Czesław Łyżwa (ur. 1926, Kolonia Francuzy) wychował się na Wołyniu. Podczas okupacji niemieckiej był świadkiem rzezi wołyńskiej. Od kwietnia 1944 do maja 1945 roku służył w „istriebitielnym batalionie” i brał udział w walkach z oddziałami ukraińskich nacjonalistów. W czerwcu 1945 rodzina została repatriowana na Ziemie Odzyskane i zamieszkała w Pisarzowicach koło Brzegu. W 1949 roku Czesław Łyżwa ukończył szkołę pedagogiczną, a w roku 1953 Wyższą Szkołę Ekonomiczną we Wrocławiu. Pracował jako nauczyciel w szkołach zawodowych w Dzierżoniowie.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w Kolonii Francuzy na Wołyniu.
[00:00:16] Położenie Kolonii Francuzy przy szosie z Kowla do Łucka. We wsi mieszkali Polacy, kilka rodzin ukraińskich, niemieckich i czeskich.
[00:01:25] Ojciec podczas I wojny walczył w szeregach armii rosyjskiej, w 1915 r. pod Dęblinem jednostka została rozbita, ojcu udało się uciec z niemieckiego okrążenia i wrócić do Moskwy, gdzie spotkał swojego dowódcę. Z kolejnym oddziałem trafił na Wołyń – walki nad Stochodem, rozbrajanie Niemców na ulicach Warszawy.
[00:05:08] Poznanie przyszłej żony Wiktorii Sobocińskiej – boh. miał pięcioro rodzeństwa, jedna z sióstr zmarła jako nastolatka w 1941 r.
[00:08:30] Boh. urodził się w 1926 r., ale podczas repatriacji wpisano w dokumentach rok 1927 i tak już pozostało.
[00:10:26] Boh. się przedstawia.
[00:11:04] Boh. chodził do szkoły powszechnej im. Józefa Piłsudskiego w Krzemieńcu, do szkoły chodzili Polacy, Ukraińcy, Niemcy, Czesi i dwóch Żydów. W 1939 r. Ukraińcy chcieli rozbroić oddział polskiej kawalerii jadący w kierunku Łucka, podczas wymiany strzałów zginął Josko Abram, który mieszkał przy drodze.
[00:15:00] Braki towarów w sklepach po wejściu Rosjan. Zachowanie miejscowych Żydów i Ukraińców – zabójstwa między komunistami a banderowcami. Różnice między banderowcami i bulbowcami, którym przewodził Taras Bulba.
[00:18:55] Wiadomość o wybuchu wojny i bombardowaniu Łucka. Reakcja na widok radzieckich samolotów 17 września 1939. Przedwojenna przepowiednia – uderzenie Niemiec na Związek Radziecki w 1941 r. – rozmowa niemieckiego dowódcy z ojcem.
[00:26:25] Po wybuchu rewolucji [w 1917 r.] rosyjscy żołnierze chcieli zabijać swoich dowódców, Polacy ich bronili. Po wojnie ojciec osiedlił się na Wołyniu. Po wkroczeniu sowietów w 1939 r. ujawnili się miejscowi komuniści, Żydzi i Ukraińcy, także Polacy. 10 lutego 1940 r. wywieziono rodzinę Rudolfa Tęczy, który służył przed wojną w żandarmerii. Rodzina boh. miała być wywieziona w lipcu [1941 r.], ale wybuchła wojna. Niedaleko Rosjanie budowali lotnisko i boh. chodził tam do pracy – skutki bombardowania lotniska 22 czerwca 1941. Ucieczka Rosjan.
[00:34:50] Zmiany po wejściu Niemców – uprzywilejowana pozycja Ukraińców. Relacje z Ukraińcami podczas okupacji sowieckiej. Jeden z nauczycieli był Ukraińcem i służył w Wojsku Polskim. Sytuacja Polaków podczas sowieckiej i niemieckiej okupacji. Po wejściu Niemców piętnastoletni boh. został zabrany do robót na szosie i pracował przez trzy lata.
[00:37:40] Rosjanie przyszli w lutym 1944 r. – niszczenie przez Niemców linii kolejowej. Boh. był w Rożyszczu i widział Rosjan nad Styrem. 3 lutego do wsi wjechał sowiecki patrol, który został rozbity przez Niemców – zdarzenia na podwórku Franciszka Małeckiego. Bracia Żuleccy wydostali ze studni rannego czerwonoarmistę i ukryli go w domu. Oddanie rannego rodakom. [+]
[00:44:36] Po wkroczeniu Niemców w 1941 r. powstała ukraińska policja, wprowadzono hrywny. Napady na polskich żołnierzy we wrześniu 1939 r. – walka w Romanówce – żołnierzy wziętych do niewoli zabito, a ciała utopiono w Turii. Spotkanie ojca z uzbrojonym polskim żołnierzem we wrześniu 1939. Wśród uciekinierów z centralnej Polski był syn piekarza z Brodnicy, który przyjechał rowerem oraz kilka osób z Warszawy. Uciekinierzy ze stolicy kopali ziemniaki na polu sąsiada z Lubcza. Po ustabilizowaniu się sytuacji poszli na zachód.
[00:50:30] Atak Niemców na Związek Radziecki w 1941 r. – zmiana sytuacji w 1942 r. 11 listopada 1942 r. dokonano mordu na mieszkańcach wsi Obórki – założenie wsi przez uciekiniera z Wileńszczyzny, Trusiewicza. Jeden z Trusiewiczów ocalał, ponieważ tragicznego dnia nie było go w domu. Po wojnie Feliks Trusiewicz mieszkał we Wrocławiu i pisał książki o wydarzeniach na Wołyniu.
[00:56:48] W lutym 1943 r. miał miejsce mord w Parośli, w kwietniu zamordowano mieszkańców Katarynówki, na mszy, podczas której otworzono trumny, był niemiecki żołnierz, który płakał. [+]
[01:00:44] Działalność samoobrony i 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty, dowódca formacji dla kamuflażu pracował na stacji kolejowej. Innym z dowódców był Jan Kiwerski ps. „Oliwa”, który nawiązał kontakty z radziecką partyzancką – śmierć Kiwerskiego. Walki z Niemcami i Ukraińcami, wycofywanie się na zachód, rozbrojenie koło Lubartowa. Część żołnierzy przeprawiała się przez Prypeć do sowietów i ostrzelano ich.
[01:07:07] Napady na Polaków w 1943 r. – okoliczności śmierci Juchniewicza z Zalesic [Zaliścia], którego wywabiono z Rożyszcza i zamęczono – boh. widział jego zwłoki. Śmierć gimnazjalisty Kaczora. Wiadomość o zbrodni w Obórkach dotarła do placówki samoobrony w Rożyszczu. Polska policja powołana przez Niemców spaliła cześć ukraińskiej wsi Rudka Kozińska. Policja ukraińska uciekła z bronią w ręku do lasu. Ataki „niemieckich” żołnierzy na ukraińskie wsie. [+]
[01:13:10] W lutym 1944 r. do wsi weszła Armia Czerwona. Mordy w różnych miejscowościach Wołynia w lipcu i sierpniu 1943 r., mordowanie dzieci przystępujących do Pierwszej Komunii. 11 lipca dniem pamięci o ofiarach ludobójstwa na Wołyniu.
[01:17:52] Po wejściu Rosjan nastąpiła mobilizacja, wielu Polaków zabrano do Sum, gdzie tworzono polskie wojsko. Boh. wcielono do Istriebitielnego Batalionu, dowódcą Wojenkomatu był Gruzin Huszczenko, którego potem zabili banderowcy. Boh. szykanował bezpośredni dowódca Nowik, Ukrainiec – interwencja Huszczenki, wspólne akcja, w której zatrzymano radzieckiego generała. Walka z bandami – okoliczności śmierci kolegi Kazimierza Gontarka. [+]
[01:25:43] Po latach boh. był na Wołyniu i widział we wsi Wiszenki pomnik ku czi radzieckich żołnierzy, którzy polegli podczas walk z Polakami.
[01:26:40] W lipcu 1944 r. boh. był na poligonie – Ukraińców wcielono do wojska, a Polaków i Czechów zatrzymano do walk z bandami. Śmierć dowódcy Huszczenki.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.