Anna Bronowicka z d. Andrzejewska (ur. 1940, Niwa) – jej ojciec jako nastolatek wyjechał do pracy we Francji, do Polski wrócił w 1933 roku. Podczas okupacji uciekł z aresztu gestapo, poszukiwany przez Niemców listem gończym ukrywał się na terenie Niemiec, do Polski wrócił w 1945 r. Anna Bronowicka rozpoczęła edukację w 1946 r. Po ukończeniu szkoły podstawowej przez trzy lata pracowała na poletkach doświadczalnych Stacji Hodowli Roślin w Kalinowej. W 1959 roku wyjechała do Jordanowa Śląskiego, gdzie w sezonie letnim pracowała na polu oraz w rozlewni napojów. Przez kolejny rok była salową w izbie porodowej ośrodka zdrowia w Jordanowie Śląskim, a potem dróżniczką, pracowała też w zakładzie obróbki kamienia „Nefryt”. W latach 1962-65 była bufetową w miejscowej gospodzie. W kwietniu 1965 wyszła za mąż za Ryszarda Bronowickiego i przez kolejne trzy lata mieszkała z mężem u teściów w Łagiewnikach. Prowadziła sklep w Sieniawce oraz kiosk spożywczy w cukrowni w Łagiewnikach, a w latach 70. i 80. sklepy w Bielawie. W maju 2006 roku przeszła na emeryturę. W 2017 roku zmarł jej mąż. Ma syna Jarosława (ur. 1965), córkę Jagodę (ur. 1967) i pasierba Bogdana (ur. 1959). Mieszka w Bielawie w poniemieckim domu, do którego wprowadziła się wraz z mężem w 1969 roku.
more...
less
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1940 w Niwie, w powiecie sieradzkim.
[00:00:30] Ojciec jako nastolatek wyjechał do Francji i tam pracował, po powrocie do kraju ożenił się w 1934 r. i poszedł do wojska, gdzie służył w łączności. Starsza siostra Janina urodziła się w 1936 r.
[00:02:08] Ojciec brał udział w kampanii wrześniowej, w okolicach Przemyśla znalazł się między oddziałami niemieckimi i sowieckimi, udało mu się jednak zdobyć cywilne ubranie i wrócić do domu.
[00:03:45] Przedstawienie rodziców: Marianny i Teodora. Rodzina nie chciała podpisać volkslisty – ucieczki z domu w okolice Kalisza. Wuja zabrano do obozu pracy przymusowej w Lesznie.
[00:07:37] Ojciec dostarczał żywność Żydom przebywającym w obozie przejściowym w Sieradzu. Żydzi w niedługim czasie zostali wywiezieni do Łodzi.
[00:09:13] Ojciec we Francji pracował w zakładach spirytusowych. Po powrocie wybudował nowy dom, była w nim wędzarnia – w 1942 r. rodzina, zagrożona wywózką, wyjechała, ale ojciec pozwolił sąsiadowi uwędzić szynkę. W tym czasie przyjechali Niemcy, którzy zobaczyli dwóch uciekających mężczyzn i zastrzelili ich, aresztowano ojca, który wrócił do domu i przewieziono go do Gruszczyc. Ojciec, naprawiając budę dla psa, znalazł strażacki toporek, z którym wrócił do celi. Po ucieczce z aresztu ukrywał się, pomagała mu matka, ponieważ żona była pilnowana przez Niemców. Rodzinie odebrano dom, matkę z dziećmi przesiedlono do glinianej lepianki i tu urodził się młodszy brat. [+]
[00:18:35] Matka musiała chodzić do kopania okopów, dziećmi opiekował się dziadek i starsza siostra – żywność na kartki. Jedną z kartek matka wysyłała bratu do obozu w Lesznie. Ojciec poszedł pieszo i bez dokumentów do Friedlandu w Niemczech, gdzie mieszkała jego siostra, która wyszła za Niemca – okoliczności przejścia przez granicę. Ciotka miała dwóch synów: Paula i Gerarda, Gerard zginął pod Dunkierką, a Paul walczył na froncie wschodnim. Ciotka przysyłała paczki matce. [+]
[00:25:00] Ojciec, poszukiwany listem gończym, ukrywał się w Niemczech, często zmieniając miejsce pobytu. Po zakończeniu wojny wrócił do domu. Wspomnienie sukienki z dzieciństwa. Moment wyrzucania ciężarnej matki z dziećmi z domu – wspomnienie Niemca, który kopnął matkę. W czasach gierkowskich boh. pracowała z mężem w sklepie w Bielawie – reakcja, gdy weszła niemiecka wycieczka. Boh. była bardzo przywiązana do ojca – pogorszenie stanu zdrowia po jego ucieczce. W okolicy Niemcy przeprowadzali próby z rakietami V-1 i V-2 – wyrywanie drzew z korzeniami. [+]
[00:33:10] Ucieczka Niemców przed Armią Czerwoną – zapach pasztetu, który jedli niemieccy żołnierze. Wspomnienie chleba z czasów okupacji. Folksdojcze mieli podwójne kartki, dostawali lepszą żywność i nie wywożono ich na roboty. [+]
[00:36:40] Trzech braci babci zginęło na wojnie, trzej byli nauczycielami – ojciec podczas wyburzania starego domu znalazł schowek na książki.
[00:38:45] Rewizje w domu – siostra ukryła kartkę od ojca w torebce z cukrem. Sołtys folksdojcz donosił na sąsiadów. Na liście gończym było zdjęcie ojca – pomoc brata mieszkającego w Niemczech.
[00:41:03] Powrót ojca do domu – przywiezione podarunki. Ojciec nie chciał wracać do Polski, ale matka nie chciała wyjeżdżać z kraju. Wspomnienie drogi do lekarza – jazda furmanką z sąsiadem, którego potem aresztowało gestapo, zmarł w obozie. Trudne warunki życia po wojnie – budowa stodoły. Po aresztowaniu ojca sąsiedzi rozkradli dobytek rodziny. [+]
[00:49:30] Wuj wrócił z obozu w 1945 r. – pobicie za próbę ucieczki. Ojciec wybudował stodołę, w której rodzina zamieszkała razem ze zwierzętami gospodarskimi. Dom, wybudowany przed wojną, dostał folksdojcz, który przetransportował go do Łubnej. Po wojnie ojciec nie zdołał odzyskać domu ani zabudowań gospodarczych. Sołtys z czasów okupacji i inni folksdojcze zapisali się do partii i nie ponieśli kary za swoją działalność. Losy rodziny sołtysa. [+]
[00:56:20] Trudne warunki życia rodziny. W 1946 r. boh. poszła do szkoły. Nauczycielka, pani Piórkowska, była Rosjanką.
[00:59:23] Wycofywanie się Niemców przed frontem. Ojciec wracał do Polski konnym wozem – przejazd przez most pontonowy na Odrze, gwałty popełniane przez czerwonoarmistów na Niemkach, grabieże.
[01:01:32] Wojenna trauma – odbicie w snach. Uraz po napadzie na sklep, w którym boh. pracowała. Powód wyjazdów do pracy w Niemczech, opinia na temat Niemców.
[01:04:20] Kuzyn Paul walczył na froncie wschodnim i udało mu się przeżyć wojnę. Boh. przyjechała na Ziemie Odzyskane w 1959 r., wcześniej chciała zostać zakonnicą – warunki przyjęcia do zakonu. Po ukończeniu szkoły podstawowej pracowała na poletkach doświadczalnych Stacji Hodowli Roślin w Kalinowej. Zarobki siostry pracującej w fabryce w Łodzi. Powody wyjazdu na Ziemie Zachodnie – boh. pracowała w rozlewni w Jordanowie, potem jako salowa na porodówce i w jordanowskiej gospodzie. Mąż pochodził z Wołynia, wielu członków jego rodziny zginęło podczas rzezi w 1943 r.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.