Helena Woźniak z d. Proczek (ur. 1934, Podłęż). Jej rodzina ukrywała Żydów zbiegłych z getta w Łaskarzewie koło Garwolina. 9 grudnia 1942 Niemcy zamordowali Tomasza Proczka (stryja p. Heleny), jego żonę i trójkę dzieci, zginęło także dwóch ukrywających się u nich Żydów. Po tej tragedii rodzice Heleny Woźniak pomagali Żydom jeszcze do wiosny, a następnie umieścili ich w innym miejscu.
[00:00:01] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1934 r. w Podłężu.
[00:00:36] Podczas ataków lotnictwa niemieckiego we wrześniu 1939 r. zginął sąsiad Grzebalski, który szedł w pole i pogroził widłami w stronę samolotu.
[00:02:45] Rodzina pojechała na imieniny do stryja Jana Proczka. Stryj ukrywał czterech Żydów z żonami, po jakimś czasie w domu pojawili się Żydzi. Po otrzymaniu wiadomości o zabiciu stryja mama z córkami chciała się wyprowadzić. Żydowska dziewczynka mieszkała w domu z boh. i jej siostrami – ojciec powiedział sąsiadom, że to jego siostrzenica. Rodzice dziewczynki mieszkali w stodole, gdzie ojciec zrobił schron. Zabicie członków rodziny Proczków za ukrywanie Żydów. Najmłodsza córka Proczków była u sąsiadów i ocaliła życie.
[00:08:50] Prawdopodobnie ojciec znalazł inną kryjówkę Żydom, którzy odeszli ze stodoły. Po wojnie rodzice wyprowadzili się do Warszawy i obydwoje pracowali jako dozorcy w przedszkolu – w tym czasie ktoś szukał ojca w domu na wsi, ale siostra nie dowiedziała się, o co chodzi.
[00:10:40] Niemcy przyjechali do gospodarstwa po krowy i kury – boh. poszła do stryjenki po jajka i wracając przewróciła się – reakcja Niemca, który z nią szedł.
[00:11:55] Opinia na temat Niemiec, Rosji i Stanów Zjednoczonych.
[00:12:24] Zabicie rodziny Proczków: stryjenki Marii [Jadwiga], stryjka Tomasza, dwóch dorosłych córek [Marianna i Natalia] i najmłodszego syna [Stanisław]. Niemcy zabrali zwierzęta hodowlane i okradli dom. Niemcy przyjechali dwiema ciężarówkami, był z nimi granatowy policjant. Ojciec boh. był na pogrzebie ofiar.
[00:17:11] Proczkowie mieszkali w Dąbrowie koło Łaskarzewa. Podejrzenie boh., czy najstarszy syn Jan nie miał czegoś wspólnego z donosem [miał swoją rodzinę i nie mieszkał z rodzicami]. Jan Proczek i jego siostra Aleksandra wyjechali po wojnie na Pomorze, gdzie zajęli poniemieckie gospodarstwo. Rodzina boh. wyprowadziła się z Podłęża w 1947 r.
[00:20:42] Stryj miał schron w piwnicy i tam ukrywali się Żydzi. Reakcja matki na wiadomość o śmierci rodziny w grudniu 1942 r. Po wyjeździe Jana Proczka kontakty z rodziną się urwały.
[00:22:25] Stryj Jan był na weselu boh., ale nie tańczył. Boh. musiała zatańczyć z dziadkiem swoim i męża oraz proboszczem – zwyczaje weselne.
[00:27:40] Stryj Tomasz miał świadomość zagrożenia, był zamożnym gospodarzem – wyjazd na imieniny, choć wcześniej nie utrzymywano bliskich kontaktów. Przed wojną do domu przychodził handlarz Mosiek. Przyjazdy Niemców po kontyngenty.
[00:31:34] Boh. podejrzewa, że sprawę ukrywania Żydów omówiono na imieninach. W domu ukrywało się małżeństwo z córką, boh. widywała dorosłych wieczorami. Wiosną Żydzi odeszli. [+]
[00:35:12] Po przejściu frontu boh. poszła nad Wisłę, gdzie leżały stosy trupów. Rosjanie zabierali odzież poległym Niemcom. Boh. widziała niemiecki samolot, który spadł do płynącej nieopodal rzeki. Ojciec zabrał pistolet znaleziony koło wraku – pistolet pożyczył brat matki, bo chciał się pochwalić kolegom, i został aresztowany przez UB. [+]
[00:40:02] Rodzice kłócili się z powodu ukrywania Żydów, matka bała się o dzieci. Przedstawienie rodziców: Stanisławy i Józefa Proczków. Boh. Miała siostry Marię i Władysławę, w 1943 r. urodził się brat Józef.
[00:42:42] Przed przejściem frontu rodzina została wypędzona z domu – powrót po walkach. Boh. widziała nad Wisłą ciała niemieckich żołnierzy. Ojciec kosił, gdy przyjechali radzieccy żołnierze – pytali, ile kilometrów jest do Berlina.
[00:45:27] Zamordowani członkowie rodziny nie śnili się boh. Stryjka, jego żonę i córki zabito w ogrodzie, syna na podwórku, gdy pokazał Niemcom skrytkę swojego ojca. Z Niemcami był granatowy policjant – obława była skutkiem donosu. Przed wojną w Łaskarzewie mieszkało wielu Żydów – utworzenie getta.
[00:50:25] Przed wojną w Podłężu i okolicy nie mieszkali Żydzi. Rozważania na temat antysemityzmu.
[00:52:07] Ojciec miał niewielkie gospodarstwo, które po wojnie sprzedał i kupił 30 hektarów oraz pałac – szykanowanie przez władzę, specjalny podatek, wysokie dostawy obowiązkowe. Metody wychowawcze wobec sześciu córek. [+]
[00:54:58] Składka na odnowienie ołtarza – ustalenia sołtysa, by płacić od hektara, a nie domu. Interes z proboszczem. Wspomnienie matki i sióstr. Choroba boh.
[01:00:54] Przedstawienie rodzeństwa: Marianny, Władysławy, Józefa, Zofii, Teresy, Stanisławy i zmarłego jako niemowlę Jana.
[01:06:20] Żydzi ukrywali się w stodole, a ich córka była w domu z boh. i jej siostrami – wspólne odmawianie pacierza. Dzieci jadły z jednej miski. Boh. nie wiedziała, że dziewczynka jest Żydówką, ojciec powiedział, że to córka jego siostry.
[01:10:30] Stryj Tomasz ukrywał Żydów z Łaskarzewa. Do pomocy przy praniu w domu boh. przychodziły dziewczyny ze wsi. Budownictwo w czasach powojennych. Boh. przeprowadziła się do Piastowa i w początkowym okresie wypożyczała pralkę „Franię” na godziny – oddanie tary do prania do muzeum prowadzonego przez zakonnice. Opinia boh. na temat gospodarki po transformacji. Wybór domu opieki.
[01:15:00] Boh. nie wie, dlaczego rodzice pomogli Żydom. Robienie wędlin przed wojną – podjadanie przed Wielkanocą. Schowek dla Żydów był w stodole pod zbożem. Pacyfikacja wsi Wanaty za pomoc partyzantom.
[01:18:36] Przed referendum [w 1946 roku] ojciec miał w domu ulotki, z których boh. nauczyła się wierszyka, który podchwyciły dzieci w szkole – aresztowanie ojca, sfałszowanie wyborów. [+]
[01:20:48] Ojciec wyprowadził dwie krowy z gospodarstwa przed przyjazdem Niemców, więc tylko jedna została zabrana. Los żydowskich policjantów.
[01:23:30] Dywagacja na temat życia politycznego A.D. 2018. Zdanie na temat Niemców i Żydów. Dziadek Grzegorz Proczek słuchał Wolnej Europy. Opinia na temat Platformy Obywatelskiej.
[01:28:20] Opinia na temat Stalina i komunizmu. Kobieta wracająca z Łaskarzewa została zgwałcona i zamordowana, prawdopodobnie przez czerwonoarmistów. Rozważania na temat polityki – postulat, by rząd PiS wpakował opozycję do bydlęcych wagonów i wysłał na Syberię. Zdanie na temat Europy Zachodniej i kampanii wrześniowej.
[01:33:42] Wieczorami do wsi przychodzili partyzanci. Babcia została pobita przez bandytów, którzy szukali w domu pieniędzy – groźba spalenia domu. Różnica między partyzantem a bandytą. Partyzanci mieli schrony w lesie i walczyli z UB.
[01:37:25] Po zabójstwie rodziny stryja Tomasza Proczka Niemcy zdemolowali dom. Ukrywanie Żydów w gospodarstwie od lata 1942 do wiosny 1943 r., kryjówka w stodole.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.