność Marioli, pięcioletni Henio brał udział w kradzieży ze sklepu. Dzieci przyłapane na przestępczym procederze trafiały do Izby Dziecka, potem do zakładów wychowawczych. [+]
[01:28:10] Podczas włamania do magazynu huty „Julia” skradziono dużo kryształów, boh. ustalił, że jednym ze sprawców był chłopak z poprawczaka w Iławie, który wydał wspólnika – spotkanie w więzieniu z lwowiakiem. Odnalezienie złodziejskiego łupu. Przezwiska milicjantów.
[01:32:44] Boh. pojechał do Sosnówki, gdzie znaleziono zwłoki mężczyzny – szybka akcja milicji i zatrzymanie sprawcy.
[01:35:15] Interwencje po zgłoszeniu przemocy domowej. W cieplickim szpitalu leżała kobieta z ranami kłutymi, która oskarżyła konkubenta o napaść i zmarła. W domu w Płoszczynie znaleziono ślady usuwania krwi i nóż. Zatrzymany mężczyzna nie wiedział, że partnerka nie żyje – jego opowieść o przebiegu zajścia. Przypadki gwałtów i prostytucji.
[01:42:05] W okolicy okradano kościoły, podejrzewano o to dwóch braci ze Szklarskiej Poręby, ale milicja nie znalazła dowodów. Po jakimś czasie braci zastrzelono po dokonanym napadzie. Używanie broni podczas służby w milicji. Podczas poszukiwania Wampira z Zagłębia boh. zszedł z dzielnicowym do schronu – boh. kopnął puszkę, a kolega go ostrzelał.
[01:46:42] W budynku Komendy Wojewódzkiej miała też siedzibę Służba Bezpieczeństwa. Boh. miał nagrania lwowskich piosenek, m.in. z radia Wolna Europa, czasem słuchał ich w pracy razem z kolegami, także tymi z SB. Boh. był namawiany na przejście do SB.
[01:51:20] Boh. pracując w szkole postawił na półrocze dużo dwój z matematyki. Od wizytatora dowiedział się, że od wystawianych ocen zależy przyznanie szkole pomocy naukowych. Istota milicyjnych statystyk.
[01:54:40] Badanie środowisk narkomanów. Przypadki samobójstw. Złodziejski slang i tatuaże oraz złodziejski honor, środowisko gitowców.
[01:58:44] Milicjanci jeździli na wczasy do ośrodków MSW – interpretacja przepisów dotyczących zwrotu kosztów podróży. Wyjazdy rodzinne nad morze.
[02:04:32] Na komendzie ogłoszono wprowadzenie stanu wojennego. Każdy milicjant został przydzielony do esbeka, który dokonywał zatrzymania któregoś z działaczy Solidarności – wyjazd do Barcinka. Po aresztowaniach milicjanci wrócili do domów. Funkcjonariusze SB dokonywali zatrzymań po cywilnemu, milicjanci byli w mundurach.
[02:10:35] Pierwsze dni stanu wojennego – nakaz przyjścia do pracy w mundurach. Milicjanci zostali zmobilizowani i przewiezieni razem z grupami cywili do pustych ośrodków wczasowych w okolicy. Boh. trafił do Karpacza i był dowódcą kompanii wartowniczej, która zajmowała się pilnowaniem obiektów i służbą patrolową. Podczas spotkania zapoznawczego dowiedział się, że większość jego podkomendnych należała do Solidarności – służba z bronią bez amunicji. [+]
[02:19:45] Mężczyźni, którzy chcieli porwać samolot w Katowicach ukrywali się koło Jeleniej Góry – udział w obławie.
[02:21:46] Boh. z ramienia Klubu Wysokogórskiego brał udział w kręceniu filmu „Skąpani w ogniu” ze Stanisławem Mikulskim w roli głównej – sceny na zaporze w Pilchowicach. Pająki w tunelu pod zaporą, przerwy z powodu zachmurzenia. Boh. miał wejść na skały i odegrać zastrzelonego niemieckiego wartownika oraz asekurować zjazdy z zapory. Wieczory w hotelu. Marian Łącz miał motocykl z koszem i jeździł nim po zakupy do sklepu. Wypadek oświetleniowca. [+]
[02:28:22] Lawina w Białym Jarze porwała grupę nauczycieli ze Związku Radzieckiego. Akcją ratunkową kierował Stanisław Bialikiewicz, kilka osób uratowano, większość turystów zginęła.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.