Helena Woźniak z d. Proczek (ur. 1934, Podłęż). Jej rodzina ukrywała Żydów zbiegłych z getta w Łaskarzewie koło Garwolina. 9 grudnia 1942 Niemcy zamordowali Tomasza Proczka (stryja p. Heleny), jego żonę i trójkę dzieci, zginęło także dwóch ukrywających się u nich Żydów. Po tej tragedii rodzice Heleny Woźniak pomagali Żydom jeszcze do wiosny, a następnie umieścili ich w innym miejscu.
[00:00:01] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1934 r. w Podłężu.
[00:00:36] Podczas ataków lotnictwa niemieckiego we wrześniu 1939 r. zginął sąsiad Grzebalski, który szedł w pole i pogroził widłami w stronę samolotu.
[00:02:45] Rodzina pojechała na imieniny do stryja Jana Proczka. Stryj ukrywał czterech Żydów z żonami, po jakimś czasie w domu pojawili się Żydzi. Po otrzymaniu wiadomości o zabiciu stryja mama z córkami chciała się wyprowadzić. Żydowska dziewczynka mieszkała w domu z boh. i jej siostrami – ojciec powiedział sąsiadom, że to jego siostrzenica. Rodzice dziewczynki mieszkali w stodole, gdzie ojciec zrobił schron. Zabicie członków rodziny Proczków za ukrywanie Żydów. Najmłodsza córka Proczków była u sąsiadów i ocaliła życie.
[00:08:50] Prawdopodobnie ojciec znalazł inną kryjówkę Żydom, którzy odeszli ze stodoły. Po wojnie rodzice wyprowadzili się do Warszawy i obydwoje pracowali jako dozorcy w przedszkolu – w tym czasie ktoś szukał ojca w domu na wsi, ale siostra nie dowiedziała się, o co chodzi.
[00:10:40] Niemcy przyjechali do gospodarstwa po krowy i kury – boh. poszła do stryjenki po jajka i wracając przewróciła się – reakcja Niemca, który z nią szedł.
[00:11:55] Opinia na temat Niemiec, Rosji i Stanów Zjednoczonych.
[00:12:24] Zabicie rodziny Proczków: stryjenki Marii [Jadwiga], stryjka Tomasza, dwóch dorosłych córek [Marianna i Natalia] i najmłodszego syna [Stanisław]. Niemcy zabrali zwierzęta hodowlane i okradli dom. Niemcy przyjechali dwiema ciężarówkami, był z nimi granatowy policjant. Ojciec boh. był na pogrzebie ofiar.
[00:17:11] Proczkowie mieszkali w Dąbrowie koło Łaskarzewa. Podejrzenie boh., czy najstarszy syn Jan nie miał czegoś wspólnego z donosem [miał swoją rodzinę i nie mieszkał z rodzicami]. Jan Proczek i jego siostra Aleksandra wyjechali po wojnie na Pomorze, gdzie zajęli poniemieckie gospodarstwo. Rodzina boh. wyprowadziła się z Podłęża w 1947 r.
[00:20:42] Stryj miał schron w piwnicy i tam ukrywali się Żydzi. Reakcja matki na wiadomość o śmierci rodziny w grudniu 1942 r. Po wyjeździe Jana Proczka kontakty z rodziną się urwały.
[00:22:25] Stryj Jan był na weselu boh., ale nie tańczył. Boh. musiała zatańczyć z dziadkiem swoim i męża oraz proboszczem – zwyczaje weselne.
[00:27:40] Stryj Tomasz miał świadomość zagrożenia, był zamożnym gospodarzem – wyjazd na imieniny, choć wcześniej nie utrzymywano bliskich kontaktów. Przed wojną do domu przychodził handlarz Mosiek. Przyjazdy Niemców po kontyngenty.
[00:31:34] Boh. podejrzewa, że sprawę ukrywania Żydów omówiono na imieninach. W domu ukrywało się małżeństwo z córką, boh. widywała dorosłych wieczorami. Wiosną Żydzi odeszli. [+]
[00:35:12] Po przejściu frontu boh. poszła nad Wisłę, gdzie leżały stosy trupów. Rosjanie zabierali odzież poległym Niemcom. Boh. widziała niemiecki samolot, który spadł do płynącej nieopodal rzeki. Ojciec zabrał pistolet znaleziony koło wraku – pistolet pożyczył brat matki, bo chciał się pochwalić kolegom, i został aresztowany przez UB. [+]
[00:40:02] Rodzice kłócili się z powodu ukrywania Żydów, matka bała się o dzieci. Przedstawienie rodziców: Stanisławy i Józefa Proczków. Boh. Miała siostry Marię i Władysławę, w 1943 r. urodził się brat Józef.
[00:42:42] Przed przejściem frontu rodzina została wypędzona z domu – powrót po walkach. Boh. widziała nad Wisłą ciała niemieckich żołnierzy. Ojciec kosił, gdy przyjechali radzieccy żołnierze – pytali, ile kilometrów jest do Berlina.
[00:45:27] Zamordowani członkowie rodziny nie śnili się boh. Stryjka, jego żonę i córki zabito w ogrodzie, syna na podwórku, gdy pokazał Niemcom skrytkę swojego ojca. Z Niemcami był granatowy policjant – obława była skutkiem donosu. Przed wojną w Łaskarzewie mieszkało wielu Żydów – utworzenie getta.
[00:50:25] Przed wojną w Podłężu i okolicy nie mieszkali Żydzi. Rozważania na temat antysemityzmu.
[00:52:07] Ojciec miał niewielkie gospodarstwo, które po wojnie sprzedał i kupił 30 hektarów oraz pałac – szykanowanie przez władzę, specjalny podatek, wysokie dostawy obowiązkowe. Metody wychowawcze wobec sześciu córek. [+]
[00:54:58] Składka na odnowienie ołtarza – ustalenia sołtysa, by płacić od hektara, a nie domu. Interes z proboszczem. Wspomnienie matki i sióstr. Choroba boh.
[01:00:54] Przedstawienie rodzeństwa: Marianny, Władysławy, Józefa, Zofii, Teresy, Stanisławy i zmarłego jako niemowlę Jana.
[01:06:20] Żydzi ukrywali się w stodole, a ich córka była w domu z boh. i jej siostrami – wspólne odmawianie pacierza. Dzieci jadły z jednej miski. Boh. nie wiedziała, że dziewczynka jest Żydówką, ojciec powiedział, że to córka jego siostry.
[01:10:30] Stryj Tomasz ukrywał Żydów z Łaskarzewa. Do pomocy przy praniu w domu boh. przychodziły dziewczyny ze wsi. Budownictwo w czasach powojennych. Boh. przeprowadziła się do Piastowa i w początkowym okresie wypożyczała pralkę „Franię” na godziny – oddanie tary do prania do muzeum prowadzonego przez zakonnice. Opinia boh. na temat gospodarki po transformacji. Wybór domu opieki.
[01:15:00] Boh. nie wie, dlaczego rodzice pomogli Żydom. Robienie wędlin przed wojną – podjadanie przed Wielkanocą. Schowek dla Żydów był w stodole pod zbożem. Pacyfikacja wsi Wanaty za pomoc partyzantom.
[01:18:36] Przed referendum [w 1946 roku] ojciec miał w domu ulotki, z których boh. nauczyła się wierszyka, który podchwyciły dzieci w szkole – aresztowanie ojca, sfałszowanie wyborów. [+]
[01:20:48] Ojciec wyprowadził dwie krowy z gospodarstwa przed przyjazdem Niemców, więc tylko jedna została zabrana. Los żydowskich policjantów.
[01:23:30] Dywagacja na temat życia politycznego A.D. 2018. Zdanie na temat Niemców i Żydów. Dziadek Grzegorz Proczek słuchał Wolnej Europy. Opinia na temat Platformy Obywatelskiej.
[01:28:20] Opinia na temat Stalina i komunizmu. Kobieta wracająca z Łaskarzewa została zgwałcona i zamordowana, prawdopodobnie przez czerwonoarmistów. Rozważania na temat polityki – postulat, by rząd PiS wpakował opozycję do bydlęcych wagonów i wysłał na Syberię. Zdanie na temat Europy Zachodniej i kampanii wrześniowej.
[01:33:42] Wieczorami do wsi przychodzili partyzanci. Babcia została pobita przez bandytów, którzy szukali w domu pieniędzy – groźba spalenia domu. Różnica między partyzantem a bandytą. Partyzanci mieli schrony w lesie i walczyli z UB.
[01:37:25] Po zabójstwie rodziny stryja Tomasza Proczka Niemcy zdemolowali dom. Ukrywanie Żydów w gospodarstwie od lata 1942 do wiosny 1943 r., kryjówka w stodole.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.