Stanisława Filozof z d. Malec (ur. 1937, Pawłów) – jej rodzice zajmowali się rolnictwem, ojciec zmarł w 1939 roku tuż po wybuchu wojny. 1 kwietnia 1944 podczas napadu na wieś nacjonaliści ukraińscy zamordowali starszą siostrę pani Stanisławy, Zofię, oraz jej narzeczonego Franciszka Jarosławskiego. Pani Stanisława wraz z młodszą siostrą zostały uratowane przez sąsiada-Ukraińca. Po tej zbrodni rodzina uciekła z Pawłowa do Woli Roźwienickiej. W 1946 roku rodzina Malców wyjechała na Ziemie Odzyskane do wsi Opoczka. Pani Stanisława została nauczycielką i mieszka obecnie w Mościsku koło Dzierżoniowa.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1937 r. w Pawłowie w woj. tarnopolskim.
[00:00:27] Rodzice byli rolnikami, pochodzili z Pawłowa. Ojciec zmarł po wybuchu wojny i matka została z piątką dzieci – ucieczka przed banderowcami w 1944 r. Wspomnienia rodzinnej wsi.
[00:02:24] Przedstawienie rodziców: Marii i Stanisława. Boh. była najmłodszą z pięciu sióstr, Zofia zginęła podczas napadu banderowców. Po śmierci ojca matce pomagały w gospodarstwie starsze siostry – zbieranie runa leśnego.
[00:05:12] Okoliczności śmierci pierwszego męża matki – duże koszty leczenia. Ojciec był starszy od matki o 30 lat i miał dorosłe dzieci – relacje w rodzinie. Ojciec nie ukończył budowy nowego domu.
[00:11:05] Początek wojny – niemiecki samolot ostrzelał siostrę wyprowadzającą krowy na pastwisko.
[00:12:40] Wspomnienia z dzieciństwa, zabawy dzieciaków – karuzela na kieracie, okoliczności kopnięcia przez źrebaka. Zabawy na zalanej wodą łące. Stosunki polsko-ukraińskie, we wsi był kościół i cerkiew.
[00:17:52] Kazanie w cerkwi podburzające ludność ukraińską. 1 kwietnia 1944 banderowcy napadli na wieś – wcześniejsze informacje o mordach popełnianych na Polakach. 1 kwietnia zamordowano w Pawłowie 39 osób. Matki tego dnia nie było w domu, najstarszą siostrę Katarzynę Niemcy wywieźli na roboty. Siostra Zofia, urodzona w 1928 r., była krawcową, we Lwowie poznała Franciszka Jarosławskiego i przyjechała z nim do Pawłowa. Zabójstwo Franciszka Jarosławskiego i ciężkie zranienie ciężarnej Zofii Malec. Banderowcy chcieli zabić młodsze dzieci, ale interweniował sąsiad Ukrainiec. Siostry pobiegły do sąsiada Kutuna, który nie wypuścił ich z domu. Rankiem siostra Zofia już nie żyła, została dobita strzałem w głowę. [+]
[00:27:43] Po kilku dniach matka wróciła do domu ze Lwowa. Na stacji w Chołojowie spotkała znajomych i dowiedziała się, że jej dzieci nie żyją. W domu matka zobaczyła ciała córki i jej narzeczonego. Rodzina ukrywała się, spędzając noce w różnych miejscach. Po kilku tygodniach przyjechał znajomy, który zabrał rodzinę do Radziechowa – zostawienie dzieży z zaczynionym ciastem. Na drugi dzień matka przyjechała z żołnierzami po rzeczy, ale dom był okradziony. [+]
[00:34:47] Po kilku dniach w Radzichowie rodzina wyjechała do Lwowa – bombardowanie dworca kolejowego. Stan siostry Antoniny po nalocie – wyjazd lorami na zachód, dotarcie do Jarosławia. W Woli Roźwienickiej mieszkała rodzina matki – zamieszkanie w domu po Ukraińcach, którzy wyjechali na wschód. Rodzina mieszkała w Woli Roźwienickiej przed dwa lata, w 1946 r. przeniesiono się do Opoczki na Ziemiach Odzyskanych, gdzie zajęto gospodarstwo po Niemcach.
[00:38:24] Boh. ukończyła szkołę podstawową i Liceum Pedagogiczne w Świdnicy. Po skończeniu liceum podjęła pracę w szkole w Mościsku, pracując ukończyła studia.
[00:39:10] Najstarsza siostra wróciła z robót przymusowych w 1945 r., matka zostawiła ją z młodszymi dziećmi, a sama pojechała na Ziemie Odzyskane w poszukiwaniu domu – wyjazd po żniwach do Opoczka. Siostra pracowała u bauera, gospodyni źle traktowała robotników przymusowych, jej mąż starał się im pomagać. Po wkroczeniu Armii Czerwonej siostra z koleżanką, Francuzką, schowały się przed żołnierzami w stercie gnoju. W tym czasie zgwałcono gospodynię i jej córki. [+]
[00:43:43] 1 kwietnia 1944 r. banderowców do domu przyprowadził sąsiad Iwan Przystański. Po wkroczeniu oddziałów radzieckich członkowie rodziny Przystańskich zostali zabici przez czerwonoarmistów. Sąsiad Kutun, u którego boh. się schroniła, był Ukraińcem.
[00:47:35] Siostra matki wyszła za Ukraińca i mieszkała koło Sokala. Nie wiedząc o zbrodni i wyjeździe rodziny szukała ich przez Czerwony Krzyż. W latach 50. matka wysyłała paczki żywnościowe siostrze, która została na Ukrainie. Losy przyrodniego rodzeństwa – nawiązanie kontaktu z przyrodnim bratem – wizyta matki na Ukrainie w latach 60. Boh. pierwszy raz była na Ukrainie w 1970 i 2003 r.
[00:53:24] Boh. będąc w Pawłowie poszła do rodzinnego domu ze swoim przyrodnim bratem – przyjęcie przez ukraińską rodzinę, która tam mieszkała. W sadzie rosły jabłonie sadzone przez ojca. Podróże po Ukrainie – przepustki wydawane przez milicję w 1970 r. Boh. będąc we Lwowie rozmawiała z bratem po polsku – uwaga poczyniona przez Ukrainkę.
[00:59:06] Powrót matki do domu w kwietniu 1944. Pogrzeb siostry i jej narzeczonego odbył się bez księdza, którego zamordowali banderowcy – przyrodnie siostry bały się przyjść na uroczystość. W 2003 r. boh. nie odnalazła grobu siostry na zaniedbanym cmentarzu. [+]
[01:01:33] Siostry boh. były chorowite, boh. opowiedziała matce o przebiegu zbrodni. Sąsiad, Polak, przyszedł pod dom zobaczyć, co się dzieje i Ukraińcy zastrzelili go wychodząc. [+]
[01:03:50] Podczas napadu zamordowano 39 osób, pan Grzeszczuk z Dzierżoniowa napisał książkę o napadzie i wymienił nazwiska zamordowanych. Boh. składała zeznania w IPN we Wrocławiu. Po przyjeździe na Ziemie Odzyskane matka wyszła za mąż, zmarła w 1973 r.
[01:06:46] Pogrzeby ofiar napadu odbyły się wcześniej niż pogrzeb siostry.
[01:07:33] Rozważania na temat ukraińskiego nacjonalizmu i możliwości pojednania. Antoni Grzeszczuk był w polskiej samoobronie i opowiadał boh. o tym, co się działo na Wołyniu. Wrażenia z pobytu na Ukrainie w 2003 r., dom Przystańskich był opuszczony, u Kutunów mieszkali krewni.
[01:11:57] Przejawy traumy – koszmarne sny. Mieszkając w Woli Roźwienickiej boh. bała się, że matka ją zostawi – wyprawy do Jarosławia. Boh. poszła do szkoły i przed wyjazdem na zachód ukończyła dwie klasy. Przez jakiś czas we wsi mieszkali radzieccy żołnierze – w domu kwaterowało dwóch czerwonoarmistów. Sasza mył się w przeręblu.
[01:17:56] Siostra Antonina straciła mowę podczas nalotu na Lwów i zaczęła mówić dopiero po kilku latach.
[01:18:40] W domu w Opoczku już nie było Niemców, ale matka i siostra spotkały ich wcześniej. Wyjazdy Niemców z okolicy. W Makowicach był pałac, w którym mieszkali Rosjanie, w majątku pracowali Niemcy, którym nie pozwolono wyjechać. Jeden z nich kilka razy uciekał, ale go łapano – samobójstwo chłopaka. Potem w majątku zrobiono PGR. W 1956 r. ostatni Niemcy wyjechali. Jedna z Niemek wyszła za Michała Terlikowskiego – wyjazd rodziny do Niemiec w latach 70.
[01:23:30] W Dzierżoniowie po wojnie mieszkało wielu Żydów. Boh. znała Marię Goldman, polonistkę, Żydówkę, która pomagała młodym nauczycielom. W 1968 r. wyjechała z Polski.
[01:26:28] Szkoła po wojnie – boh. nie opowiadała o swoich przeżyciach. Rozważania na temat przekazywania wspomnień młodszym pokoleniom. Spotkania Kresowiaków, wydawnictwa tematyczne.
[01:31:20] Mąż boh. urodził się w Lublinie, był wychowankiem domu dziecka, adoptowanym przez wychowawcę placówki, Aleksandra Wieliczko. Matka męża zmarła na gruźlicę, a ojciec oddał dzieci do ochronki.
[01:34:25] W Pawłowie mieszkał poeta Kornel Ujejski, który ufundował we wsi pomnik po zniesieniu pańszczyzny. Popiersie poety, znajdujące się we Lwowie, zostało oddane przez Rosjan i obecnie znajduje się w Szczecinie.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.