Bronisława Bukowiec z d. Piter (ur. 1932, Rajbrot) opowiada historię małżeństwa żydowskiego, uciekinierów z getta w Bochni, gdzie stracili swoje małe dzieci. Przyjęła ich pod swój dach matka pani Bronisławy i przygotowała dla nich kryjówkę („bunkier”) pod podłogą. Mimo licznych donosów i rewizji, udało im się przetrwać szczęśliwie do końca wojny. Pani Bronisława wspomina trudne lata okupacji, strach i głód, odważną postawę matki walczącej zarówno o życie ukrywanych Żydów, jak i o przeżycie rodziny. Opowiada o starszym bracie, który został wywieziony na roboty do Niemiec oraz ojcu, który niedługo przed wojną wyemigrował zarobkowo do Francji i prawdopodobnie tam zginął podczas wojny. W wypowiedzi pojawiają się wspomnienia na temat targu w Bochni, działających w okolicy partyzantów oraz akcji pacyfikacyjnej gestapo, w której spalono dom gospodarza z dobytkiem.
00:00:10 Rodzice przed wojną pracowali w gospodarstwie we wsi Rajbrot. Mieszkali tam też Żydzi, którzy z czasem „się wyprowadzili”. Boh. pamięta drewniany dom żydowski, stary Żyd z długą brodą chodził i mówił o śmierci głodowej. Miał syna Chaskiela. Podczas wojny już nie było Żydów we wsi.
00:01:49 Stary Żyd nie był przyjaźnie nastawiony do Polaków. Żydzi w Wiśniczu mieszkali na dwóch ulicach wokół kirkutu. Polacy zwykli mawiać do Żydów: „Wasze kamienice, nasze ulice”.
00:03:34 Nikt nie przewidział, że wojna będzie trwała tak długo. Był głód, przymusowe kontyngenty zboża i krowy.
00:05:21 Pomaganie Żydom: Żyd ukryty wśród tyczek z pnącą fasola i grochem przyszedł do domu boh. i spytał mamę boh. Marię o babcię Najbrodzką, prosił o przechowanie na kilka dni. Brat boh. Tadeusz wstawił się za nimi. Żydzi zostali kilka dni, potem poszli do sąsiadów Kuźmów, ale wrócili po kilku dniach.
00:07:23 Wykopywanie bunkra dla Żydów w podłodze domu – zamiast podłogi było klepisko, „lepianka”, podkładanie stempli, żeby się nie zawaliło. Bunkier służył za schronienie w chwilach zagrożenia, gdy był spokój, Żydzi siedzieli w stajni/chlewiku, a latem przebywali na strychu, w słomie. Zimą mieszkali w bunkrze w domu. Otwór wentylacyjny. [++]
00:09:25 Brat mamy pomagał im kopać bunkier. Żydzi opowiadali, że uciekli z getta w Bochni przez las w Kopalinach. Pili po drodze wodę ze strumienia z gumowego pantofla, jedli nasiona rzepaku i karpiel (brukiew), droga przez 3 dni.
00:12:30 Rodzina Kuźmów: Józef Kuźma, Milka (Emilka) Kuźma. Zgoda matki boh. na pomoc Żydom – zostali do końca wojny: Blima i Motek (Marcin) – byli w średnim wieku, mieli 4 dzieci, równolatkowie mamy boh.
00:15:23 Dzieci ukrywających się Żydów zostały wywiezione z getta bocheńskiego, ukrywali się tylko rodzice. Matka żydowska tęskniła za dziećmi, brała boh. i jej siostrę Kasię na kolana, czesała im włosy.
00:18:08 Propozycja mamy, żeby żydowska rodzina się ochrzciła. Opowieść Siostry Faustyny o ochrzczonej Żydówce. Tęsknota Żydówki za dziećmi. [+]
00:20:49 Żydzi nie przychodzili na jedzenie, nosiło się im na strych albo do bunkra. Jedzenie: czasem same kartofle, naleśniki, pierogi, kasza pęczak z fasolą. Mama dbała o pożywienie Żydów.
00:23:36 Ludzie podejrzewali, że w domu boh. są Żydzi, mama dobrze się maskowała. Zadenuncjowanie partyzantów z Mulowca. Sąsiad Franciszek Gąska słyszał męski głos w domu boh., doniósł do władz, matka usłyszała o tym w mleczarni i kazała się wszystkim schować. Strach matki. [+]
00:26:40 Matka udawała, że mężczyzna pomagał jej mleć ziarno.
00:27:51 Brawurowa konfrontacja matki z Franciszkiem Gąską [++].
00:29:42 Zabezpieczenie domu pod nieobecność domowników. Przyjście policjanta, przepytywanie sąsiadów. Najście Niemców, ucieczka matki z domu, przesłuchiwanie dzieci. Dobry Niemiec. [+]
00:33:23 Uratowanie krowy – dobry Niemiec kazał uciekać z krową do lasu zamiast na spęd. Żydów szukali w domu boh. ludzie sołtysa, kilkunastu sąsiadów z Rajbrotu. Odważna postawa matki w konfrontacji z Franciszkiem Gąską.
00:35:55 Wszechobecny strach, posłuszeństwo wobec rodziców.
00:38:08 Losy brata Tadeusza – był wywieziony do Niemiec, pracował u bauera, doił krowy, podkradał jajka kurom, dobra rodzina niemieckich gospodarzy, puścili go do Polski jeszcze przed końcem wojny.
00:40:40 Żydzi ukrywali się w domu boh. od 1942-43 roku do końca wojny. Brat po powrocie z Niemiec spotkał ich jeszcze w domu, kupował im niemieckie gazety. Wkroczenie Rosjan w styczniu [1945 r.]. Powrót brata do Polski.
00:42:48 Po wyzwoleniu Żydzi chcieli wrócić do swojego drewnianego domu w Bochni. Poszukiwania rodziny Motka – Beckerów – nikt nie przeżył. Ze strony Blimy przeżyło dwoje kuzynów, którzy mieszali w Krakowie przy ul. Bożego Ciała. Dom w Bochni sprzedano, z czasem wyjechali do Belgii. Czasem dawali stare ubrania. Żal matki związany z postawą rodziny Beckerów – wyjechali bez pożegnania.
00:46:05 Brak pracy przed wojną, wyjazd ojca boh. do Francji za pracą. Bracia matki we Francji: Wojciech, Józef, Jan. Ojciec nie wrócił, prawdopodobnie zginął na wojnie we Francji.
00:48:40 Bieda i głód w czasie wojny. Mama chodziła piechotą do Bochni w drewniakach na targ sprzedawać jajka. Boh. też sprzedawała – raz Niemiec zabrał jej jajka, krzyczała na niego.
00:49:44 Stosunki polsko-niemieckie, polityka historyczna nt. obozów zagłady.
00:51:02 Między Rajbrotem a Kamionką [Małą] działali partyzanci – zostali wydani. Gestapo zorganizowało akcję odwetową – podpalili dom, gospodarz spłonął razem z dobytkiem, płaczący na popiołach pies. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.