Anna Wanda Wencko z d. Ochrymiuk (ur. 1935, Białowieża) – ojciec był leśniczym w Nadleśnictwie Narewka koło Białowieży. 10 lutego 1940 r. rodzina została deportowana do posiołka Czornienkoje w nowosybirskiej obłasti. Po dwóch latach przeniesiono się do osady Trinadcatyj Rozjezd, skąd w 1946 roku, po interwencji w Moskwie, wrócono do Polski. Ojciec podjął pracę w Nadleśnictwie Narewka, potem Podwaśki. Anna Wencko ukończyła szkołę podstawową w Narwi. Po ślubie wyjechała wraz z mężem, wojskowym, do Nowego Targu, gdzie pracowała w PZGS. Tam ukończyła wieczorowo szkołę średnią. W 1979 roku przeniosła się do Białowieży i pracowała w Gminnej Spółdzielni, potem w Urzędzie Gminy. Po śmierci męża zamieszkała w Nowym Sączu i jest aktywnym członkiem Związku Sybiraków.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1935 r. koło Białowieży.
[00:00:35] Przedstawienie rodziców: Stanisławy i Grzegorza, ojciec był nadleśniczym w Nadleśnictwie Narewka. Boh. nie poznała dziadków, którzy zmarli zanim się urodziła. Ojciec brał udział w I wojnie, ale niewiele o tym opowiadał. Okoliczności poznania się rodziców. Boh. miała dwójkę rodzeństwa, rodzina mieszkała w leśniczówce Narewka. Przed wojną na polowania przyjeżdżali dygnitarze – 5 złotych na cukierki. Rodzice mieli niewielkie gospodarstwo.
[00:08:25] We wsi był drewniany kościół, większość mieszkańców wyznawała prawosławie – wnętrze cerkwi. Relacje między katolikami i prawosławnymi przed wojną. Wspomnienie kolędników.
[00:11:58] Ojciec był szanowany przez mieszkańców wsi. Przechowywanie żywności latem. Warunki życia na wsi.
[00:14:20] Sklepy należały do Żydów – ich wygląd. Matka szyła ubrania dla dzieci. Wykształcenia ojca. We wsi była trzyklasowa szkoła. Boh. nie ma osobistych wspomnień sprzed wojny.
[00:17:13] Ojciec nie został w 1939 r. zmobilizowany. 10 lutego 1940 r. rodzinę deportowano – o szóstej rano do domu weszli enkawudziści i dali pół godziny na spakowanie się. W Hajnówce stał pociąg, do którego zapakowano rodziny leśników – opis wnętrza wagonu. Podczas podróży na zesłanie zmarła starsza kobieta – enkawudziści wyrzucili zwłoki z wagonu. Pociąg zatrzymywał się co kilka dni i wtedy przynoszono kipiatok – skromne racje żywnościowe. Podróż do Nowosybirska trwała dwa tygodnie. Na zesłaniu była także rodzina gajowego, który pracował u ojca boh.
[00:29:00] W Nowosybirsku rozdzielono zesłańców, rodzina trafiła do posiołka Czornienkoje – podróż saniami w głąb tajgi. Rodzice pracował w lesie przy pozyskiwaniu żywicy. Warunki mieszkaniowe na zesłaniu, dostawy chleba. Zesłańcy zbierali runo leśne – zapasy na zimę. Kilkadziesiąt kilometrów dalej była osada Rosjan, którzy uprawiali ziemię – możliwość wymiany odzieży na jedzenie – futro za wiadro ziemniaków. [+]
[00:35:37] Śnieżne i mroźne zimy na Syberii – dostępność opału. Ubiór podczas zimy. Choroby leczono ziołami. Niedożywienie po latach na zesłaniu.
[00:38:46] Zesłańcy nie wiedzieli, że Niemcy napadli na Związek Radziecki. W 1942 r. rodzina wyszła z tajgi i doszła w okolice Nowosybirska do osady Trinadcatyj Rozjezd, gdzie ojciec i brat zatrudnili się w tartaku. Dzięki kierowniczce stołówki boh. pracowała czasem w ogrodzie i dostawała za to jedzenie. Siostra pracowała w kołchozie. Latem boh. z matką kradły zboże z pola. Pewnego dnia poszła w pole z siostrą – zostały złapane i enkawudzista złamał siostrze nogę.
[00:46:45] Ojciec dostawał pieniądza za pracę w tartaku. W osadzie mieszkała Polka, pani Tambowska, która pomagała rodzinie. Wiadomość o tworzeniu się polskiego wojska – reakcja matki.
[00:50:04] Warunki mieszkaniowe, razem z rodziną mieszkała Kirgizka, z którą rozmawiano po rosyjsku. Boh. nie chciała chodzić do rosyjskiej szkoły. Polskie dzieci uczyły dwie przedwojenne gimnazjalistki. Ojciec i brat pracowali w tartaku – charakter ich pracy, zarobki.
[00:52:32] Rodzina nie miała wiadomości z Polski, tyko raz przyszedł list od krewnych z Polski. Boh. po wojnie słyszała o działalności „Burego” w okolicach Hajnówki. Z rąk partyzantów „Burego” zginął trzynastoletni brat męża boh. [+]
[00:54:40] Zabawa po zakończeniu wojny. Brat wykłuł oczy w portrecie Stalina wiszącym w szkole – pomoc pani Tambowskiej.
[00:56:56] Przygotowania zesłańców do powrotu do Polski – ojciec nie dostał pozwolenia na wyjazd – powody odmowy. Matka pojechała do Moskwy i załatwiła zgodę na wyjazd ojca – interwencja Stalina. Oczekiwanie na pociąg w Nowosybirsku – towarzysze podróży. Długa droga do Polski – kłopoty z żywnością, pomoc uzyskana od pracowników PUR w Moskwie i Brześciu. [+]
[01:04:40] Rodzina wróciła do kraju w sierpniu 1946 r. Powody zatrzymania ojca. Podczas pobytu na zesłaniu w sąsiedniej miejscowości była cerkiew zamieniona na magazyn. Chrzest Rozalki Tambowskiej odbył się w zakrystii.
[01:06:56] Rodzina przyjechała do Hajnówki – pomoc kolegi ojca. Boh. rozpoczęła naukę w drugiej klasie, starszy brat w trzeciej. Ojciec wrócił do pracy w Nadleśnictwie Narewka, potem przeniesiono go do Podwasiek, gdzie pracował do emerytury. Boh. skończyła druga klasę w Hajnówce, potem chodziła do szkoły w Waśkach i Narwi.
[01:11:06] Obchody 1 Maja. Podczas wakacji i ferii boh. wyjeżdżała do pracy w ramach Służby Polsce – odbudowa Warszawy, praca w PGR. Podczas repatriacji rodzina dojechała do Warszawy – przesiadka z bydlęcego wagonu – wrażenia ze zrujnowanego miasta. Wspomnienie Pierwszej Komunii.
[01:14:20] Mąż boh. był wojskowym i boh. zamieszkała w Nowym Targu, gdzie pracowała w PZGS – wiadomość o śmierci Stalina. Brat studiował, boh. ukończyła szkołę średnią i zdała maturę wieczorowo. Boh. poznała przyszłego męża wieczorem, a rano wzięła ślub cywilny, po tygodniu wyjechała do Nowego Targu, małżeństwo trwało 53 lata.
[01:17:57] Boh. pracowała w PZGS, gdzie stopniowo awansowała na stanowisko kierowniczki kadr. Boh. nie mówiła o swoim pobycie na zesłaniu – raz napisała o tym w życiorysie i nie mogła zmienić pracy.
[01:19:50] W 1979 r. boh. przeniosła się do Białowieży i pracowała w GS, potem w Urzędzie Gminy – budowa domu. Wprowadzenie stanu wojennego – odgłosy czołgów od strony granicy z Białoruską SRR.
[01:22:33] Wrażenia po przyjeździe do Polskie w 1946 r. Odwiedziny u siostry, która pracowała w Białymstoku. Po śmierci męża boh. przeprowadziła się do Nowego Sącza.
[01:24:23] Zesłańcza trauma, boh. nie lubi rozmawiać o wydarzeniach II wojny. Po powrocie do kraju ojciec spalił dokumenty repatriacyjne. Wspomnienie pierwszego posiłku do syta, pierwsze pomidory i biały ser z masłem.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.