Marian Breńda (ur. 1931, Czerwińsk) opowiada o wojennych losach swojej rodziny, pracy ojca, barkarza, który pływał podczas okupacji do Warszawy. Opowiada także historię żydowskiej dziewczynki Marysi Glickman i jej brata – niemieccy żandarmi, po zabiciu rodziców, oddali dzieci na wychowanie polskim rodzinom. Marysią opiekowała się Leokadia Gortat. Marian Breńda podczas okupacji był uczniem tajnych kompletów, po wojnie ukończył szkołę zawodową i pracował jako krawiec.
[00:00:01] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1931 r.
[00:00:22] Prezentacja rodziców: Ludwiki i Stefana, daty urodzenia rodzeństwa. Pod koniec sierpnia 1939 przyjechał kuzyn Henryk Przedpełski, który odkupił od ojca rower. Henryk Przedpełski został zmobilizowany i nie wrócił z wojny.
[00:02:30] W 1935 r. boh. dowiedział się od sąsiada o śmierci Józefa Piłsudskiego. Po wakacjach poszedł do przedszkola – wyżywienie dzieci. W 1937 boh. poszedł do szkoły – kierownik Wiktor Kopczyński zgodził się, by rozpoczął edukację w wieku 6 lat.
[00:04:36] Pod koniec października 1942 Żydzi zostali przesiedleni do Nowego Dworu Mazowieckiego. Jedna rodzina ukrywała się w stodole, potem w grobowcu na cmentarzu, Polacy przynosili im jedzenie. Żydzi zostali zadenuncjowani, rodziców zastrzelono, dziewczynkę Marysię oddano polskiej rodzinie Gortatów, chłopca rodzinie Karczewskich – jego dalsze losy. Marysia odwiedzała dom boh., bawiła się z jego rodzeństwem. Po wojnie Żydzi zabrali dziecko. Marysia zamieszkała we Francji. [+]
[00:07:22] Ojciec pływał na barce, boh. był z nim w Warszawie – obserwacje poczynione na Kercelaku. Ojciec kupił synowi podręcznik do nauki polskiego w trzeciej klasie. [Boh. recytuje fragment wiersza Artura Oppmana]. Spacer na Stare Miasto, sklep z odzieżą na Placu Zamkowym, przejazd tramwajem koło getta – sceny z getta. Wizyta w Hali Mirowskiej – wspomnienie chłopca, który zjadł skórki od salcesonu. Po powrocie na barkę okazało się, że brat ojca, Stanisław, jest chory – przyjazd lekarza. [+]
[00:15:10] Rejs barką z Warszawy do Czerwińska – mijane miejscowości, zapamiętane krajobrazy. Choroba stryja Stanisława – wyjazd do lekarza w Wyszogrodzie, reakcja boh. po śmierci stryja. [+]
[00:20:04] Kontrola na granicy dystryktu warszawskiego w Nowym Dworze, szukanie przemycanej żywności – skrytka na barce, w której chowano towary. Ojciec kupował skóry, które dostarczał szewcom. 18 sierpnia do barki podjechała wodna policja, która znalazła kilka paczek z żywnością – po wizycie żandarmów w domu boh. ostrzegł ojca, który ukrył się w nieczynnym wiatraku, potem ukrywał się we wsi Żukowo u kolegi Władysława Jedynaka. [+]
[00:24:04] Jesienią Niemcy zabrali barkę i przygotowali ją do ewakuacji swoich rodzin. W okolicach było dużo niemieckiego wojska, w domu mieszkało trzech radiotelegrafistów. Ukraińcy pracowali przy budowie bunkrów i okopów, razem z nimi była dziewczynka Tamara, która bawiła się z siostrą boh. i Żydówką Marysią. [+]
[00:26:17] Ojciec wrócił i ukrywał się w domu. Rodzina zaprosiła na święta niemieckich żołnierzy, którzy kwaterowali w domu. 12 stycznia żołnierze odjechali, potem odjeżdżali Niemcy, cywile. 19 stycznia boh. był u kolegi Janusza Rasińskiego – wjazd żołnierzy Armii Czerwonej do Czerwińska. Spotkanie z nauczycielką tajnych kompletów, której rodzina uciekła podczas rewolucji z Rosji.
[00:31:02] Powrót salezjanów, którzy przywieźli sieroty z Powstania Warszawskiego – chłopcy z sierocińca chodzili z boh. do szkoły. Jaś Zalewski stracił w powstaniu rodziców. Po wyzwoleniu wójtem Czerwińska został chłop z Raszewa.
[00:32:08] W 1939 r. dziedzic sąsiedniego Sielca, Zdzisław Karczewski, wyjechał zostawiając w majątku rodziców, jego gospodarstwo przejęli Niemcy.
[00:33:24] Nauka w szkole rozpoczęła się w lutym 1945, rodzice zrobili stoły i ławki. Boh. uczył się na tajnych kompletach i pani Szpetulska skierowała go do IV klasy. Wspomnienie kolegów z domu dziecka i wspólnych ognisk – bułki od właściciela piekarni.
[00:35:52] Latem 1945 przyjechał pracownik warszawskiego SPB po żwir – niebezpieczny rejs do Warszawy przez zburzone mosty, skutki wybuchów podczas rozminowywania Wisły. Pobyt w zniszczonej stolicy. [+]
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
[00:40:37] Zachowanie niemieckich żandarmów podczas okupacji. Reakcja matki na wiadomość o wybuchu wojny. Przejazd przez Czerwińsk uciekinierów spod Mławy, przybycie polskich oddziałów i przeprawa przez Wisłę. Polscy żołnierze szli w kierunku Modlina i zostali zaatakowani przez niemieckie samoloty. Skutki bombardowania Czerwińska. W Kłębowicach wylądował uszkodzony samolot – skutki wybuchu paliwa.
[00:47:05] W 1940 r. wydzielono w Czerwińsku getto, do którego przesiedlono Żydów z Iłowa i Wyszogrodu. Boh. sprzedał Żydowi dwa bochenki chleba. W 1942 r. do domu przychodziła dziewczynka, która przekradała się z getta – rozmowa o religii. Znajomy wiózł Żydów do Nowego Dworu – zabicie dwóch mężczyzn, którzy śpiewali. W latach 50. kilku sąsiadów z Czerwińska pracowało koło Małkini, miejscowi wskazali im miejsce, gdzie pracowali Żydzi z Czerwińska i gdzie pochowano zabitych, w tym Arona Najbergera.
[00:53:47] Uratowana żydowska dziewczynka, Marysia, po wojnie chodziła z boh. do szkoły. Przed sowiecką ofensywą Niemcy zniszczyli drewniane mosty, miejscowa ludność zbierała drewno wyrzucone na brzeg – wykorzystanie desek i bali jako budulca do budowy domów. Ojciec popłynął po drewno w okolice Wyszogrodu i usłyszał historię o tragicznym w skutkach przejeździe przez most niemieckiej ludności cywilnej i niemieckich czołgów.
[00:55:46] Po wkroczeniu Rosjan ojciec poszedł do Wyszogrodu po swoją barkę i przypłynął nią do domu.
[00:56:56] Po zajęciu Zaolzia boh. dostał czołg-zabawkę.
[00:57:44] Podczas okupacji, gdy ojciec się ukrywał, boh. z bratem i dwoma kolegami popłynął na drugą stronę Wisły po drewno na opał – ostrzelanie łódki podczas powrotu do domu, przeszukanie łódki przez policję wodną. [+]
[01:01:10] Zatrzymanie mężczyzn, mieszkańców Czerwińska, po zastrzeleniu komendanta żandarmerii – poszukiwanie ojca przez żandarmów. Część zatrzymanych uciekła po interwencji brata zabitego żandarma. Po latach boh. spotkał kolegę, który opowiedział mu o okolicznościach zdarzenia – śledztwo w młynie.
[01:07:23] Historia rodziny Glickmanów – rodzice zostali zastrzeleni, dzieci trafiły do polskich rodzin. Marysia do Leokadii Gortat – dziewczynka przeżyła wojnę i wyjechała do Francji. Boh. chodził do klasy z córką Szwarcbacha, jej starsza siostra przeżyła wojnę.
[01:10:58] Powód, dla którego boh. nie pojechał do szkoły z internatem w Płońsku. Kuzyn Przedpełski był właścicielem piekarni i rodzice postanowili, że boh. zostanie piekarzem – wyjazd do Płocka, wrażenia z miasta. Boh. pracował i uczył się w szkole zawodowej – wysoki poziom nauczania, rezygnacja z zawodu piekarza.
[01:18:13] Podjęcie nauki u mistrza krawieckiego Salamonowicza – wspólny wyjazd z do Elbląga, gdzie boh. pomagał w warsztacie i chodził do szkoły. Spotkanie z Arkadym Fiedlerem.
[01:23:00] Po ukończeniu szkoły boh. pracował w spółdzielni krawieckiej – dobre warunki pracy, zakup maszyn do szycia. Boh. pracował jako krawiec do emerytury.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.