Por. Tadeusz Kiełbowski (ur. 1925, Będzin) jest synem przedwojennego oficera wywiadu, uczestnika powstań śląskich Adama Kiełbowskiego. W 1930 roku rodzina przeprowadziła się do Nowych Święcian, gdzie ojciec otrzymał stanowisko służbowe przy Korpusie Ochrony Pogranicza. Po wybuchu II wojny światowej rodzina została internowana w Wiłkomierzu (Ukmergė), a następnie przeniesiona do Żagar (Žagarė). Tam Tadeusz Kiełbowski należał do Szarych Szeregów, do grupy wywiadowczej tzw. „żagarszczyków” dowodzonej przez hm. Stanisława Kiejdo. Wobec zagrożenia aresztowaniem rodzina Kiełbowskich przeniosła się do Wilna, gdzie Tadeusz pracował w warsztatach samochodowych Schliesmanna. Po walkach o Wilno w lipcu 1944, w celu uniknięcia represji ze strony sowietów, Tadeusz Kiełbowski zgłosił się do polskiego wojska.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1925 r. w Będzinie. Rodzice: Zofia i Adam Kiełbowscy.
[00:00:30] Ojciec przed wojną był oficerem wywiadu. Podczas I wojny światowej jako żołnierz armii austriackiej walczył na Bałkanach, potem wstąpił do II Brygady Legionów, którą dowodził gen. Haller. Podczas jednej z bitew dostał się do niewoli, po ucieczce przedostał się do Odessy, skąd trafił do Francji – pobyt w szpitalu. Ojcu zaproponowano, by został agitatorem na Górnym Śląsku, potem służył w wywiadzie. Boh. nie ma jego zdjęć. [+]
[00:07:10] Podczas agitowania na Śląsku ojciec został pobity i trafił do szpitala w Tarnowskich Górach, gdzie poznał przyszłą żonę. Po ślubie rodzina zamieszkała w Będzinie, potem ojca przeniesiono do Zaleszczyk. Egzamin z rosyjskiego i niemieckiego w Warszawie – po kilku tygodniach ojca skierowano do Nowych Święcian – powody wyjazdu na Wileńszczyznę. Rodzina zamieszkała w mieszkaniu wynajętym od hrabiny Zaniewskiej. W 1935 r. ojciec przeszedł na emeryturę i rodzina przeniosła się do wynajętego domu.
[00:17:27] Boh. w 1938 r. podjął naukę w liceum w Starych Święcianach. Reakcja członków rodziny na wieść o wybuchu wojny. Ojciec stawił się w komendzie Korpusu Ochrony Pogranicza – ewakuacja wojska, sytuacja w mieście. Latem 1939 r. do ojca przejechało małżeństwo z Francji, ich syn był na poligonie w Nowych Święcianach – rozmowy o sytuacji politycznej.
[00:24:15] Po wkroczeniu sowietów władzę przekazano rosyjskiemu komendantowi – zachowanie Rosjan po przekroczeniu granicy przez Litwinów. W nocy do ojca przyszedł rosyjski komendant miasta, który poprosił, by ojciec oddał broń. [+]
[00:28:49] Po wejściu Litwinów rodzinę przeniesiono z domu do małego mieszkania. Meble zabrał zaprzyjaźniony z ojcem leśniczy – razem z meblami wyjechała do lasu broń. [+]
[00:31:05] Znajomy ojca powiedział, że widział telegram z Kowna z nazwiskami osób przeznaczonych przez Litwinów do wywiezienia. Przyjście litewskiej policji – wyjazd rodziny do Wiłkomierza. Na dworcu ojca zabrano, a rodzinę przewieziono do Wojtkuszek i zakwaterowano w pałacu Wiłkomirskich [Kossakowskich]. Do pałacu przywożono Polaków z całego województwa – pobyt w ośrodku internowania, stan psychiczny ojca, dyskusje osadzonych. [+]
[00:37:07] Przenosiny do Żagar, gdzie rodziny z dziećmi ulokowano w litewskich domach. Podczas jednej ze szkolnych wycieczek wychowawca, Stanisław Kiejdo, zaproponował boh. wstąpienie do harcerskiej konspiracji. Przysięga i szkolenie wywiadowcze, jego specyfika – rzut kamieniem zamiast granatem, śledzenie i szkicowanie podejrzanych osób. [+]
[00:45:00] Podczas pobytu w Żagarach ojciec działał w konspiracji, a matka-nauczycielka zajmowała się tajnym nauczaniem. Rodzina miała być wywieziona do ZSRR 24 czerwca 1941 r., ale wybuchła wojna. Boh. widział zwłoki radzieckiego żołnierza. Skierowanie na przymusowe roboty – wyjazd rodziny do Kowna, zatrudnienie ojca do prac przy komendzie SS. Boh. był gońcem na lotnisku wojskowym – infrastruktura lotniska. [+]
[00:52:16] Rozmowa z kierownikiem Stanisławem Tarczyńskim, który należał do AK. Działalność Stanisława Kiejdo i Stanisława Sosnowskiego. Po kilku miesiącach rodzina została przeniesiona do getta dla Polaków, Rosjan i innych narodowości, po drugiej stronie ulicy było getto dla Żydów.
[00:57:00] Boh. na polecenie Tarczyńskiego namawiał Żydówkę-lekarkę, by uciekła z getta do lasu. Kontakt z Wacławem Bielobradkiem, stolarzem, który naprawiał samoloty, robił drewniaki i rozmawiał z niemieckimi oficerami, którzy brali go za Litwina – przekazywanie wiadomości, system ostrzegania.
[01:03:28] Boh. pomagał wyprowadzać ludzi z lotniska – przebieg akcji. [+]
[01:06:18] Ojciec pracował nie zdradzając się ze znajomością niemieckiego. Akcje sabotażowe – zniszczenie samolotu transportowego.
[01:08:33] Boh. jeździł do pracy kolejką linową. Kiedyś wsiadł do wagonika „tylko dla Niemców” i spotkał dyrektora żagarskiej szkoły Franciszka Halfara.
[01:11:55] Działalność konspiracyjna na terenie getta – cztery osoby (w tym boh.) słuchały wiadomości BBC i zdawały z tego relację. [+]
[01:13:45] Niemcy zabrali do więzienia w Forcie IX żydowską rodzinę mieszkającą w polskim getcie. Boh. miał zawiadomić starszych synów aresztowanego, którzy pracowali na dworcu w Kownie. [+]
[01:20:12] Obserwowanie świecących kul gazowych na niebie – chemiczna reakcja zachodząca między wapnem a ciałami pomordowanych.
[01:23:20] Wizyta u dentystki – borowanie maszyną na pedał. Przy okazji wizyty u dentystki boh. dowiedział się, że matka działa w konspiracji.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.