Kiełbowski Tadeusz cz. 1

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1310

8 października 2020, Szczecin

1:26

Por. Tadeusz Kiełbowski (ur. 1925, Będzin) jest synem przedwojennego oficera wywiadu, uczestnika powstań śląskich Adama Kiełbowskiego. W 1930 roku rodzina przeprowadziła się do Nowych Święcian, gdzie ojciec otrzymał stanowisko służbowe przy Korpusie Ochrony Pogranicza. Po wybuchu II wojny światowej rodzina została internowana w Wiłkomierzu (Ukmergė), a następnie przeniesiona do Żagar (Žagarė). Tam Tadeusz Kiełbowski należał do Szarych Szeregów, do grupy wywiadowczej tzw. „żagarszczyków” dowodzonej przez hm. Stanisława Kiejdo. Wobec zagrożenia aresztowaniem rodzina Kiełbowskich przeniosła się do Wilna, gdzie Tadeusz pracował w warsztatach samochodowych Schliesmanna. Po walkach o Wilno w lipcu 1944, w celu uniknięcia represji ze strony sowietów, Tadeusz Kiełbowski zgłosił się do polskiego wojska.

[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1925 r. w Będzinie. Rodzice: Zofia i Adam Kiełbowscy.
[00:00:30] Ojciec przed wojną był oficerem wywiadu. Podczas I wojny światowej jako żołnierz armii austriackiej walczył na Bałkanach, potem wstąpił do II Brygady Legionów, którą dowodził gen. Haller. Podczas jednej z bitew dostał się do niewoli, po ucieczce przedostał się do Odessy, skąd trafił do Francji – pobyt w szpitalu. Ojcu zaproponowano, by został agitatorem na Górnym Śląsku, potem służył w wywiadzie. Boh. nie ma jego zdjęć. [+]
[00:07:10] Podczas agitowania na Śląsku ojciec został pobity i trafił do szpitala w Tarnowskich Górach, gdzie poznał przyszłą żonę. Po ślubie rodzina zamieszkała w Będzinie, potem ojca przeniesiono do Zaleszczyk. Egzamin z rosyjskiego i niemieckiego w Warszawie – po kilku tygodniach ojca skierowano do Nowych Święcian – powody wyjazdu na Wileńszczyznę. Rodzina zamieszkała w mieszkaniu wynajętym od hrabiny Zaniewskiej. W 1935 r. ojciec przeszedł na emeryturę i rodzina przeniosła się do wynajętego domu.
[00:17:27] Boh. w 1938 r. podjął naukę w liceum w Starych Święcianach. Reakcja członków rodziny na wieść o wybuchu wojny. Ojciec stawił się w komendzie Korpusu Ochrony Pogranicza – ewakuacja wojska, sytuacja w mieście. Latem 1939 r. do ojca przejechało małżeństwo z Francji, ich syn był na poligonie w Nowych Święcianach – rozmowy o sytuacji politycznej.
[00:24:15] Po wkroczeniu sowietów władzę przekazano rosyjskiemu komendantowi – zachowanie Rosjan po przekroczeniu granicy przez Litwinów. W nocy do ojca przyszedł rosyjski komendant miasta, który poprosił, by ojciec oddał broń. [+]
[00:28:49] Po wejściu Litwinów rodzinę przeniesiono z domu do małego mieszkania. Meble zabrał zaprzyjaźniony z ojcem leśniczy – razem z meblami wyjechała do lasu broń. [+]
[00:31:05] Znajomy ojca powiedział, że widział telegram z Kowna z nazwiskami osób przeznaczonych przez Litwinów do wywiezienia. Przyjście litewskiej policji – wyjazd rodziny do Wiłkomierza. Na dworcu ojca zabrano, a rodzinę przewieziono do Wojtkuszek i zakwaterowano w pałacu Wiłkomirskich [Kossakowskich]. Do pałacu przywożono Polaków z całego województwa – pobyt w ośrodku internowania, stan psychiczny ojca, dyskusje osadzonych. [+]
[00:37:07] Przenosiny do Żagar, gdzie rodziny z dziećmi ulokowano w litewskich domach. Podczas jednej ze szkolnych wycieczek wychowawca, Stanisław Kiejdo, zaproponował boh. wstąpienie do harcerskiej konspiracji. Przysięga i szkolenie wywiadowcze, jego specyfika – rzut kamieniem zamiast granatem, śledzenie i szkicowanie podejrzanych osób. [+]
[00:45:00] Podczas pobytu w Żagarach ojciec działał w konspiracji, a matka-nauczycielka zajmowała się tajnym nauczaniem. Rodzina miała być wywieziona do ZSRR 24 czerwca 1941 r., ale wybuchła wojna. Boh. widział zwłoki radzieckiego żołnierza. Skierowanie na przymusowe roboty – wyjazd rodziny do Kowna, zatrudnienie ojca do prac przy komendzie SS. Boh. był gońcem na lotnisku wojskowym – infrastruktura lotniska. [+]
[00:52:16] Rozmowa z kierownikiem Stanisławem Tarczyńskim, który należał do AK. Działalność Stanisława Kiejdo i Stanisława Sosnowskiego. Po kilku miesiącach rodzina została przeniesiona do getta dla Polaków, Rosjan i innych narodowości, po drugiej stronie ulicy było getto dla Żydów.
[00:57:00] Boh. na polecenie Tarczyńskiego namawiał Żydówkę-lekarkę, by uciekła z getta do lasu. Kontakt z Wacławem Bielobradkiem, stolarzem, który naprawiał samoloty, robił drewniaki i rozmawiał z niemieckimi oficerami, którzy brali go za Litwina – przekazywanie wiadomości, system ostrzegania.
[01:03:28] Boh. pomagał wyprowadzać ludzi z lotniska – przebieg akcji. [+]
[01:06:18] Ojciec pracował nie zdradzając się ze znajomością niemieckiego. Akcje sabotażowe – zniszczenie samolotu transportowego.
[01:08:33] Boh. jeździł do pracy kolejką linową. Kiedyś wsiadł do wagonika „tylko dla Niemców” i spotkał dyrektora żagarskiej szkoły Franciszka Halfara.
[01:11:55] Działalność konspiracyjna na terenie getta – cztery osoby (w tym boh.) słuchały wiadomości BBC i zdawały z tego relację. [+]
[01:13:45] Niemcy zabrali do więzienia w Forcie IX żydowską rodzinę mieszkającą w polskim getcie. Boh. miał zawiadomić starszych synów aresztowanego, którzy pracowali na dworcu w Kownie. [+]
[01:20:12] Obserwowanie świecących kul gazowych na niebie – chemiczna reakcja zachodząca między wapnem a ciałami pomordowanych.
[01:23:20] Wizyta u dentystki – borowanie maszyną na pedał. Przy okazji wizyty u dentystki boh. dowiedział się, że matka działa w konspiracji.
mehr...
weniger

Suchanowski Łukasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film