Kazimierz Ozga (ur. 1934, Karolówka) pochodzi z rodziny rolniczej. W 1943 roku jego rodzina schroniła się przez atakami Ukraińskiej Powstańczej Armii we wsi Łukowiec, a w 1945 osiedliła we wsi Grodzanów na Ziemiach Zachodnich. W 1949 roku Kazimierz Ozga przeprowadził się do Dzierżoniowa. Tu skończył technikum, a od 1952 roku do emerytury pracował w Dzierżoniowskich Zakładach Urządzeń Radiotechnicznych.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1934 r. w Karolówce, w woj. stanisławowskim.
[00:00:22] Rodzice mieli gospodarstwo rolne i przed wybuchem wojny wybudowali nowy dom. Przedstawienie rodziców: Stefanii i Wojciecha. Dziadek przyjechał na Kresy z rzeszowskiego.
[00:01:40] Boh. idąc do szkoły w Żurowie musiał przechodzić przez wsie ukraińskie – szykany ze strony Ukraińców, przezywanie i rzucanie kamieniami. W Karolówce mieszkali głównie Polacy, we wsi był kościół i cmentarz.
[00:05:38] Po wkroczeniu sowietów w 1939 r. władzę przejęli Ukraińcy. Wspomnienie żołnierzy Armii Czerwonej. Rodzice mieli znajomych Ukraińców – wspólne święta. Zmiana zachowania Ukraińców na początku lat 40. Spotkanie z niemieckim patrolem w drodze do szkoły. Okoliczności zastrzelenia sąsiada przez Niemca. W 1943 r. rodzina przeniosła się do większej wsi Łukowiec, w 1945 r. wyjechano do Polski.
[00:12:00] Nasilenie działalności UPA – śmierć wuja, podpalanie polskich domów. Po spaleniu sąsiedniej Ludwikówki część mieszkańców Karolówki, w tym rodzina boh., uciekła. Ich dom rozebrano. Po 70. latach boh. pojechał w rodzinne strony – spotkania z kuzynem, synem zamordowanej ciotki, który został na Ukrainie. Okoliczności śmierci ciotki i babci, Katarzyny Ostrowskiej – znalezienie ciał przez sąsiadkę. Ciotka była żoną Ukraińca – gdy przyszli banderowcy, jej męża i dziecka nie było w domu. Syn dowiedział się o śmierci matki po wojnie – prześladowania z powodu nie bycia Ukraińcem „czystej krwi”.
[00:20:00] Po wkroczeniu sowietów w 1944 r. część banderowców uciekła na zachód. Nazwisko ciotki jest na pomniku ku czci Ukraińców zabitych przez UPA.
[00:21:36] Ucieczka z Karolówki do Łukowca, gdzie mieszkało wielu uciekinierów. Rodzina została ostrzeżona przez znajomego Ukraińca, Antoniego Lynia, którego syn należał do bandy. Sytuacja przed ucieczką, nocowanie poza domem, kryjówka na strychu. W Łukowcu zatrzymano się u krewnych, we wsi mieszkało wielu Polaków, działała partyzantka oraz samoobrona. Zabicie przez banderowców kilku osób, które pojechały do spalonej Karolówki po rzeczy – boh. widział zwłoki pomordowanych. [+]
[00:30:45] Wiadomości o mordach na Wołyniu, łuny pożarów w okolicy. Uciekając boh. zabrał książkę, w Łukowcu kontynuował naukę. Okoliczności złapania stryjenki, Julii Ozgi, przez banderowców – darowanie życia przez sotnika. Boh. po latach rozmawiał z Ukraińcem, który ją odprowadził z lasu.
[00:38:30] W Żurowie mieszkała krewna matki, która wyszła za Ukraińca – okoliczności napadu, ucieczka do Łukowca i wyjazd do Polski. [+]
[00:41:08] Podczas wycieczki na Ukrainę boh. spotkał w Bukaczowcach pana Cupera, pracownika kolei, który był świadkiem odkopania studni w Żurowie, w której znaleziono ludzkie kości. Studnię ponownie zasypano.
[00:43:30] Życie podczas okupacji – namowy Rosjan, by wstępować do kołchozów, deportacje Polaków. Zabójstwo Polaków koło Łukowca zgłoszono Niemcom, którzy obawiali się wejść głębiej w las. Zbliżanie się frontu w 1944 r., walki w okolicach wsi. Mieszkańcy zbudowali kilka schronów, największy w skarpie nad rzeką.
[00:49:20] Komendant AK w Łukowcu trafił w ręce sowietów i został wywieziony na Syberię, po sześciu latach wrócił do Polski. Jego zastępcą był Król. Po przyjeździe na zachód ojciec spotkał Króla i pomagał mu ukrywać się.
[00:52:12] Przesiedlenie na Ziemie Zachodnie – wyjazd furmankami na stację kolejową w Chodorowie. Rodzina Ozgów jechała w wagonie z Ostrowskimi i Hawryszami. Przyjazd pociągów z Łemkami, którzy zajmowali domy opuszczone przez Polaków. Po dwóch tygodniach pociąg zajechał do Toszka – powody postoju. Zabawy dzieciaków pociskami. Na wschód jechały pociągi z maszynami fabrycznymi zrabowanymi na terenie Niemiec. Rowery, motocykle i maszyny do szycia na dworcu w Wołowie – rower bez opon. Boh. bawił się z braćmi Hermaszewskimi. Warunki mieszkaniowe w Wołowie. Ojciec znalazł dom w Grodzanowie. [+]
[01:00:52] Rodzina przyjechała na zachód jesienią 1945 r., skromy dobytek przesiedleńców – zamieszkanie razem z Niemcami, ich wysiedlenie. Kilka lat później Niemcy przyjechali w odwiedziny. Stan gospodarstwa – maszyny rolnicze zabrano do PGR-u.
[01:06:58] Boh. uczył się w Dzierżoniowie w technikum radiotechnicznym, potem pracował w Zakładach Radiowych „Diora” – awanse, charakter pracy. Transport w mieście w 1949 r. Żydzi w Dzierżoniowie. Upadek Zakładów „Diora” spowodowany eksportem.
[01:11:47] W Łukowcu gospodarz Aleksander Kozioł przechował Żydówkę, żonę aptekarza. Po wojnie wyjechał z nią na Ziemie Odzyskane. Do domu w Karolówce przyszedł Żyd i ojciec przez jakiś czas go ukrywał – kryjówka za piecem. Żyd musiał uciekać po tym, jak zobaczył go Ukrainiec.
[01:15:52] Boh. miał w Dzierżoniowie żydowskich kolegów. Szefem transportu w Diorze był Kanarek – odkrycie, że był analfabetą. Ucieczka Kanarka z Polski. W 1968 r. wielu dzierżoniowskich Żydów wyjechało, niektórzy wrócili z powrotem. Odbudowa synagogi w Dzierżoniowie.
[01:23:58] Kozioł osiedlił się na Pomorzu. Wiele osób z Łukowca osiedliło się na Ziemiach Odzyskanych, głównie na Dolnym Śląsku. Odtwarzaniem historii Łukowca zajmuje się Franciszek Burdzy, wydawca „Zeszytów Łukowieckich”, założyciel muzeum. Wyjazd do Łukowca i postawienie pomnika koło kościoła (zamienionego na cerkiew).
[01:30:55] Mieszkanka Łukowca, Gwoździńska, spotykała się z Niemcem – okoliczności zastrzelenia sąsiada. Reakcja mieszkańców wsi. Gwoździńscy wyjechali na Ziemie Odzyskane.
[01:34:05] Powojenna trauma, sny boh. Okoliczności śmierci sąsiada, przejście frontu. Strach przed Niemcami i Rosjanami – „aktualizowanie” podręczników szkolnych. Przyjazdy kozaków. Ciotka została wywieziona przez Niemców na roboty.
[01:39:37] Wujowie służyli w wojsku i po wojnie nie mogli wrócić do domu na Kresach. Jeden z nich odnalazł rodzinę po 10 latach i dopiero wtedy dowiedział się o zamordowaniu matki przez Ukraińców. Inny wuj po wojnie walczył w Bieszczadach z bandami – przesiedlenia Łemków.
[01:43:08] Boh. spotkał Mirosława Hermaszewskiego w Wołowie i w wojsku. Hermaszewski przyjeżdżał na święto Kresowian.
[01:45:10] Zachowanie pamięci o zdarzeniach na Kresach. Działalność organizacji i stowarzyszeń. Wydawane publikacje, wyjazdy na dawne Kresy, pomoc Polakom na Ukrainie.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.