Marian Breńda (ur. 1931, Czerwińsk) opowiada o wojennych losach swojej rodziny, pracy ojca, barkarza, który pływał podczas okupacji do Warszawy. Opowiada także historię żydowskiej dziewczynki Marysi Glickman i jej brata – niemieccy żandarmi, po zabiciu rodziców, oddali dzieci na wychowanie polskim rodzinom. Marysią opiekowała się Leokadia Gortat. Marian Breńda podczas okupacji był uczniem tajnych kompletów, po wojnie ukończył szkołę zawodową i pracował jako krawiec.
[00:00:01] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1931 r.
[00:00:22] Prezentacja rodziców: Ludwiki i Stefana, daty urodzenia rodzeństwa. Pod koniec sierpnia 1939 przyjechał kuzyn Henryk Przedpełski, który odkupił od ojca rower. Henryk Przedpełski został zmobilizowany i nie wrócił z wojny.
[00:02:30] W 1935 r. boh. dowiedział się od sąsiada o śmierci Józefa Piłsudskiego. Po wakacjach poszedł do przedszkola – wyżywienie dzieci. W 1937 boh. poszedł do szkoły – kierownik Wiktor Kopczyński zgodził się, by rozpoczął edukację w wieku 6 lat.
[00:04:36] Pod koniec października 1942 Żydzi zostali przesiedleni do Nowego Dworu Mazowieckiego. Jedna rodzina ukrywała się w stodole, potem w grobowcu na cmentarzu, Polacy przynosili im jedzenie. Żydzi zostali zadenuncjowani, rodziców zastrzelono, dziewczynkę Marysię oddano polskiej rodzinie Gortatów, chłopca rodzinie Karczewskich – jego dalsze losy. Marysia odwiedzała dom boh., bawiła się z jego rodzeństwem. Po wojnie Żydzi zabrali dziecko. Marysia zamieszkała we Francji. [+]
[00:07:22] Ojciec pływał na barce, boh. był z nim w Warszawie – obserwacje poczynione na Kercelaku. Ojciec kupił synowi podręcznik do nauki polskiego w trzeciej klasie. [Boh. recytuje fragment wiersza Artura Oppmana]. Spacer na Stare Miasto, sklep z odzieżą na Placu Zamkowym, przejazd tramwajem koło getta – sceny z getta. Wizyta w Hali Mirowskiej – wspomnienie chłopca, który zjadł skórki od salcesonu. Po powrocie na barkę okazało się, że brat ojca, Stanisław, jest chory – przyjazd lekarza. [+]
[00:15:10] Rejs barką z Warszawy do Czerwińska – mijane miejscowości, zapamiętane krajobrazy. Choroba stryja Stanisława – wyjazd do lekarza w Wyszogrodzie, reakcja boh. po śmierci stryja. [+]
[00:20:04] Kontrola na granicy dystryktu warszawskiego w Nowym Dworze, szukanie przemycanej żywności – skrytka na barce, w której chowano towary. Ojciec kupował skóry, które dostarczał szewcom. 18 sierpnia do barki podjechała wodna policja, która znalazła kilka paczek z żywnością – po wizycie żandarmów w domu boh. ostrzegł ojca, który ukrył się w nieczynnym wiatraku, potem ukrywał się we wsi Żukowo u kolegi Władysława Jedynaka. [+]
[00:24:04] Jesienią Niemcy zabrali barkę i przygotowali ją do ewakuacji swoich rodzin. W okolicach było dużo niemieckiego wojska, w domu mieszkało trzech radiotelegrafistów. Ukraińcy pracowali przy budowie bunkrów i okopów, razem z nimi była dziewczynka Tamara, która bawiła się z siostrą boh. i Żydówką Marysią. [+]
[00:26:17] Ojciec wrócił i ukrywał się w domu. Rodzina zaprosiła na święta niemieckich żołnierzy, którzy kwaterowali w domu. 12 stycznia żołnierze odjechali, potem odjeżdżali Niemcy, cywile. 19 stycznia boh. był u kolegi Janusza Rasińskiego – wjazd żołnierzy Armii Czerwonej do Czerwińska. Spotkanie z nauczycielką tajnych kompletów, której rodzina uciekła podczas rewolucji z Rosji.
[00:31:02] Powrót salezjanów, którzy przywieźli sieroty z Powstania Warszawskiego – chłopcy z sierocińca chodzili z boh. do szkoły. Jaś Zalewski stracił w powstaniu rodziców. Po wyzwoleniu wójtem Czerwińska został chłop z Raszewa.
[00:32:08] W 1939 r. dziedzic sąsiedniego Sielca, Zdzisław Karczewski, wyjechał zostawiając w majątku rodziców, jego gospodarstwo przejęli Niemcy.
[00:33:24] Nauka w szkole rozpoczęła się w lutym 1945, rodzice zrobili stoły i ławki. Boh. uczył się na tajnych kompletach i pani Szpetulska skierowała go do IV klasy. Wspomnienie kolegów z domu dziecka i wspólnych ognisk – bułki od właściciela piekarni.
[00:35:52] Latem 1945 przyjechał pracownik warszawskiego SPB po żwir – niebezpieczny rejs do Warszawy przez zburzone mosty, skutki wybuchów podczas rozminowywania Wisły. Pobyt w zniszczonej stolicy. [+]
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
[00:40:37] Zachowanie niemieckich żandarmów podczas okupacji. Reakcja matki na wiadomość o wybuchu wojny. Przejazd przez Czerwińsk uciekinierów spod Mławy, przybycie polskich oddziałów i przeprawa przez Wisłę. Polscy żołnierze szli w kierunku Modlina i zostali zaatakowani przez niemieckie samoloty. Skutki bombardowania Czerwińska. W Kłębowicach wylądował uszkodzony samolot – skutki wybuchu paliwa.
[00:47:05] W 1940 r. wydzielono w Czerwińsku getto, do którego przesiedlono Żydów z Iłowa i Wyszogrodu. Boh. sprzedał Żydowi dwa bochenki chleba. W 1942 r. do domu przychodziła dziewczynka, która przekradała się z getta – rozmowa o religii. Znajomy wiózł Żydów do Nowego Dworu – zabicie dwóch mężczyzn, którzy śpiewali. W latach 50. kilku sąsiadów z Czerwińska pracowało koło Małkini, miejscowi wskazali im miejsce, gdzie pracowali Żydzi z Czerwińska i gdzie pochowano zabitych, w tym Arona Najbergera.
[00:53:47] Uratowana żydowska dziewczynka, Marysia, po wojnie chodziła z boh. do szkoły. Przed sowiecką ofensywą Niemcy zniszczyli drewniane mosty, miejscowa ludność zbierała drewno wyrzucone na brzeg – wykorzystanie desek i bali jako budulca do budowy domów. Ojciec popłynął po drewno w okolice Wyszogrodu i usłyszał historię o tragicznym w skutkach przejeździe przez most niemieckiej ludności cywilnej i niemieckich czołgów.
[00:55:46] Po wkroczeniu Rosjan ojciec poszedł do Wyszogrodu po swoją barkę i przypłynął nią do domu.
[00:56:56] Po zajęciu Zaolzia boh. dostał czołg-zabawkę.
[00:57:44] Podczas okupacji, gdy ojciec się ukrywał, boh. z bratem i dwoma kolegami popłynął na drugą stronę Wisły po drewno na opał – ostrzelanie łódki podczas powrotu do domu, przeszukanie łódki przez policję wodną. [+]
[01:01:10] Zatrzymanie mężczyzn, mieszkańców Czerwińska, po zastrzeleniu komendanta żandarmerii – poszukiwanie ojca przez żandarmów. Część zatrzymanych uciekła po interwencji brata zabitego żandarma. Po latach boh. spotkał kolegę, który opowiedział mu o okolicznościach zdarzenia – śledztwo w młynie.
[01:07:23] Historia rodziny Glickmanów – rodzice zostali zastrzeleni, dzieci trafiły do polskich rodzin. Marysia do Leokadii Gortat – dziewczynka przeżyła wojnę i wyjechała do Francji. Boh. chodził do klasy z córką Szwarcbacha, jej starsza siostra przeżyła wojnę.
[01:10:58] Powód, dla którego boh. nie pojechał do szkoły z internatem w Płońsku. Kuzyn Przedpełski był właścicielem piekarni i rodzice postanowili, że boh. zostanie piekarzem – wyjazd do Płocka, wrażenia z miasta. Boh. pracował i uczył się w szkole zawodowej – wysoki poziom nauczania, rezygnacja z zawodu piekarza.
[01:18:13] Podjęcie nauki u mistrza krawieckiego Salamonowicza – wspólny wyjazd z do Elbląga, gdzie boh. pomagał w warsztacie i chodził do szkoły. Spotkanie z Arkadym Fiedlerem.
[01:23:00] Po ukończeniu szkoły boh. pracował w spółdzielni krawieckiej – dobre warunki pracy, zakup maszyn do szycia. Boh. pracował jako krawiec do emerytury.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..